Xây dựng văn hóa liêm chính trong kỷ nguyên mới (kỳ 4 & hết): Gợi mở từ những kinh nghiệm của thế giới

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã có những chính sách, cơ chế và sáng kiến thực tiễn để nuôi dưỡng văn hóa liêm chính. Đó là những gợi mở để chúng ta tham khảo trong tiến trình xây dựng nền công vụ liêm chính, hiện đại và vì nhân dân.

Cụ thể, theo TS Nguyễn Hà Thanh (Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật, Ban Nội chính Trung ương), đa số quốc gia đều coi trọng việc gìn giữ liêm chính trong công vụ và cụ thể hóa bằng những biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản trị, phòng ngừa tham nhũng, lãng phí.

Kinh nghiệm từ thế giới

Trong số đó, Hàn Quốc là quốc gia triển khai bài bản và đồng bộ ở lĩnh vực giáo dục và đào tạo liêm chính.  Từ năm 2008, khi thành lập Ủy ban Chống tham nhũng và Quyền công dân (ACRC), nước này đã coi giáo dục, đào tạo là nền tảng hàng đầu để nuôi dưỡng đạo đức công vụ và trách nhiệm xã hội. Các chương trình đào tạo liêm chính được tổ chức thường xuyên, hệ thống, dưới hình thức tín chỉ bắt buộc, giúp công chức thay đổi nhận thức và hành vi thông qua các bài học lặp lại về tiêu chuẩn và đạo đức nghề nghiệp.

Học viện Đào tạo phòng, chống tham nhũng trực thuộc ACRC là cơ sở chuyên biệt đầu tiên ở Hàn Quốc trong lĩnh vực này, cung cấp nhiều khóa học đa dạng cho cả khu vực công và tư. Từ năm 2016, Hàn Quốc quy định tất cả công chức phải tham gia tối thiểu 2 giờ đào tạo về phòng, chống tham nhũng mỗi năm. Nhờ đó, khoảng 1,8 triệu công chức và nhân viên trong các tổ chức cung cấp dịch vụ công đều được trang bị kiến thức và kỹ năng để thực hành liêm chính một cách thực chất.

Cũng theo TS Thanh, một điểm nhấn quan trọng khác trong chính sách liêm chính của Hàn Quốc là cơ chế đánh giá liêm chính áp dụng cho các cơ quan nhà nước, tổ chức công và cơ sở giáo dục. Đây là hệ thống đánh giá đa chiều, kết hợp khảo sát bên ngoài với người dân sử dụng dịch vụ công và khảo sát nội bộ về văn hóa tổ chức, mức độ minh bạch của công chức.

Kết quả đánh giá không chỉ phản ánh "cảm nhận" và "trải nghiệm" về liêm chính, mà còn trừ điểm đối với các vụ việc tham nhũng đã xảy ra. Trên cơ sở đó, các cơ quan có điểm thấp buộc phải xây dựng kế hoạch cải thiện và nâng cao tính liêm chính.

Ngoài ra,  nhiều quốc gia cũng chú trọng đánh giá rủi ro tham nhũng trong các dự thảo và văn bản pháp luật hiện hành, nhằm bảo đảm tính liêm chính ngay từ khâu làm luật. Theo đó, tại Liên bang Nga, Viện Công tố Liên bang được giao nhiệm vụ kiểm soát, phát hiện và loại bỏ các yếu tố tiềm ẩn tham nhũng trong hệ thống pháp luật. Chỉ riêng năm 2018, cơ quan này đã rà soát gần 2 triệu văn bản, qua đó chỉnh sửa, gỡ bỏ nhiều quy định dễ phát sinh tiêu cực, đồng thời phối hợp với giới khoa học và chuyên gia độc lập để nâng cao chất lượng thẩm định.

Đặc biệt, TS Nguyễn Hà Thanh nhấn mạnh: Một khía cạnh nổi bật trong kinh nghiệm quốc tế về bảo đảm liêm chính công vụ chính là chế độ đãi ngộ hợp lý đối với công chức, coi đây là nền tảng duy trì sự trong sạch và hiệu quả của bộ máy.

Cụ thể, tại Singapore, Chính phủ áp dụng "chính sách dưỡng liêm": trả lương và phúc lợi ở mức tương xứng để cán bộ không cần, không muốn tham nhũng. Xuất phát từ nhận thức rằng chỉ khi công chức được trả mức thu nhập ngang bằng với những người có năng lực và liêm chính trong khu vực tư nhân thì bộ máy mới giữ được sự trong sạch, Singapore đã ban hành "Tài liệu trắng về mức lương cạnh tranh dành cho Chính phủ có năng lực và trong sạch" (1994). Theo đó, lương của các bộ trưởng và công chức cao cấp được gắn với thu nhập trung bình của nhóm nghề có lương cao nhất trong khu vực tư nhân, như kế toán, ngân hàng, kỹ sư, luật…

Cùng với đó, công chức bắt buộc phải trích một phần lương gửi vào Quỹ Dự phòng Trung ương (CPF). Khoản tiết kiệm này tăng dần theo bậc lương và chỉ được nhận khi nghỉ hưu. Tuy nhiên, nếu công chức vi phạm tham nhũng hoặc kỷ luật, Nhà nước có quyền trưng thu một phần hoặc toàn bộ số tiền - chức vụ càng cao, mức bị trưng thu càng lớn. Cơ chế "cả thưởng lẫn phạt" này cho thấy Singapore không chỉ nâng cao thu nhập để nuôi dưỡng sự liêm chính, mà còn thiết lập các hàng rào kỷ luật nghiêm khắc, bảo đảm đội ngũ công chức giữ vững chuẩn mực đạo đức công vụ.

Một khía cạnh quan trọng khác cũng được TS Nguyễn Hà Thanh đề cập: Bảo đảm liêm chính, phòng, chống tham nhũng trong hoạt động mua sắm công. Cụ thể, tại Hàn Quốc, hệ thống mua sắm trực tuyến KONEPS (ra đời năm 2002) được coi là bước đột phá trong việc nâng cao minh bạch, hiệu quả và công bằng. Với vai trò là "cửa sổ duy nhất" cho mua sắm điện tử, KONEPS cho phép nhà cung cấp chỉ cần một lần đăng ký để tham gia đấu thầu tại tất cả tổ chức công. Hệ thống này xử lý khoảng 67% giao dịch mua sắm công của Hàn Quốc (tương đương gần 100 tỷ USD/năm), kết nối 29 hệ thống phụ liên quan đến kế hoạch, hợp đồng, thanh toán và thống kê.

Không chỉ Hàn Quốc, nhiều quốc gia châu Âu cũng chú trọng bộ quy tắc đạo đức trong mua sắm công. Thành phố Strasbourg (Pháp) ban hành Bộ quy tắc quy định rõ: công chức phụ trách mua sắm phải hành động với tinh thần liêm chính, công bằng, trung thực và vì lợi ích chung. Công chức có khả năng rơi vào xung đột lợi ích buộc phải báo cáo cấp trên và rút khỏi quá trình ra quyết định. Mọi trao đổi với doanh nghiệp phải minh bạch, bằng kênh chính thức và có ít nhất hai cán bộ tham dự. Công chức tuyệt đối không được nhận tiền, quà tặng, ưu đãi hay chiết khấu từ nhà cung cấp.

Và những gợi mở với Việt Nam

Theo TS Nguyễn Hà Thanh, Việt Nam có thể tham khảo nhiều kinh nghiệm gợi mở từ các nước trong tiến trình thúc đẩy và tăng cường liêm chính trong hoạt động công vụ hiện nay.

Trước hết, về đào tạo và giáo dục liêm chính, nhiều nước coi đây là nền tảng hàng đầu để kiến tạo một xã hội không tham nhũng. Các chương trình được thiết kế đa dạng, hướng đến nhiều nhóm đối tượng trong cả khu vực công và tư; đồng thời quy định đào tạo bắt buộc với thời lượng tối thiểu cho mọi công chức.

Việt Nam có thể tham khảo để áp dụng cho cán bộ, công chức, viên chức nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng phòng, chống tham nhũng. Nội dung đào tạo có thể bao gồm: xây dựng và thực thi bộ quy tắc ứng xử, đạo đức; phòng ngừa xung đột lợi ích trong hoạt động công vụ; triển khai chương trình tuân thủ và bộ phận giám sát tuân thủ liêm chính trong nội bộ; hướng dẫn kê khai, công khai tài sản, thu nhập; bảo đảm minh bạch trong xây dựng chính sách, mua sắm công, phòng ngừa lợi ích nhóm và tham nhũng vặt... Những nội dung này gắn trực tiếp với chủ trương của Đảng tại Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 16/01/2025 của Bộ Chính trị về tăng cường giáo dục cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư.

Tương tự, kinh nghiệm của Hàn Quốc cho thấy việc đánh giá rủi ro tham nhũng trong quá trình xây dựng và thực thi pháp luật là hết sức cần thiết. Quốc gia này đã xây dựng bộ 12 tiêu chí đánh giá rủi ro tham nhũng áp dụng cho cả dự thảo luật và các văn bản hiện hành. Đây là những kinh nghiệm Việt Nam có thể tham khảo để vận dụng, nhất là trong bối cảnh đang đẩy mạnh công tác xây dựng và thi hành pháp luật, gắn với yêu cầu kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực...

Song song với đó, phải kể tới một khuyến nghị quan trọng: Tiếp tục nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện các bộ quy tắc ứng xử, đạo đức trong hoạt động công vụ phù hợp với đặc thù từng lĩnh vực, ngành nghề. Bên cạnh những chuẩn mực mang tính nguyên tắc, phổ quát do Đảng và Nhà nước đề ra, thực tiễn đòi hỏi mỗi cơ quan, tổ chức, đơn vị cần có quy tắc riêng, cụ thể và khả thi nhằm bảo đảm liêm chính trong công vụ. Các bộ quy tắc này cần được thiết kế trên cơ sở tuân thủ những chuẩn mực đạo đức phổ biến, phù hợp quy định pháp luật và gắn với mục tiêu, đặc điểm của từng đơn vị.

Việc ban hành và thực thi những bộ quy tắc ứng xử, đạo đức đặc thù này không chỉ củng cố nền tảng văn hóa liêm chính trong từng cơ quan, đơn vị mà còn góp phần lan tỏa giá trị liêm chính trong toàn bộ hệ thống công vụ.

Cùng với việc hoàn thiện thể chế và nâng cao chuẩn mực đạo đức công vụ, một khía cạnh then chốt khác là bảo đảm chế độ đãi ngộ thỏa đáng cho đội ngũ cán bộ, công chức. Thực tế cho thấy, một trong những nguyên nhân căn bản của việc thiếu liêm chính, tham nhũng, tiêu cực trong hoạt động công vụ là xuất phát từ thu nhập thấp của đội ngũ công chức. Do đó, nhiều quốc gia đã tìm cách tăng cường chế độ đãi ngộ cho đội ngũ này, như chế độ "dưỡng liêm".

Theo đó, Việt Nam cần tiếp tục xây dựng và thực thi các chế độ đãi ngộ thỏa đáng cho cán bộ, công chức; bảo đảm mức thu nhập phù hợp thực tế chi phí sinh hoạt hiện nay, có tính cạnh tranh với khu vực tư nhân; cung ứng những điều kiện vật chất cần thiết để công chức bảo đảm liêm chính, cống hiến tận tâm cho hoạt động công vụ.

Ngoài ra, ứng dụng công nghệ hiện đại để bảo đảm công khai, minh bạch cũng là một giải pháp quan trọng mà Việt Nam có thể tham khảo. Kinh nghiệm từ Hàn Quốc cho thấy, việc phát triển hạ tầng thông tin và xây dựng Chính phủ điện tử, Chính phủ số theo mô hình "Zero Paper" (không giấy tờ) đã tạo nên bước đột phá lớn trong phòng, chống tham nhũng. Họ thiết lập thành công hệ thống xử lý công việc qua môi trường điện tử và cung cấp dịch vụ công trực tuyến, như: Hệ thống mua sắm Chính phủ điện tử (KONEPS); hệ thống tiếp nhận, giải quyết kiến nghị và khiếu nại của người dân (E-people); hệ thống thuế điện tử (Hometax)…

Những mô hình này là những tiến bộ về ứng dụng khoa học công nghệ mà Việt Nam cần nghiên cứu, triển khai các hệ thống công nghệ thông tin, chuyển từ một mô hình quản lý truyền thống sang một mô hình chuyển đổi số, quản lý hiện đại, minh bạch, liêm chính và hiệu quả.