"Cẩm nang sinh tồn" giữa mùa ô nhiễm không khí

Trước thực trạng ô nhiễm không khí ngày càng diễn biến phức tạp tại các đô thị lớn, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) đã chính thức ban hành bộ Khuyến cáo chi tiết, được xem như một "cẩm nang" thiết yếu giúp người dân chủ động bảo vệ lá phổi của mình. Các hướng dẫn này được xây dựng khoa học dựa trên chỉ số chất lượng không khí (AQI) của Việt Nam.

Những ngày qua, bầu trời của các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM thường xuyên chìm trong một lớp bụi mịn - kẻ thù vô hình đang âm thầm tấn công hệ hô hấp của hàng triệu người. Đối mặt với thách thức cấp bách này, ngày 1/12/2025, Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) đã có hành động kịp thời khi công bố "Khuyến cáo phòng, chống ảnh hưởng của ô nhiễm không khí tới sức khỏe", một tài liệu quan trọng và cần thiết cho mọi gia đình.

Thói quen nhỏ, lợi ích lớn trước ô nhiễm không khí

Trước khi đi vào các biện pháp cụ thể theo từng cấp độ ô nhiễm, Bộ Y tế nhấn mạnh tầm quan trọng của các hành động phòng ngừa chung mà mỗi cá nhân, mỗi gia đình đều có thể thực hiện hàng ngày để xây dựng một hàng rào bảo vệ vững chắc:

Chủ động thông tin: Thường xuyên cập nhật chỉ số chất lượng không khí (AQI) qua các kênh chính thống như trang web của Bộ Tài nguyên và Môi trường hoặc Sở Tài nguyên và Môi trường địa phương.

Khẩu trang là vật bất ly thân: Luôn đeo khẩu trang chất lượng, đúng quy cách mỗi khi ra đường. 

Giữ nhà cửa sạch sẽ, thông thoáng: Vệ sinh nhà ở thường xuyên, trồng thêm cây xanh để lọc không khí và ngăn bụi. Khi dọn dẹp trong môi trường nhiều bụi, nên sử dụng kính mắt bảo vệ và khẩu trang. 

Giảm nguồn phát thải tại gia: Hạn chế và tiến tới thay thế bếp than, củi, đốt rơm rạ bằng các loại bếp thân thiện với môi trường hơn như bếp điện, bếp từ.

Nói không với khói thuốc: Người hút thuốc nên từ bỏ hoặc hạn chế tối đa, tuyệt đối không hút trong nhà. Người không hút cần chủ động tránh xa môi trường có khói thuốc. 

Theo dõi sức khỏe định kỳ: Việc khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề về hô hấp và tim mạch, đặc biệt quan trọng với nhóm người nhạy cảm.

Đối với nhóm nhạy cảm bao gồm trẻ em, phụ nữ mang thai, người cao tuổi, và người có sẵn bệnh nền về hô hấp, tim mạch, khuyến cáo đặc biệt nhấn mạnh việc cần tăng cường dinh dưỡng, giữ ấm cơ thể, tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị của bác sĩ và hạn chế tối đa việc tiếp xúc với các nguồn gây ô nhiễm.

Hành động theo từng cấp độ cảnh báo của chỉ số AQI

Điểm cốt lõi của bản khuyến cáo là việc đưa ra những hướng dẫn hành động cụ thể, tương ứng với 5 cấp độ màu sắc của chỉ số VN_AQI:

1. Mức Trung bình (AQI 51 - 100 - Màu vàng):

Người bình thường: Có thể duy trì các hoạt động ngoài trời không hạn chế. Người nhạy cảm: Nên bắt đầu giảm thời gian hoạt động gắng sức ngoài trời và theo dõi sát sao các biểu hiện sức khỏe.

2. Mức Kém (AQI 101 - 150 - Màu cam):

Người bình thường: Nên giảm thời gian hoạt động ngoài trời, đặc biệt nếu có triệu chứng ho, đau họng. Học sinh có thể hoạt động ngoài trời nhưng hạn chế các bài tập thể lực kéo dài. Người nhạy cảm: Cần hạn chế đáng kể hoạt động ngoài trời, ưu tiên nghỉ ngơi. Nên bắt đầu vệ sinh mũi, họng bằng nước muối sinh lý hàng ngày.

3. Mức Xấu (AQI 151 - 200 - Màu đỏ):

Người bình thường: Hạn chế hoạt động ngoài trời và các hoạt động gắng sức. Nên ưu tiên sử dụng phương tiện công cộng, hạn chế mở cửa sổ và bắt đầu vệ sinh mắt, mũi, họng bằng nước muối sinh lý. Người nhạy cảm: Nên tránh hoàn toàn các hoạt động ngoài trời, chuyển vào tập luyện trong nhà. Giữ nhà cửa đóng kín và duy trì vệ sinh cá nhân nghiêm ngặt.

4. Mức Rất xấu (AQI 201 - 300 - Màu tím):

Người bình thường: Tránh các hoạt động ngoài trời. Nếu bắt buộc phải ra ngoài, cần sử dụng khẩu trang chuyên dụng chống bụi mịn (PM2.5) và hạn chế thời gian tiếp xúc. Người nhạy cảm: Phải ở trong nhà, tránh mọi hoạt động ngoài trời. Giữ không gian sống kín, trong lành. Nếu có triệu chứng bất thường, cần đến cơ sở y tế ngay lập tức.

5. Mức Nguy hại (AQI 301 - 500 - Màu nâu): Đây là mức cảnh báo cao nhất. Mọi người, không phân biệt nhóm đối tượng, được khuyến cáo ở trong nhà, đóng kín tất cả các cửa sổ, cửa ra vào. Người nhạy cảm cần theo dõi sức khỏe liên tục và sẵn sàng liên hệ y tế khi cần.

Kịch bản ứng phó khẩn cấp với ô nhiễm không khí

Khuyến cáo cũng nêu rõ, trong trường hợp chỉ số AQI duy trì ở mức Nguy hại (từ 301 trở lên) trong 3 ngày liên tục, các cơ quan chức năng có thể xem xét các biện pháp khẩn cấp như điều chỉnh giờ làm, giờ học, hoặc tạm dừng các hoạt động tập trung đông người ngoài trời để bảo vệ sức khỏe cộng đồng ở quy mô lớn.

Việc ban hành bộ khuyến cáo chi tiết này của Bộ Y tế là một bước đi cần thiết, thể hiện sự quan tâm của nhà nước đến sức khỏe người dân. Hơn cả một văn bản hướng dẫn, đây là lời kêu gọi mỗi chúng ta hãy trở thành một "chiến binh" thông thái, chủ động trang bị kiến thức và hành động đúng đắn để bảo vệ lá phổi của chính mình và những người thân yêu trước mối đe dọa từ ô nhiễm không khí.

Nguồn tham khảo: Trung tâm Truyền thông giáo dục sức khỏe Trung ương.