“Công nghệ từ trái tim”- Giải thưởng do Thông tấn xã Việt Nam phối hợp với Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel) tổ chức mùa thứ hai năm 2025 đã trở thành nơi gặp gỡ, chia sẻ những giá trị nhân văn của người làm báo, nhà khoa học, kỹ sư, học sinh, sinh viên và tất cả những ai mang trong mình khát vọng dùng công nghệ để phục vụ con người. 

Giải thưởng được xem là một sân chơi lý tưởng dành cho những người quan tâm đến công nghệ vị nhân sinh, nơi tôn vinh những giá trị nhân văn mà công nghệ mang đến cho cuộc sống.

Với nhà báo Lục Hương Thu (phóng viên Cơ quan thường trú TTXVN tại Lào Cai) cùng ê kíp đạt giải Nhất hạng mục video clip của Giải thưởng “Công nghệ từ trái tim” năm 2025, hành trình đến với giải thưởng này không chỉ là tác phẩm ảnh, video clip được ghi lại một cách chân thực, mà còn là một chuyến đi đầy xúc cảm, nơi chị được kể câu chuyện về niềm tin, sáng tạo và tinh thần nhân ái của con người Việt Nam trong thời đại công nghệ số.

Đề tài “Học sinh Lào Cai nghiên cứu, phát triển hệ thống cảnh báo khẩn cấp thiên tai” được chị Hương Thu và đồng nghiệp Nguyễn Tiến Khôi thực hiện hoàn thành vào tháng 4/2025 theo sự chỉ đạo của Trưởng Cơ quan đại diện TTXVN tại Lào Cai sau khi dự án “Hệ thống cảnh báo khẩn cấp lũ quét và sạt lở đất” của cô trò Trường Trung học phổ thông Chuyên Lào Cai vừa xuất sắc đoạt giải Nhì tại Cuộc thi Khoa học Kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh Trung học cơ sở và Trung học phổ thông năm học 2024–2025.

Là phóng viên thường trú của TTXVN nhiều năm tại vùng núi Lào Cai, nơi quanh năm oằn mình trong các loại hình thiên tai, lũ quét, sạt lở, nhà báo Lục Hương Thu hiểu rõ nỗi lo của người dân miền núi mỗi khi mùa mưa lũ về. “Có những bản làng chỉ cách trung tâm vài chục cây số, nhưng khi lũ đổ xuống là đường bị chia cắt, thông tin bị cô lập, phóng viên chúng tôi cũng phải chờ cả ngày mới có thể tiếp cận hiện trường. Chính vì vậy, khi nghe câu chuyện về sáng kiến của nhóm cô trò trường Trường Trung học phổ thông Chuyên Lào Cai, tôi đã thật sự xúc động. Đó không chỉ là một công trình khoa học mà là sự sẻ chia, một tấm lòng vì cộng đồng”, chị kể lại.

Nhóm tác giả gặp được cô giáo Đinh Thị Quỳnh Liên, giáo viên môn Toán Trường Trung học phổ thông Chuyên tỉnh Lào Cai, phụ trách nhóm nghiên cứu và hai học sinh Đỗ Đức Bình An (lớp 11 Toán) và Nguyễn Minh Hiếu (lớp 11 Tin) ngay khi 3 cô trò vừa trở về sau cuộc thi từ Thành phố Hồ Chí Minh. Cuộc trao đổi phỏng vấn, ghi hình, chụp ảnh được diễn ra đồng thời khi các cô trò chia sẻ về hoàn cảnh ra đời của dự án, quá trình nghiên cứu, thực nghiệm cũng như giải thích cho chúng tôi nghe cơ chế hoạt động của các thiết bị máy móc công nghệ với những thuật ngữ chuyên ngành phức tạp.

Cô giáo Đinh Thị Quỳnh Liên chia sẻ, câu chuyện về dự án bắt đầu vào tháng 7/2024, thời điểm Lào Cai bước vào mùa mưa lũ. Đặc biệt, trận lũ quét nghiêm trọng tại thôn Làng Nủ, xã Phúc Khánh trong đợt mưa lũ do ảnh hưởng của bão số 3-Yagi hồi tháng 9/2024 gây thiệt hại nặng nề chính là động lực để nhóm tìm ra giải pháp xây dựng một hệ thống cảnh báo sớm hiện đại. Mục tiêu của nhóm rất rõ ràng: Tạo ra thiết bị có thể phát tín hiệu cảnh báo để người dân và cơ quan chức năng có đủ thời gian sơ tán, ứng phó kịp thời, từ đó, giảm thiểu thương vong và tổn thất.

Sau nhiều tháng đi thực tế, thu thập dữ liệu ở các vùng có nguy cơ cao, nhóm phát hiện vết nứt trên mặt đất, sườn đồi chính là dấu hiệu cảnh báo khẩn cấp đất đang có sự dịch chuyển và nguy cơ xảy ra sạt lở đất rất cao. Điển hình là trong đợt bão Yagi, ở xã Cốc Lầu, huyện Bắc Hà cũ, anh Ma Seo Chứ, Trưởng thôn Kho Vàng, đã kịp thời di tản toàn bộ 17 hộ dân với 115 người lên một quả núi cách thôn 1km trước khi quả đồi phía sau sạt xuống đúng khu thôn làng ở nhờ phát hiện dấu hiệu sớm của sạt lở.

Từ thực tế ấy, nhóm cô trò trường Trung học phổ thông Chuyên Lào Cai xác định rõ, bài toán đặt ra là phải tìm giải pháp phát hiện nguy cơ xảy ra lũ quét thông qua việc nhận biết sớm sự hình thành các “túi nước”, nguy cơ xảy ra sạt lở đất thông qua phát hiện các khối đất bắt đầu có sự dịch chuyển, sau đó thông báo đến khu dân cư thông qua loa hoặc tín hiệu trên điện thoại.

Tìm lời giải cho bài toán này, nhóm đã xây dựng hệ thống cảnh báo sớm với cảm biến siêu âm, cảm biến phao, công nghệ GPS Real-Time Kinematic để đo dịch chuyển địa chất theo thời gian thực, truyền tín hiệu bằng Lora Mesh – công nghệ không dây công suất thấp, có thể truyền dữ liệu hàng kilomet mà không cần thiết bị khuếch đại công suất.

Cô Liên cho biết, hệ thống gồm: Trạm Base (thiết bị định vị cố định) được đặt tại vị trí có địa chất ổn định, ít nguy cơ xảy ra lũ quét hoặc sạt lở. Trạm này đóng vai trò làm mốc tọa độ chuẩn, thu nhận dữ liệu định vị từ các trạm Rover (thiết bị di động), phân tích và xử lý thông tin để phát hiện nguy cơ thiên tai. Khi phát hiện bất thường, trạm Base sẽ phát cảnh báo bằng loa tại chỗ và truyền dữ liệu về máy chủ trung tâm để lưu trữ, giám sát và đưa ra cảnh báo sớm. Các trạm Rover được bố trí tại các sườn đồi hoặc khu vực có nguy cơ trượt lở cao, thu tín hiệu từ hệ thống định vị vệ tinh toàn cầu (GNSS) và tín hiệu hiệu chỉnh từ trạm Base. Nếu có dịch chuyển địa chất, tọa độ của trạm Rover sẽ thay đổi. Trạm Base sẽ nhận ra sự thay đổi này, từ đó tính toán độ dịch chuyển và xác định nguy cơ tiềm ẩn như sạt lở đất hoặc hình thành túi nước. Trạm truyền thông hoạt động như một điểm trung chuyển tín hiệu giữa các trạm Rover và trạm Base. Trong một số khu vực bị che khuất bởi địa hình, cây cối hoặc nằm ngoài vùng phủ sóng trực tiếp, trạm truyền thông sẽ giúp tiếp nhận và chuyển tiếp dữ liệu định vị, đảm bảo tín hiệu từ các trạm Rover được truyền về trạm Base một cách ổn định và liên tục. Tất cả các thiết bị trong hệ thống đều sử dụng nguồn điện từ pin năng lượng mặt trời 5V, phù hợp với địa hình phức tạp và điều kiện thiếu nguồn điện lưới.

Theo em Đỗ Đức Bình An, chi phí để hoàn thiện hệ thống dao động 30 – 50 triệu đồng, tùy số lượng trạm Rover. Dù chi phí không nhỏ, nhưng hiệu quả mà hệ thống mang lại thực sự không thể đo đếm được.

Em Nguyễn Minh Hiếu cho biết, nhóm đang hướng tới việc lắp đặt thử nghiệm ở nhiều địa điểm, xây dựng bản đồ theo dõi các điểm có nguy cơ sạt lở, lũ quét, thậm chí phát triển hệ thống trực tuyến để người dân và khách du lịch tra cứu mức độ an toàn khi di chuyển. Một ý tưởng giản dị, nhưng chứa đựng khát vọng lớn lao: Đưa công nghệ đến gần hơn với đời sống, để bảo vệ con người bằng tri thức và tình yêu thương.

Khi quyết định làm phóng sự về đề tài này, nhà báo Hương Thu và đồng nghiệp không chỉ đơn thuần làm nhiệm vụ thông tin, mà còn muốn truyền đi một thông điệp về trách nhiệm xã hội của người trẻ. “Tác phẩm của chúng tôi không chỉ tôn vinh tinh thần sáng tạo, tính ứng dụng thực tiễn của các bạn học sinh, mà còn gửi gắm niềm tin rằng mỗi sáng kiến, dù nhỏ bé, đều có thể góp phần làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn”, chị chia sẻ.

Chính vì vậy, khi gửi tác phẩm dự thi, chị coi đó là một hành trình lan tỏa, là cách để cộng đồng thấy được trái tim nhân ái trong khoa học, cũng là để góp tiếng nói kêu gọi sự quan tâm, hỗ trợ về kinh phí, giúp nhóm nghiên cứu Trường Trung học phổ thông Chuyên Lào Cai sớm đưa hệ thống cảnh báo này vào ứng dụng thực tế rộng rãi trên địa bàn.

Chia sẻ về nghề báo trong thời đại số, nhà báo Lục Hương Thu trải lòng: “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã làm thay đổi mạnh mẽ tư duy và cách thức làm báo. Người phóng viên hôm nay phải hội tụ đủ ba chữ ‘K’: Kiến thức – Kỹ năng – Kỹ thuật và Công nghệ”.

Theo nhà báo Hương Thu, công nghệ không chỉ giúp phóng viên tác nghiệp thuận lợi mà còn mở ra cách kể chuyện mới, sinh động và hấp dẫn hơn. Đặc biệt, với những phóng viên miền núi thường xuyên di chuyển ở địa bàn vùng sâu, vùng xa như chị, công nghệ trở thành “trợ thủ đắc lực”. Trong những ngày mưa lũ, có khi phóng viên bị cô lập nhiều cây số đường rừng, việc có thiết bị phát sóng viễn thông mạnh mẽ giúp các phóng viên không bị mất kết nối, có thể gửi tin, hình, video về tòa soạn nhanh chóng. Ở những khu vực sạt lở nguy hiểm, việc sử dụng flycam trở thành lựa chọn ưu tiên: “Vừa đảm bảo an toàn, vừa có những thước phim toàn cảnh, trung thực và sống động. Mỗi hình ảnh thu được không chỉ là tư liệu, mà còn là nhịp đập của hiện trường, của cuộc sống nơi vùng biên”, chị nói.

Đối với chị, công nghệ không làm mất đi tính nhân văn trong báo chí, mà ngược lại, làm cho trái tim người làm báo được mở rộng hơn, để cảm thông, thấu hiểu và lan tỏa yêu thương bằng những phương tiện hiện đại nhất. Khi được hỏi về cảm xúc sau khi nhận giải, chị chia sẻ: “Tôi mừng vì tác phẩm đã chạm được đến trái tim người xem, như cách mà chính những nhân vật của tôi, bằng tấm lòng và trí tuệ của mình, đang chạm đến trái tim cộng đồng”.

Giải thưởng “Công nghệ từ trái tim” không chỉ là sự ghi nhận cho nỗ lực sáng tạo của người làm báo, mà còn là minh chứng cho một hướng đi đúng đắn của báo chí nhân văn trong thời đại công nghệ số: Lấy con người làm trung tâm, lấy sự tử tế và tri thức làm nền tảng. Với nhà báo Lục Hương Thu, hành trình ấy vẫn đang tiếp diễn – hành trình của người làm báo luôn đi tìm những câu chuyện đẹp, chân thực, nơi công nghệ không phải là đích đến, mà là phương tiện để lan tỏa yêu thương.