"Tấm khiên" trong thế giới số

Trong bối cảnh tội phạm mạng lan rộng cùng sự phát triển mạnh mẽ của Internet, trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain và các công nghệ số, nhu cầu hợp tác quốc tế toàn diện trong phòng, chống tội phạm mạng ngày càng cấp bách. 

Công ước Liên hợp quốc (LHQ) về chống tội phạm mạng – hay còn gọi là “Công ước Hà Nội” – ra đời nhằm đáp ứng yêu cầu đó, hình thành khuôn khổ pháp lý chung toàn cầu cho hợp tác an ninh số.

Bước ngoặt hợp tác toàn cầu Ngày 25–26/10 tới, tại Hà Nội sẽ diễn ra Lễ mở ký Công ước Hà Nội với chủ đề “Chống tội phạm mạng – Chia sẻ trách nhiệm – Hướng tới tương lai”. Sự kiện quy tụ Tổng Thư ký LHQ, các nguyên thủ và lãnh đạo hơn 100 quốc gia, cùng hàng chục đoàn đại biểu quốc tế, phản ánh tầm vóc của một sáng kiến hợp tác toàn cầu mới trong kỷ nguyên số. Công ước Hà Nội được thông qua tại Đại hội đồng LHQ gần một năm trước, với mục tiêu tạo hành lang pháp lý thống nhất để ngăn chặn, điều tra và truy tố tội phạm mạng xuyên biên giới; thúc đẩy chia sẻ chứng cứ điện tử, phối hợp điều tra và hình thành mạng lưới đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật giữa các quốc gia. Đây là văn kiện đầu tiên của LHQ về phòng chống tội phạm mạng sau hơn 20 năm kể từ Công ước Budapest (năm 2001) – biểu tượng cho nỗ lực toàn cầu xây dựng một không gian mạng an toàn, ổn định và nhân văn.

Cầu nối tin cậy Theo Tiến sĩ Vũ Việt Anh, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Tội phạm mạng thuộc Đại học Cambridge (Vương quốc Anh), việc thông qua Công ước Hà Nội “mang ý nghĩa biểu tượng lớn khi Việt Nam trở thành cầu nối tin cậy giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển, thúc đẩy đối thoại dựa trên nguyên tắc bình đẳng, tôn trọng chủ quyền và cùng có lợi”. Ông cho rằng trong bối cảnh các nước còn nhiều khác biệt về pháp lý và quản lý không gian mạng, vai trò trung gian mềm dẻo của Việt Nam thể hiện rõ năng lực ngoại giao đa phương ngày càng trưởng thành, khi Việt Nam không chỉ tham gia mà còn đóng góp tích cực vào việc định hình các chuẩn mực quốc tế mới.

Cùng quan điểm, Giáo sư Carl Thayer (Học viện Quốc phòng Australia, Đại học New South Wales, Australia) nhận định việc Việt Nam được chọn đăng cai lễ ký phản ánh vị thế và năng lực an ninh mạng ngày càng cao. Ông dẫn chứng, Việt Nam hiện đứng thứ 17 trong 194 quốc gia về năng lực an ninh mạng toàn cầu. Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu trong hoạt động đa phương hoá, đa dạng hoá quan hệ quốc tế, được cộng đồng quốc tế ghi nhận và đánh giá cao.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Đức Sơn (Đại học Curtin, Australia), sự kiện này cũng nhấn mạnh ảnh hưởng ngày càng tăng của Việt Nam trong việc định hình quản trị số toàn cầu. Việt Nam không chỉ tham gia, mà còn kiến tạo đồng thuận quốc tế, giúp các quốc gia cùng nhau đối phó với một trong những thách thức phức tạp nhất của thời đại, đó là tội phạm mạng. Ở nhiều khía cạnh, Công ước Hà Nội sẽ mang tên Việt Nam như một biểu tượng của hòa bình, niềm tin và trách nhiệm chung trong kỷ nguyên số.

“Tấm khiên” pháp lý Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Đức Sơn, Công ước Hà Nội kế thừa và nâng tầm hiệu quả hợp tác của Công ước Budapest lên phạm vi toàn cầu, giúp các nước – dù có trình độ phát triển khác nhau – cùng chia sẻ thông tin, hỗ trợ điều tra và thống nhất quy trình pháp lý trong xử lý tội phạm mạng xuyên biên giới. Đây là nền tảng hợp tác phổ quát và toàn diện, bảo đảm mọi quốc gia đều có tiếng nói trong việc xây dựng an ninh số toàn cầu.

Cùng quan điểm trên, nhật báo Cresus (Algeria) gọi Công ước Hà Nội là không chỉ một công cụ pháp lý mà còn là tầm nhìn nhân văn về tương lai số, đặt quyền con người và quyền riêng tư ở vị trí trung tâm. Bà Ghada Waly, Giám đốc điều hành Cơ quan Phòng chống ma túy và tội phạm của LHQ (UNODC), nhấn mạnh: “Đây là cột mốc lịch sử mở đường cho hợp tác toàn cầu chưa từng có tiền lệ trong đấu tranh chống tội phạm mạng”.

Theo Báo cáo Triển vọng an ninh mạng toàn cầu 2025 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), tổng thiệt hại do tội phạm mạng toàn cầu năm 2024 đã vượt 1.000 tỷ USD, trong đó có quốc gia thiệt hại tới hơn 3% GDP. Sự khác biệt giữa các khung pháp luật quốc gia đang tạo ra khoảng trống cho tội phạm mạng lợi dụng, khiến nhu cầu về một hành lang pháp lý chung trở nên cấp thiết. Công ước Hà Nội được kỳ vọng sẽ lấp khoảng trống đó, tạo cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các nước, đồng thời tăng năng lực truy vết và bảo vệ người dùng toàn cầu.

Không chỉ ở tầm toàn cầu, Công ước Hà Nội còn tạo động lực thúc đẩy hợp tác khu vực sâu rộng hơn. Trên bình diện khu vực, Thạc sĩ Thong Mengdavid, nhà phân tích địa chính trị tại Viện Nghiên cứu quốc tế và Chính sách công, Đại học Hoàng gia Phnom Penh (Campuchia), nhận định Công ước Hà Nội sẽ giúp đẩy nhanh tiến trình tích hợp pháp lý an ninh mạng của ASEAN, nhất là trong quản lý, chia sẻ chứng cứ điện tử và hợp tác pháp lý. Ông cho rằng ASEAN có thể thiết lập tiêu chuẩn khung và hệ thống phối hợp chung, tạo niềm tin cho nhà đầu tư và người dân, đồng thời thúc đẩy thương mại điện tử, fintech và thương mại số xuyên biên giới phát triển an toàn, bền vững.

Ở cấp độ quốc gia, với Việt Nam, Công ước Hà Nội mở ra cơ hội tăng cường hợp tác điều tra, chuyển giao công nghệ và đào tạo chuyên sâu, qua đó mở rộng thị trường dịch vụ an ninh mạng nội địa và nâng cao năng lực tự chủ kỹ thuật số. Việt Nam đã sớm ban hành Luật An ninh mạng từ năm 2019 – một bước đi chiến lược nhằm bảo vệ người dân và doanh nghiệp trước các hình thức tội phạm mạng tinh vi như mã độc tống tiền, lừa đảo trực tuyến, trộm cắp dữ liệu, khủng bố hay tấn công hạ tầng trọng yếu. Nhờ đó, Việt Nam đã vươn lên top 20 quốc gia dẫn đầu về an ninh mạng toàn cầu năm 2024, với hơn 80% dân số tham gia không gian số.

Phát biểu về sự kiện sắp tới, Chủ tịch nước Lương Cường khẳng định: "Việt Nam luôn coi chống tội phạm mạng là một trong những ưu tiên trong chính sách an ninh quốc gia, đồng thời tích cực tham gia cùng cộng đồng quốc tế trong đấu tranh chống tội phạm mạng. Việt Nam nhận thức rõ, với đặc tính không biên giới của không gian mạng, muốn chống tội phạm mạng hiệu quả phải thông qua đoàn kết, hợp tác giữa các quốc gia và thượng tôn pháp luật".

Công ước Hà Nội, do đó, không chỉ là “tấm khiên” pháp lý bảo vệ không gian mạng toàn cầu, mà còn là biểu tượng cho vai trò ngày càng chủ động, trách nhiệm và sáng tạo của Việt Nam trong nỗ lực kiến tạo môi trường số an toàn, tin cậy và nhân văn cho toàn nhân loại, hướng tới một kỷ nguyên số an toàn và bền vững. Thủ đô Hà Nội, với vai trò là nơi ghi dấu công ước này, khẳng định Việt Nam là đối tác có trách nhiệm và đáng tin cậy trong nỗ lực chung xây dựng không gian mạng an toàn và minh bạch. Đây cũng là một bước đi cụ thể, góp phần triển khai hiệu quả Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá khoa học, đổi mới sáng tạo công nghệ và chuyển đổi số quốc gia, mở đường cho đất nước phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới.