Di sản Trịnh Hữu Ngọc - những giá trị trở lại

Cuối tuần qua, lễ ra mắt Giải thưởng Thiết kế Nội thất Trịnh Hữu Ngọc đã diễn ra tại Hà Nội, đánh dấu sự trở lại của một tên tuổi, một tượng đài trong ngành thiết kế Việt Nam.

Đây là giải thưởng được thành lập để vinh danh cố họa sĩ - nhà giáo Trịnh Hữu Ngọc (1912 - 1997), người đặt nền móng cho ngành Thiết kế Nội Ngoại thất, đồng thời truyền cảm hứng cho các thế hệ kiến trúc sư và nhà thiết kế trẻ.

Tôn vinh một tượng đài

Chưa đầy một tháng, từ đề xuất của KTS Hoàng Thúc Hào (Phó Chủ tịch Hội KTS Việt Nam), Giải thưởng Trịnh Hữu Ngọc đã chính thức ra mắt trong khuôn khổ lễ kỷ niệm 60 năm hình thành và phát triển Khoa Thiết kế Nội Ngoại thất, Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp. Đây cũng là nơi cố họa sĩ - nhà giáo Trịnh Hữu Ngọc từng đặt những viên gạch đầu tiên cho ngành thiết kế nội thất Việt Nam, để rồi từ những trang giáo trình năm 1961 - 1964, một tinh thần nghề nghiệp mới được gieo mầm.

Với tôn chỉ "Thiết kế nội thất là thúc đẩy một nếp sống", giải thưởng mang ba tiêu chí cốt lõi: Điêu luyện - nghệ thuật là lao động đến mức điêu luyện; Phục vụ xã hội - thiết kế nội thất phải góp phần định hình và thúc đẩy một nếp sống; Bản sắc Việt - phản ánh kết quả tiếp biến văn hóa dân tộc và nhân loại trong tâm thức người làm nghề.

Giải thưởng này sẽ được tổ chức hằng năm, hướng đến các nhà thiết kế chuyên nghiệp, sinh viên và cá nhân có sản phẩm xuất sắc trên phạm vi toàn quốc. Không chỉ là sự vinh danh, giải thưởng còn mở ra kỳ vọng về một nền thiết kế nội thất Việt Nam chủ động, tự tin và có bản sắc.

TS Lưu Việt Thắng, Trưởng khoa Thiết kế Nội Ngoại thất, nhấn mạnh: "Giải thưởng Trịnh Hữu Ngọc được phối hợp xây dựng giữa nhà trường, Hội Nội thất Việt Nam và gia đình cố họa sĩ, nhằm tạo nên một giải thưởng mang tầm quốc gia, tôn vinh giá trị của ngành nội thất Việt Nam và tiếp nối những gì thế hệ tiền bối đã để lại."

Ông cho biết, từ năm 1939, thương hiệu Memo do Trịnh Hữu Ngọc khởi xướng đã trở thành thương hiệu nội thất đầu tiên tại Việt Nam, hiện diện trong nhiều công trình tiêu biểu trước khi đất nước có thêm các đơn vị khác.

Và theo chuyên gia này, dù Việt Nam đang đứng thứ hai thế giới về xuất khẩu nội thất gỗ, lĩnh vực thiết kế sản phẩm vẫn còn thiếu những gương mặt tiên phong. Anh nói: "Chúng tôi mong giải thưởng sẽ khuyến khích nhiều nhà thiết kế và kiến trúc sư dấn thân hơn vào việc sáng tạo mẫu mã mang tinh thần Made in Vietnam, Design in Vietnam, Design by Vietnamese. Khi có thêm động lực, ngành nội thất Việt Nam sẽ vững mạnh hơn và từng bước khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế".

Tại lễ công bố, họa sĩ Trịnh Lữ, con trai cố họa sĩ, đã trao tặng tượng đúc đồng chân dung Trịnh Hữu Ngọc cho nhà trường, như một biểu tượng trao truyền nghề nghiệp. Ông chia sẻ về niềm vui của mình, khi nhiều nhà thiết kế trẻ vẫn tìm thấy ở Trịnh Hữu Ngọc một nguồn cảm hứng bền bỉ, một tượng đài nghề nghiệp để hướng theo.

"Cha tôi luôn dạy rằng thiết kế nội thất là thúc đẩy một nếp sống. Người làm nghề phải rèn luyện đến mức điêu luyện và mục đích cuối cùng là phục vụ đời sống xã hội. Ba tư tưởng ấy chính là ba trụ cột của giải thưởng hôm nay" - họa sĩ Trịnh Lữ nói.

Cũng theo ông, việc tái sinh những tư tưởng nghề nghiệp từ những năm 60 sẽ mở ra nguồn sinh khí mới, định hướng lại tinh thần làm nghề trong bối cảnh xã hội đang biến đổi nhanh chóng: "Khi tái sinh lại những tư tưởng của cha tôi, mọi người đều phấn khởi. Họ nhận ra rằng nghề nội thất không chỉ là kỹ thuật, mà còn là trách nhiệm, văn hóa và đạo đức nghề nghiệp."

Người khai mở một nền thẩm mỹ

Họa sĩ Trịnh Hữu Ngọc (1912 - 1997) được xem là nhà thiết kế nội thất chuyên nghiệp đầu tiên của Việt Nam. Tốt nghiệp Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, ông mở xưởng gỗ MÉMO 47 vào năm 1938 và chỉ một năm sau, sản phẩm của xưởng đã đoạt Huy chương Bạc tại Triển lãm Đông Dương 1938 - 1939. MÉMO nhanh chóng trở thành địa chỉ được tin dùng bởi giới nghệ thuật, quan chức và cả Toàn quyền Đông Dương, một thành tựu hiếm có với một nghệ sĩ Việt Nam thời bấy giờ.

MÉMO mở ra một lối thiết kế mới mẻ: nội thất gỗ Việt Nam mang tinh thần Đông Dương nhưng mềm mại, duyên dáng và giàu cảm xúc, như một cuộc gặp gỡ tế nhị giữa hai nền văn minh tưởng chừng đối lập. Đồ gỗ của ông, hơn nửa thế kỷ trôi qua vẫn bền, vẫn đẹp, vẫn giữ bản sắc, vẫn gần gũi từng nhu cầu của người sử dụng. Không gian do ông kiến tạo mộc mạc mà tinh tế, giản dị mà trang nhã, đẹp đẽ mà thuận tiện, một vẻ đẹp hiếm có và khó tái lập.

Đóng góp của Trịnh Hữu Ngọc không chỉ nằm trong sáng tạo sản phẩm. Khi đất nước bước vào buổi đầu dựng xây, ông được mời thành lập Khoa Trang trí Nội thất của Trường Mỹ thuật Công nghiệp. Là người thầy, ông tận tụy đến mức tự lập hồ sơ theo dõi từng học trò, chỉ bảo nghiêm khắc mà chân tình, coi đạo đức làm nghề là một phần của đạo đức làm người. Ông không chỉ đào tạo nhà thiết kế, ông nuôi dưỡng nhân cách.

Triết lý nghề nghiệp của ông hướng tới vẻ đẹp giản dị, bền nhân văn, đối lập với quan niệm đương đại đôi khi nhầm lẫn "đẹp" với "đắt" hay "độc lạ". Với ông, nội thất không chỉ là sắp đặt đồ đạc, mà là kiến tạo một nếp sống có văn hóa, tử tế và phù hợp với con người.

Trịnh Hữu Ngọc là một kỳ nhân, là "ông tổ" của ngành thiết kế nội thất tại Mỹ thuật Công nghiệp. Con người ấy đã để lại một di sản lớn: những bức tranh thấm đẫm tinh thần Thiền, những thiết kế gỗ vì con người, hài hòa thiên nhiên, Đông - Tây giao thoa nhuần nhuyễn, tối giản nhưng đi trước thời đại hàng thế kỷ.