Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới với những thời cơ và thách thức đan xen, Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng đặt văn hóa và con người vào vị trí trung tâm như nền tảng tinh thần, nguồn lực nội sinh và hệ điều tiết cho phát triển.
>>> Chuyên đề LẤY Ý KIẾN DỰ THẢO VĂN KIỆN ĐẠI HỘI XIV CỦA ĐẢNG
Theo nhà văn Đinh Ngọc Hùng, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội VHNT thành phố Hải Phòng: "Đây là một định vị đúng và cần thiết. Tuy nhiên, để tinh thần "phát triển mạnh mẽ, toàn diện văn hóa và con người Việt Nam" trở thành hiện thực, văn kiện cần tiến thêm một bước: làm rõ khái niệm cốt lõi, đặt mục tiêu có thể đo lường, và thiết kế cơ chế thực thi đủ mạnh". Từ đó, nhà văn Đinh Ngọc Hùng đề xuất một số góp ý theo hướng chuyển từ câu chữ định hướng sang chương trình hành động cụ thể, nhằm bảo đảm văn hóa thực sự trở thành động lực và chuẩn mực dẫn dắt tiến trình hiện đại hóa, hội nhập, mà vẫn gìn giữ bản sắc và sức sống của dân tộc.
Từ bao đời nay, Giỗ Tổ Hùng Vương đã trở thành một nét đẹp văn hóa trong tâm thức người Việt Nam
Theo đó, với tinh thần "phát triển mạnh mẽ, toàn diện văn hóa và con người Việt Nam" đã thể hiện một tầm nhìn đúng đắn: văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là nguồn lực nội sinh và là yếu tố điều tiết sự phát triển đất nước. Tuy nhiên, để tinh thần đó đi vào cuộc sống, văn kiện cần tiến thêm một bước - nói rõ hơn, cụ thể hơn và hành động hơn: làm rõ khái niệm, đặt ra các mục tiêu có thể đo lường, và thiết kế cơ chế thực hiện đủ mạnh.
Trước hết, cần chuẩn hóa ngôn ngữ và cách hiểu trong văn kiện. Bốn tầng giá trị gồm hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam nên được cô đọng thành một bộ giá trị cốt lõi gồm 5-7 phẩm chất thiết thực. Những giá trị như liêm chính, tôn trọng pháp luật, sáng tạo, nhân ái, trách nhiệm và tôn trọng sự đa dạng không nên chỉ dừng ở khẩu hiệu mà phải được thể hiện rõ trong giáo dục, truyền thông, đời sống công vụ và trong các hoạt động văn hóa hàng ngày.
Hội An giữ được gần như nguyên vẹn với hơn một nghìn di tích, bóng dáng những ngôi nhà cổ rêu phong với hình ảnh người phụ nữ áo dài làm những con phố cổ càng trở nên hấp dẫn hơn trong mắt khách dlich trong và ngoài nước. Ảnh: TTXVN
Khái niệm "kinh tế di sản" cũng cần được hiểu rộng hơn, không chỉ là việc thu phí tham quan hay bán vé di tích mà phải bao gồm cả việc số hóa di sản, phát triển sản phẩm sáng tạo, xây dựng thương hiệu văn hóa gắn với di sản và thiết lập cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng.
Cùng với đó, "sức mạnh mềm của văn hóa Việt Nam" cần được cụ thể hóa bằng các chỉ số cụ thể như tỉ trọng công nghiệp văn hóa trong GDP, giá trị xuất khẩu sản phẩm sáng tạo, số lượng thành phố sáng tạo được quốc tế công nhận hay mức độ người dân tham gia các hoạt động văn hóa.
Quần thể di tích Cố đô Huế - Di sản Văn hóa Thế giới. Ảnh: TTXVN
Nếu xem văn hóa là một động lực phát triển, chúng ta cần có những mục tiêu rõ ràng cho giai đoạn 2025-2030. Chẳng hạn, tỷ lệ chi ngân sách cho văn hóa phải đạt mức tối thiểu trong tổng chi ngân sách nhà nước; tỷ trọng công nghiệp văn hóa đóng góp vào GDP phải tăng hàng năm với mức cụ thể; 100% di tích cấp quốc gia có kế hoạch đánh giá tác động văn hóa trước khi cải tạo hoặc khai thác; tỷ lệ người dân tham gia sinh hoạt văn hóa cộng đồng cần tăng đều đặn; đội ngũ làm việc trong ngành văn hóa - nghệ thuật được bồi dưỡng và cập nhật kỹ năng sáng tạo, kỹ năng số hằng năm; người dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số cần được bảo đảm quyền tiếp cận bình đẳng các dịch vụ văn hóa.
Hoàng thành Thăng Long - Di sản Văn hóa thế giới. Ảnh: TTXVN
Trong không gian số, cần đặt mục tiêu rõ ràng về phát triển các nền tảng phân phối nội dung trong nước, bảo vệ bản quyền tác phẩm, đồng thời đảm bảo người sáng tạo và người thụ hưởng được đối xử công bằng.
Để đạt được những mục tiêu đó, văn kiện cần bổ sung các công cụ chính sách cụ thể. Việc đánh giá tác động văn hóa cần được quy định bắt buộc với các dự án lớn liên quan đến đô thị, du lịch hoặc di sản nhằm bảo đảm rằng phát triển kinh tế không làm tổn hại đến giá trị văn hóa.
Một Quỹ phát triển công nghiệp văn hóa có vốn ban đầu từ Nhà nước, kêu gọi cùng đầu tư từ khu vực tư nhân, có cơ chế bảo lãnh tín dụng và ưu đãi thuế cho các hoạt động thử nghiệm, sáng tạo và số hóa dữ liệu văn hóa, sẽ là nền tảng tài chính cần thiết để biến "khuyến khích" thành "kích hoạt". Bên cạnh đó, cần khuyến khích các mô hình kinh doanh mới trong lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật, cho phép thí điểm và kiểm chứng thực tế, trước khi mở rộng ứng dụng trong đời sống.
Phong Nha – Kẻ Bàng, Di sản Thiên nhiên liên biên giới đầu tiên của Việt Nam. Ảnh: TTXVN
Song song với đó, cần xây dựng hệ thống dữ liệu văn hóa quốc gia với các tiêu chuẩn dữ liệu thống nhất, giao diện kết nối mở và kho dữ liệu chung về di sản, nghệ thuật, sự kiện để các ngành, địa phương và người dân có thể sử dụng và chia sẻ thông tin một cách hiệu quả. Các thiết chế văn hóa công cần được trao quyền tự chủ có điều kiện, gắn kết quả hoạt động với mục tiêu phục vụ cộng đồng và bảo đảm "giỏ dịch vụ văn hóa cơ bản" cho mọi công dân, đặc biệt ở vùng khó khăn.
Văn học, nghệ thuật cần phát triển xứng tầm với chiều sâu và tầm vóc văn hóa dân tộc, đồng thời hòa nhịp với hơi thở của thời đại. Muốn đạt được điều đó, trước hết phải tạo được môi trường sáng tạo tự do nhưng có trách nhiệm, trong đó người làm nghệ thuật được bảo vệ quyền sáng tạo, đồng thời tuân thủ đạo đức nghề nghiệp và tôn trọng giá trị văn hóa Việt Nam. Cần sớm ban hành bộ quy tắc ứng xử trên không gian mạng dành cho văn nghệ sĩ, thiết lập cơ chế hòa giải nhanh trong tranh chấp bản quyền và tạo điều kiện để các hội nghề nghiệp phát huy vai trò tự quản. Trong khu vực doanh nghiệp, cần hình thành bộ đạo đức doanh nhân gắn với các tiêu chí phát triển bền vững - vừa có trách nhiệm xã hội, bảo vệ môi trường, vừa coi văn hóa là nền tảng cho uy tín và sức cạnh tranh. Cùng với đó là các chương trình "doanh nghiệp đỡ đầu" nhằm tạo dựng không gian sáng tạo, hỗ trợ tài năng trẻ và phát triển chuỗi sản phẩm văn hóa của người Việt Nam.
"Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam" - Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Ảnh: TTXVN
Hướng đến "văn hóa là hệ điều tiết phát triển", bảo tồn thích ứng phải được thể chế hóa trong quy hoạch đô thị - du lịch: phân vùng lõi - đệm - sáng tạo, quota chiều cao và mật độ, trần lưu lượng du khách theo ngày, tỷ lệ diện tích dành cho không gian sáng tạo công cộng, đồng thời bắt buộc công bố công khai báo cáo đánh giá tác động văn hóa, bản đồ rủi ro văn hóa và dữ liệu liên ngành liên quan. Cùng với đó, cần có cơ chế chia sẻ lợi ích cụ thể giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng, như việc trích một phần doanh thu để tái đầu tư cho di sản, cư dân địa phương, đồng thời tổ chức đối thoại minh bạch để bảo đảm sự đồng thuận xã hội.
Du khách trải nghiệm "Đoàn tàu du lịch 5 cửa ô" trên đoàn tàu hai tầng kết nối với các di sản văn hóa Hà Nội
Về mặt quản lý, cần thành lập một Ban chỉ đạo liên ngành về văn hóa ở cấp trung ương, có phân công trách nhiệm rõ ràng cho các nhóm nhiệm vụ, vận hành một cổng dữ liệu công khai để người dân và xã hội giám sát, đồng thời có cơ chế đánh giá độc lập theo chu kỳ. Quản lý văn hóa phải dựa vào dữ liệu và kết quả thực tế, bởi "đo được mới quản được". Một lộ trình hợp lý có thể được chia thành ba giai đoạn: giai đoạn 2025-2026 hoàn thiện khung pháp lý, chuẩn hóa dữ liệu, hình thành quỹ hỗ trợ và các công cụ quản lý; giai đoạn 2027-2028 triển khai rộng rãi, chuẩn hóa mô hình cung ứng dịch vụ văn hóa cơ bản; và giai đoạn 2029-2030 tổ chức đánh giá giữa kỳ, rút kinh nghiệm để điều chỉnh và nâng tầm cho giai đoạn kế tiếp.
Chương trình “Bước chân di sản - Nhịp điệu thế giới” 1 trong 3 sự kiện trọng điểm của Lễ hội văn hoá Thế giới tại Hà Nội 2025 diễn ra tối 11/10. Ảnh: TTXVN
Tổng kết lại, nhà văn Đinh Ngọc Hùng cho rằng, dự thảo đã đi đúng hướng khi đặt văn hóa vào vị trí trung tâm. Việc cần làm lúc này là chuyển từ lời nói định hướng sang hành động cụ thể - từ "khuyến khích" sang "kích hoạt", từ "bảo tồn" sang "sáng tạo", từ "hô khẩu hiệu" sang "đo đếm được kết quả".
Khi giá trị văn hóa được cụ thể hóa, sáng tạo được bảo vệ, di sản được làm mới và con người được nuôi dưỡng bằng văn hóa, thì văn hóa mới thật sự trở thành nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển của một Việt Nam phồn vinh, văn minh và hạnh phúc.
