Sàn giao dịch vàng: Kỳ vọng lớn, bước đi thận trọng

Trong bối cảnh thị trường vàng trong nước diễn biến phức tạp, giá thường xuyên chênh lệch cao so với thế giới, nhiều ý kiến cho rằng việc hình thành sàn giao dịch vàng quốc gia là bước đi cần thiết nhằm tái lập trật tự, kiểm soát cung cầu và tạo kênh huy động vàng minh bạch. 

Song, việc triển khai cũng cần thận trọng, có lộ trình rõ ràng để đảm bảo an toàn hệ thống và ổn định kinh tế vĩ mô.

Nhu cầu cấp thiết

Giá vàng trong nước gần đây liên tục tăng cao rồi bất ngờ giảm mạnh và chênh lệch cách xa với giá thế giới. Nhiều chuyên gia và tổ chức tài chính đã đồng loạt đề xuất xây dựng sàn giao dịch vàng quốc gia. Đây được xem là một bước đi tất yếu để bình ổn thị trường, minh bạch hóa dòng chảy vàng và tận dụng nguồn lực lớn đang "ngủ yên" trong dân.

Ông Nguyễn Đức Thái Hân, Phó Tổng giám đốc Ngân hàng Á Châu (ACB), cho rằng: "Trong bối cảnh hiện nay, việc thành lập sàn giao dịch vàng là điều cần thiết và cấp thiết. Mục tiêu là minh bạch hóa toàn bộ vàng nhập khẩu được trao đổi, mua bán và đưa vào sản xuất".

Theo ông Hân, quá trình này nên chia làm ba giai đoạn, bắt đầu với sàn giao dịch vàng vật chất; trong đó loại vàng được phép giao dịch là vàng nguyên liệu nhập khẩu tiêu chuẩn quốc tế như vàng thỏi 1 kg, để dễ dàng giao nhận và kiểm định. Vàng miếng như vàng SJC và các thương hiệu khác chưa nên đưa vào giao dịch ngay trong giai đoạn này.

"Đây là bước đi chắc chắn, từng bước một, trước khi đưa các sản phẩm phức tạp hơn vào giao dịch", ông Hân nhấn mạnh.

Phó Tổng giám đốc ACB cũng kiến nghị thiết lập cơ chế thanh toán bù trừ trung gian giống mô hình sàn chứng khoán để giảm rủi ro đối tác, đồng thời hướng tới giai đoạn sau là giao dịch vàng điện tử và quỹ đầu tư vàng (ETF) nhằm chuyển hóa nguồn lực vàng trong dân vào nền kinh tế thực.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Thị Thu Hiền, Tổng Giám đốc Công ty Chứng khoán Techcombank (TCBS), nhận định: "Thành lập sàn giao dịch vàng là chính sách mang tầm chiến lược giúp minh bạch hóa toàn bộ nguồn lực vàng, khai thông vốn trong dân và thu hẹp chênh lệch giá nhờ giảm bất đối xứng thông tin".

Theo bà Hiền, sàn giao dịch vàng không chỉ là kênh đầu tư mới mà còn là công cụ điều hành hiện đại, giúp Chính phủ chuyển từ quản lý hành chính sang điều tiết bằng cơ chế thị trường. Dữ liệu của sàn sẽ phản ánh cung cầu thực tế, hỗ trợ các quyết sách tài chính vĩ mô chính xác hơn.

Đáng chú ý, bà Hiền đề xuất ứng dụng công nghệ blockchain ngay từ giai đoạn đầu để đảm bảo minh bạch, theo dõi giao dịch theo thời gian thực và bảo mật thông tin khách hàng ở cấp độ tương đương các sàn chứng khoán lớn. "Mỗi giao dịch mua, bán sẽ được ghi nhận như một 'nốt' trong hệ thống, giúp Ngân hàng Nhà nước giám sát toàn diện quy mô thị trường. Đồng thời, phải đảm bảo an toàn thông tin với chuẩn an toàn tương đương các sàn giao dịch tài chính hiện đại để bảo mật tài sản và thông tin khách hàng", bà Hiền nói.

Sự thận trọng cần thiết

Dù kỳ vọng lớn, giới chuyên môn cũng nhận định sàn giao dịch vàng chỉ có thể vận hành bền vững nếu được triển khai từng bước, có kiểm soát và dựa trên nền tảng pháp lý vững chắc.

Theo Cục Quản lý ngoại hối (Ngân hàng Nhà nước), kinh doanh vàng là hoạt động có điều kiện theo Luật Đầu tư, do đó phải đảm bảo các nguyên tắc an toàn, minh bạch và hiệu quả. Cục trưởng Cục Quản lý ngoại hối Đào Xuân Tuấn cho biết, bước đầu sàn giao dịch vàng vật chất sẽ là kênh phân phối vàng nguyên liệu nhập khẩu đủ tiêu chuẩn, công khai, minh bạch, tạo niềm tin cho các thành viên giao dịch và triển khai hiệu quả Nghị định 232/2025/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh vàng.

Ông Tuấn nhấn mạnh, sau giai đoạn này mới từng bước phát triển vàng tài khoản và phái sinh, hướng đến mục tiêu dài hạn là huy động nguồn lực vàng trong dân, giảm tích trữ, chuyển hóa thành nguồn vốn đầu tư sản xuất, qua đó góp phần ổn định kinh tế vĩ mô.

Tuy nhiên, cũng còn nhiều thách thức cần được nhìn nhận rõ. Theo Cục Quản lý ngoại hối, Việt Nam không phải quốc gia khai thác vàng và trong suốt giai đoạn 2014-2024, Ngân hàng Nhà nước không cấp phép nhập khẩu vàng để kiểm soát tỷ giá và dự trữ ngoại hối. Do đó, nguồn cung trong nước vẫn hạn chế, chưa đủ điều kiện hình thành một sàn giao dịch quy mô lớn.

Một trở ngại khác là hạ tầng khi Việt Nam chưa có hệ thống kho lưu trữ vàng tập trung và trung tâm kiểm định chuyên biệt, trong khi vàng là tài sản có giá trị cao, yêu cầu tiêu chuẩn an toàn, bảo mật nghiêm ngặt hơn cả tiền mặt.

Thêm nữa, kinh nghiệm quá khứ cũng cho thấy việc phát triển sàn vàng nếu thiếu kiểm soát có thể gây hệ lụy lớn cho hệ thống tài chính. Nhìn lại giai đoạn 2006-2010, các sàn giao dịch vàng tự phát trong nước sử dụng đòn bẩy tài chính tạo rủi ro và nguy cơ rất lớn cho thị trường vàng nói riêng, thị trường tài chính nói chung, đặc biệt khi giá vàng biến động mạnh.

Theo kế hoạch, sàn giao dịch vàng thí điểm sẽ chia thành ba giai đoạn. Giai đoạn đầu kéo dài khoảng hai năm, tập trung hoàn thiện hành lang pháp lý và chỉ giao dịch vàng vật chất trong nước. Các giai đoạn tiếp theo sẽ mở rộng phạm vi và sản phẩm, tùy theo kết quả thực tế.

Sàn giao dịch vàng không chỉ là kênh đầu tư mới, mà còn là bước thử sức của Việt Nam trong việc hiện đại hóa thị trường tài chính. Sự kỳ vọng của doanh nghiệp và ngân hàng cần đi cùng sự thận trọng, kiểm soát và chuẩn bị hạ tầng từ cơ quan quản lý để đảm bảo an toàn cho hệ thống tiền tệ quốc gia.

Trong định hướng phát triển sắp tới, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: "Chính phủ sẽ hoàn thiện hành lang pháp lý để hình thành, phát triển đồng bộ các thị trường tài chính, vàng, bất động sản trong năm 2026". Cùng với đó, thị trường dữ liệu sẽ được thúc đẩy hình thành và triển khai thí điểm hiệu quả thị trường tài sản mã hóa.

Việc Ngân hàng Nhà nước đang nghiên cứu, trình Chính phủ dự thảo Nghị quyết thí điểm thị trường này cho thấy quyết tâm của cơ quan điều hành trong việc vừa đổi mới, vừa đảm bảo an toàn hệ thống. Nếu được triển khai đúng hướng, sàn giao dịch vàng quốc gia có thể trở thành mắt xích quan trọng trong chiến lược hiện đại hóa thị trường tài chính Việt Nam.