Với vai trò trung tâm văn hóa của cả nước, Hà Nội đã được lịch sử lựa chọn làm trái tim của cách mạng trong mùa Thu lịch sử năm 1945. 

Để rồi, từ dấu mốc thiêng liêng ấy, suốt tám thập kỷ qua, Thủ đô không ngừng kế thừa và phát huy giá trị văn hiến ngàn năm, đồng thời tiếp nối hành trình xây dựng và lan tỏa văn hóa cho hôm nay và mai sau.

Đây là những nội dung chính được chia sẻ tại tọa đàm Ký ức 80 năm - Mùa thu lịch sử diễn ra sáng 22/8, tại Trung tâm Báo chí Thủ đô (17 Điện Biên Phủ, Hà Nội). Sự kiện được Thông tấn xã Việt Nam phối hợp với UBND thành phố Hà Nội tổ chức nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9.

Sau phát biểu chào mừng của Nhà báo Nguyễn Thị Sự, Phó Tổng giám đốc Thông tấn xã Việt Nam, cuộc tọa đàm đã diễn ra với sự góp mặt của 3 diễn giả: TS Nguyễn Văn Phong, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội; PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Xã hội của Quốc hội; GS.TSKH Vũ Minh Giang, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia.

“Có một quy luật của lịch sử: Trong bất kỳ sự kiện trọng đại nào, những diễn biến ở Thủ đô gần như luôn có vai trò quyết định” - GS Vũ Minh Giang phân tích - “Với Cách mạng Tháng Tám, dù chúng ta có sự chuẩn bị từ lâu, thậm chí từng bước giành chính quyền tại một số địa phương khác, thì thời khắc quan trọng nhất vẫn nằm ở Hà Nội”.

Theo phân tích của GS Giang, với sự tính toán kỹ lưỡng, nghệ thuật chớp thời cơ và lực lượng chuẩn bị chu đáo, vào ngày 19/8/1945, dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Việt Minh, hàng vạn quần chúng Hà Nội đã đồng loạt đứng lên giành chính quyền. Thành công ấy không chỉ là thắng lợi của riêng Hà Nội mà còn trở thành biểu tượng - và cũng là mốc son - cho cả dân tộc, trong tháng Tám lịch sử.

Bổ sung cho nhận xét này, TS Nguyễn Văn Phong nhắc tới một thực tế: Hà Nội vốn luôn là nơi khai sinh ra nhiều tổ chức cách mạng ngay từ đầu thế kỷ XX. Đặc biệt, Đảng bộ Hà Nội cũng là Đảng bộ đầu tiên được thành lập trên cả nước (17/3/1930) sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời. Do vậy, thành phố có đầy đủ truyền thống, vị thế và trách nhiệm để đảm nhận vai trò tiên phong trong Cách mạng Tháng Tám.

“Cuộc cách mạng tại Hà Nội giành thắng lợi trọn vẹn, không có đổ máu. Đảng bộ thành phố lúc đó chỉ có khoảng 50 Đảng viên, trong đó đa phần ở độ tuổi 20 cho tới 30” - TS Phong cho biết - “Vậy nhưng, những gương mặt ấy đã chủ động nắm bắt thời cơ, quyết đoán phát động toàn dân đứng lên, chứng minh bản lĩnh cách mạng, cũng như khả năng nắm bắt thời cơ mà lịch sử mang lại”.

Đáng nói, theo GS Vũ Minh Giang, liền sau cột mốc 19/8/1945, Hà Nội cũng thể hiện rõ vai trò của mình ở những bước đi kế tiếp. Cụ thể, khi nhiệm vụ “chống giặc dốt” được xác định là mục tiêu cấp bách, Hà Nội đã huy động rất nhiều thầy giáo và những người biết chữ tham gia phong trào “Bình dân học vụ”. Rồi, vào tháng 11/1945, tại Hà Nội, lễ khai giảng đầu tiên của nền đại học cách mạng Việt Nam được tổ chức, đánh dấu sự thành lập của Trường Đại học Quốc gia Việt Nam (kế thừa Đại học Đông Dương trước đó) - trường đại học đa ngành đầu tiên dưới chính thể Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

“Đó là những bước đi cơ bản hướng về khát vọng nâng cao dân trí, xây dựng một đất nước giàu mạnh. Sau đó, trong suốt hàng chục năm chiến tranh, rồi cả thời kỳ khó khăn trước khi bước vào công cuộc đổi mới và phát triển, Hà Nội vẫn luôn là nơi được cả nước đặt trọn niềm tin - và ngược lại, cũng chính là nơi nuôi dưỡng niềm tin, cổ vũ toàn dân tộc” - GS Vũ Minh Giang nói.

Theo PGS Bùi Hoài Sơn, việc tôn trọng và đề cao Hà Nội trong tiến trình phát triển đất nước cần được nhìn cả ở góc độ lịch sử và văn hóa. Thực tế, được coi là trung tâm văn hóa cả nước, gắn với biểu trưng về sự hào hoa, thanh lịch trong tập quán và nếp sống, Hà Nội không chỉ là nơi hội tụ mà còn là nơi lan tỏa, giữ vai trò điều tiết hệ giá trị chung của cả dân tộc.

“Với Việt Nam, văn hóa luôn là sức mạnh vô tận, giúp dân tộc vượt qua mọi thời khắc hiểm nghèo. Và không sai khi nói rằng Hà Nội là nơi có trầm tích văn hóa sâu dày nhất trên cả nước” - GS Vũ Minh Giang bổ sung - “Ngày nay, khi văn hóa là động lực cho phát triển bền vững, Hà Nội đã và đang biến những gì mình có thành sức mạnh vô biên, thành lợi thế trong kỷ nguyên mới vốn đề cao trí tuệ như một trong những yếu tố tạo sức mạnh quyết định”.

Ở góc độ một lãnh đạo thành phố, TS Nguyễn Văn Phong cho biết thêm: Trong các trụ cột phát triển, Hà Nội luôn đặt văn hóa như yếu tố then chốt, để cùng các lĩnh vực khác hướng tới khát vọng sớm khẳng định vị trí trong hệ thống đô thị châu Á, cũng như vươn tầm trở thành đô thị toàn cầu. Nói cách khác, văn hóa và con người Hà Nội không chỉ là nền tảng, mà còn là mục tiêu phát triển mà thành phố hướng đến.

“Nhiều quốc gia đã biết dựa vào lịch sử, truyền thống, con người để phát triển công nghiệp văn hóa thành ngành mũi nhọn. Hà Nội những năm qua cũng đã có những bước đi đầu tiên, đặt nền móng cho sự phát triển công nghiệp văn hóa và du lịch” - ông chia sẻ.

Đáng nói, theo phân tích của TS Bùi Hoài Sơn, những năm gần đây, Hà Nội đã biết tận dụng rất tốt những nguồn lực đang có để phát triển văn hóa nói chung và công nghiệp văn hóa nói riêng.

“Chúng ta không hề dừng ở những tuyên ngôn, mà thực chất đã đạt được những thành tựu quan trọng. Điển hình, năm 2019, Hà Nội chính thức tham gia Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO và là Thủ đô đầu tiên tại Đông Nam Á làm được điều này” - TS Bùi Hoài Sơn nói - “Nhiều chuyên gia quốc tế chia sẻ với tôi: Hà Nội hoàn toàn có thể tự hào là Thủ đô sáng tạo của cả khu vực”.

Theo chuyên gia này, việc đẩy mạnh phát triển văn hóa nói chung và công nghiệp văn hóa nói riêng sẽ mở ra rất nhiều cơ hội cho Hà Nội. Ở đó, mỗi công trình được xây dựng - từ một con đường, một ngôi nhà đến một cây cầu - không chỉ mang ý nghĩa về hạ tầng mà hoàn toàn có thể được định hình, mang lại một giá trị văn hóa mới cho Thủ đô. Cùng với đó, sự ra đời của nhiều không gian sáng tạo hay chuỗi sự kiện sáng cũng đã góp phần thay đổi diện mạo Hà Nội.

“Khi Hà Nội dần trở thành nơi hội tụ của tinh thần sáng tạo, nơi mỗi cá nhân được tạo cơ hội phát huy tối đa năng lực sáng tạo của mình, cả cộng đồng sẽ cùng mang tới những giá trị lớn cho văn hóa nói chung và công nghiệp văn hóa nói riêng” - ông khẳng định.

Từ những phân tích này, PGS Bùi Hoài Sơn đi tới nhận định: Giới trẻ hôm nay đang là nguồn cảm hứng, và cũng là lực lượng trực tiếp kiến tạo và lan tỏa các giá trị văn hóa mới. Lấy ví dụ về những ca khúc, bộ phim hay các dự án nghệ thuật mang đậm tính nhân văn và tôn vinh truyền thống dân tộc trong thời gian qua, ông khẳng định: “Thực tế đã chứng minh, người trẻ không chỉ là thế hệ hưởng thụ văn hóa mà đang trở thành chủ thể sáng tạo, chủ động làm giàu thêm bản sắc của Thủ đô và đất nước”.

Và như lời chuyên gia này, để sức sáng tạo trở thành động lực bền vững, những hình mẫu tích cực của thế hệ trẻ - đặc biệt là tại Hà Nội, trung tâm văn hóa của cả nước - cần được tôn vinh để tạo sức lan tỏa, qua đó định hướng và nuôi dưỡng niềm tin, khát vọng cho cộng đồng.

“Nếu được đặt vào vị trí trung tâm trong sự nghiệp gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa, giới trẻ - những người hiểu rõ ngôn ngữ, nhu cầu và thị hiếu của thế hệ mình - sẽ vừa là chủ thể sáng tạo, vừa là nguồn cảm hứng trong sự nghiệp phát triển văn hóa bền vững, hướng về tương lai” - ông nhấn mạnh.

Ở góc độ khác, TS Nguyễn Văn Phong cho rằng, khi nhìn vào lớp thanh niên trẻ của Hà Nội từ góc độ lịch sử, có thể thấy rõ tiềm năng và trách nhiệm của thế hệ này. Đây luôn là tầng lớp ưu tú, tạo nên một Thủ đô ngàn năm tuổi nhưng vẫn trẻ trung, năng động và sáng tạo, chứ không chỉ có sự trầm mặc từ quá khứ. Thêm vào đó, trong bất kỳ thời khắc lịch sử nào, thanh niên Hà Nội cũng luôn ý thức rõ sứ mệnh tiên phong của mình.

“Trong lịch sử, Đại tướng Nguyễn Quyết tham gia lãnh đạo Cách mạng Tháng Tám ở độ tuổi 23. Rồi, những nữ sinh tham gia treo quốc kỳ ở Hà Nội cũng chỉ ở độ tuổi 18 - 20. Chỉ hơn một năm sau, trong 60 ngày đêm “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, cũng chính lớp thanh niên ấy đã anh dũng chiến đấu bảo vệ Thủ đô. Sang thời kỳ chống Mỹ, từ phong trào Ba sẵn sàng, Ba đảm đang cho đến xây dựng xã hội chủ nghĩa sau này, họ luôn là nòng cốt” - TS Phong nói.

Và ông khẳng định: “Lịch sử ấy đã tạo nên hành trang, bồi đắp truyền thống, để thế hệ trẻ Hà Nội hôm nay thêm ý thức về trách nhiệm và vinh dự của mình. Trong điều kiện mới, với tri thức, khoa học - công nghệ, toàn cầu hóa và sự chăm lo của Đảng, Nhà nước, thanh niên Hà Nội có nhiều cơ hội hơn bao giờ hết để phát huy truyền thống”.

Bởi thế, ở cuối buổi tọa đàm, khi được đề nghị gửi lời chúc tới thế hệ trẻ trong kỷ nguyên mới, TS Phong nhắc tới 3 từ “Tự tin - Dấn thân - Cống hiến”. Ông khẳng định: Làm được những điều ấy, trong bất cứ bối cảnh nào, các bạn trẻ cũng có thể khẳng định được bản thân, đóng góp nhiều nhất cho cộng đồng và có được sự trưởng thành cho chính mình.