Trị thủy cho Hà Nội (kỳ 8 và hết): Đừng bỏ qua vai trò then chốt của người dân

Thực ra, trong nhiều năm qua, trước tình trạng "hễ mưa là phố biến thành sông", TP Hà Nội đã đưa ra nhiều phương án, giải pháp để xử lý vấn đề trên.

Điển hình như ngày 31/5/2024, UBND TP Hà Nội ban hành Kế hoạch số 166/KH-UBND nhằm khắc phục các tồn tại, hạn chế, khuyết điểm được chỉ ra sau Hội nghị kiểm điểm năm 2023 của Ban cán sự Đảng và tập thể lãnh đạo UBND thành phố liên quan đến "Tình trạng úng ngập vẫn xảy ra thường xuyên gây ách tắc giao thông và bức xúc cho người dân". Kế hoạch được xây dựng trên cơ sở các chương trình, nghị quyết của Thành ủy, HĐND thành phố và Kế hoạch số 312/KH-UBND về phát triển hệ thống thoát nước, xử lý nước thải giai đoạn 2021 - 2025.

Mục tiêu kép: Giảm thiểu úng ngập, đẩy nhanh đầu tư

Mục đích chính của kế hoạch là đề xuất các giải pháp nhằm giải quyết, tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong thực tế triển khai công tác thoát nước, đồng thời khắc phục tình trạng úng ngập khi mưa trên địa bàn. Yêu cầu trọng tâm là quản lý khắc phục tình trạng úng ngập, đặc biệt tại khu vực đô thị, và giảm thiểu các điểm úng ngập cục bộ cả về chiều sâu và thời gian ngập.

Bên cạnh đó, thành phố yêu cầu tập trung công tác đầu tư xây dựng, đẩy nhanh tiến độ hoàn thành các dự án thoát nước sử dụng nguồn vốn đầu tư công. Các sở, ban, ngành, UBND các cấp và các đơn vị thoát nước được giao nhiệm vụ phải nghiêm túc tổ chức thực hiện có hiệu quả kế hoạch này.

Về giải pháp ngắn hạn Hà Nội ưu tiên các giải pháp tập trung vào quản lý, duy tu và ứng phó khẩn cấp. Cụ thể như: Tăng cường công tác quản lý, duy tu, duy trì hệ thống cống, rãnh, mương, sông, hồ để giảm thiểu úng ngập. Đặc biệt, cần hoàn thành công tác sửa chữa, bảo dưỡng các công trình đầu mối (trạm bơm, đập điều tiết, cống qua đê...) trước mùa mưa; kiểm soát thường xuyên mực nước trên hệ thống, vận hành hợp lý cụm công trình đầu mối Yên Sở, Bắc Thăng Long - Vân Trì. Tăng cường công tác dự báo, cảnh báo và xây dựng kịch bản ứng phó kịp thời; tổ chức triển khai công tác ứng trực giải quyết sự cố úng ngập khi mưa lớn (24/24 giờ) để giảm thiểu mức độ và thời gian úng ngập. Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội phải xây dựng kế hoạch ứng phó đối với cả các trận mưa vượt công suất thiết kế của hệ thống; tăng cường công tác bảo vệ chống lấn chiếm hồ ao, diện tích mặt nước nhằm đảm bảo cảnh quan và phục vụ điều hòa thoát nước đô thị.

Về lâu dài, thành phố sẽ tập trung vào hoàn thiện hạ tầng và quy hoạch như: Thực hiện rà soát, điều chỉnh quy hoạch thoát nước Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, lồng ghép vào đồ án điều chỉnh tổng thể quy hoạch chung xây dựng Thủ đô. Đồng thời, lập kế hoạch phát triển hạ tầng thoát nước và xử lý nước thải đô thị giai đoạn 2026 - 2030; đẩy nhanh tiến độ hoàn thành các dự án đầu tư theo Kế hoạch số 312/KH-UBND và kế hoạch đầu tư công giai đoạn 2021 - 2025. Các dự án đang triển khai bao gồm: Hệ thống thoát nước Vĩnh Thanh, nâng cấp trạm bơm Phương Trạch (Đông Anh), và trạm bơm tiêu Yên Nghĩa; tập trung chuẩn bị đầu tư các dự án quan trọng đã được HĐND thành phố phê duyệt chủ trương, bao gồm: Xây dựng hệ thống thoát nước mưa lưu vực tả sông Nhuệ, hệ thống thoát nước Hà Đông (hữu Nhuệ), trạm bơm Gia Thượng (Long Biên). Đặc biệt, thành phố cũng thống nhất chủ trương xây dựng bể điều tiết ngầm tại khu vực ngã năm Đường Thành - Bát Đàn - Nhà Hỏa - Phùng Hưng.

Kế hoạch phân loại các lưu vực thoát nước để có hướng đầu tư phù hợp. Cụ thể, lưu vực Tô Lịch (đã hoàn chỉnh) bao gồm các quận nội đô như Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Hoàng Mai và một phần Tây Hồ, Thanh Xuân. Mục tiêu là phát huy hiệu quả hệ thống hiện có và đảm bảo thoát nước nhanh với trận mưa có cường độ 310mm/2 ngày và 70mm/h tại khu vực đã được cải tạo.

Lưu vực chưa đồng bộ (cần đầu tư) bao gồm lưu vực tả Nhuệ, hữu Nhuệ (các khu vực Cầu Giấy, Thanh Xuân, Hoàng Mai, Tây Hồ, Bắc Từ Liêm, Nam Từ Liêm, Hà Đông) và lưu vực Long Biên. Thành phố yêu cầu tập trung chỉ đạo, kiểm tra đôn đốc để đẩy nhanh tiến độ hoàn thành các dự án nhằm hoàn thiện hệ thống tại các khu vực này.

Người dân đóng vai trò quan trọng

Trong bối cảnh úng ngập vẫn xảy ra thường xuyên, gây ách tắc giao thông và bức xúc cho người dân, PGS-TS Bùi Thị An - Đại biểu Quốc hội khóa XIII, nguyên Ủy viên Ủy ban Khoa học công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng - đánh giá: Kế hoạch 166 của UBND TP Hà Nội là bước đi "sát với thực tiễn hơn", đồng thời kiến nghị cách triển khai phải thực chất, minh bạch và đồng thuận xã hội để đạt hiệu quả bền vững.

Muốn chuyển chủ trương thành kết quả, phương thức triển khai phải thực chất và kỷ luật. Trước hết, theo PGS-TS Bùi Thị An cần có kế hoạch chi tiết, thực hiện theo từng bước, giao trách nhiệm rõ ràng đến từng đơn vị và cá nhân.

"Quá trình phải được giám sát thường xuyên, liên tục từ khi kế hoạch ban hành, trong suốt thi công đến giai đoạn vận hành, khai thác" - bà An nói.

"Toàn bộ dữ liệu cần được công khai, minh bạch trên nền tảng số để xã hội có thể theo dõi sát sao. Đây là vấn đề gắn với chất lượng sống của người dân, mỹ quan đô thị và sự phát triển bền vững của thành phố, vì vậy phải làm đến nơi đến chốn, theo cách tiếp cận căn cơ, cốt lõi, thay vì chắp vá".

Một yêu cầu không thể thiếu là chuẩn bị đầu tư bài bản. Theo người đứng đầu Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng, trị thủy cho Hà Nội đòi hỏi nguồn lực lớn, vì vậy thành phố cần sẵn sàng cả các phương án bổ sung, bù đắp cần thiết để đảm bảo mục tiêu, nếu không rất khó đạt yêu cầu. Cùng với đó, chúng ta nên tranh thủ trí tuệ của đội ngũ chuyên gia trong và ngoài nước, đặc biệt là các chuyên gia quốc tế đến từ những quốc gia có kinh nghiệm xử lý ngập đô thị. Tinh thần là tham khảo, phân tích và chọn lọc, chứ không rập khuôn. Khi định hướng đã đúng và phương án đã được thẩm định kỹ, bước vào thi công chúng ta sẽ tự tin, không do dự.

"Hà Nội, với các Nghị quyết lớn như 55, 15, 18, phải thể hiện vai trò dẫn dắt và lan tỏa" - bà An nhấn mạnh. "Chỉ đạo cần sát sao, theo dõi thường xuyên để rút ngắn khoảng cách giữa chính sách và thực tiễn. Những gì đã ban hành phải trở thành hiện thực cụ thể, đo đếm được".

Cũng theo bà An, vai trò của người dân luôn then chốt. Người dân vừa là chủ thể phát hiện vấn đề, vừa là lực lượng quyết định đồng thuận xã hội. Thành phố cần một cơ chế đền bù, hỗ trợ thật chuẩn mực, công bằng cho những nhóm có thể chịu thiệt thòi khi triển khai dự án. Ngược lại, người dân cũng cần đặt lợi ích chung lên trước, chấp nhận những hy sinh cần thiết vì mục tiêu trị thủy cho Hà Nội.

Trước khi thi công, nên tổ chức lấy ý kiến rộng rãi tại các địa phương thông qua Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội. Các ý kiến phải được tiếp thu và phản hồi minh bạch: Nội dung nào tiếp thu, nội dung nào chưa và vì sao, đồng thời giao rõ đầu mối chịu trách nhiệm giải đáp để người dân nắm được thông tin. Khi đồng thuận xã hội được củng cố, tiến độ sẽ thông suốt, hạn chế tối đa chậm trễ.

"Nếu Kế hoạch 166 được triển khai đúng hướng - kế hoạch hóa chi tiết, phân trách nhiệm rõ ràng, giám sát thường xuyên, minh bạch dữ liệu, huy động trí tuệ chuyên gia và xây dựng đồng thuận xã hội - Hà Nội có cơ sở để xử lý úng ngập một cách căn cơ, bền vững, qua đó tạo đột phá về hạ tầng và nâng cao chất lượng sống của người dân Thủ đô" - PGS-TS Bùi Thị An kết luận.