Quy hoạch thượng nguồn sông Tô Lịch - tư duy 'xanh và mở' cho Hà Nội

Ít ngày trước, UBND phường Ngọc Hà (Hà Nội) vừa chính thức có thông báo về việc công khai Đồ án Quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 hai bên bờ tuyến sông Tô Lịch. Kèm theo đó, hồ sơ đồ án cũng được công bố để người dân góp ý.

Theo hồ sơ, đồ án này gắn với phần thượng nguồn sông Tô Lịch, dài khoảng 6 km, bắt đầu từ khu vực Ngã Tư Sở tới nút giao Hoàng Hoa Thám. Đây là đồ án được Viện Quy hoạch Xây dựng Hà Nội chỉnh sửa, hoàn thiện theo yêu cầu vừa qua của thành phố và Sở Quy hoạch - Kiến trúc.

Nhìn từ hồ sơ công bố, điểm nổi bật của đồ án là định hướng tái thiết không gian dọc sông 6 km của sông Tô theo hai hướng chính: tăng cường kết nối hai bên bờ sông và tạo dựng các dải xanh tuyến tính.

Cụ thể, bên cạnh các đường ngang sẵn có, đồ án chú trọng tạo thêm các trục giao thông vuông góc, nối sâu vào các tuyến Láng, Nguyễn Ngọc Vũ, Nguyễn Khang, Quan Hoa... ở hai bên bờ sông. Phần lớn trong số này là những ngõ nhỏ hiện hữu được cải tạo, mở rộng hoặc nối thông ra bờ sông, giúp người dân trong các khu dân cư phía trong dễ dàng tiếp cận dòng sông hơn. Đây là một thay đổi quan trọng - khi lâu nay, việc thiếu các đường kết nối khiến nhiều khu dân cư tại đây rơi vào tình trạng "gần nhà xa ngõ" và không dễ đi ra sông theo những lối ngắn nhất.

Bên cạnh đó, đồ án cũng định hướng hình thành một số trục lớn kết nối các khu vực đô thị quan trọng như tuyến nối Hoàng Quốc Việt - Hoàng Hoa Thám hay Huỳnh Thúc Kháng - Vũ Phạm Hàm. Không chỉ có chức năng tăng cường giao thông, những trục nối này còn mở ra cơ hội tạo nên các "cửa sổ đô thị" gắn với trục sông - nơi có thể bố trí điểm nhìn, tiểu cảnh nhỏ hoặc không gian sinh hoạt cộng đồng tại các ngã tư, ngã ba lớn.

Song song, việc kiến tạo dải không gian xanh liên tục dọc hai bờ sông là điểm nhấn thứ hai của đồ án. Phần lớn mảng xanh tập trung ở bờ phải - gắn với trục đường Láng dự kiến mở rộng - nhằm tạo lớp đệm sinh thái giữa phần giao thông nhộn nhịp và mặt nước. Tại đó, các dải cây xanh nhỏ, tiểu cảnh và lối dạo ven sông được bố trí đan xen tùy theo diện tích hiện có. Một số ô đất ở vị trí thuận lợi, như khu vực xen giữa vành đai 2 và công viên Bách Thảo (cạnh nút giao Cầu Giấy), cũng được đề xuất tái phát triển và phủ xanh, tạo thành không gian mở kết nối trực tiếp với phần công viên hiện hữu.

Về cơ bản, có thể thấy hai hướng giải pháp này sẽ mang lại hiệu quả tổng hợp đáng kể trong việc nâng cao cảnh quan, tạo môi trường sống thân thiện và dễ tiếp cận với người dân. Tại đó, các tuyến đường ngang được mở thông giúp phân tán giao thông, giảm tải cho những trục lớn, trong khi mảng xanh ven sông đóng vai trò điều hòa sinh thái và mở rộng không gian dành cho cộng đồng.

Ở một chừng mực, có thể coi đây là cách tiếp cận phù hợp với điều kiện thực tế của thượng nguồn sông Tô Lịch - khu vực đã đô thị hóa cao, với quỹ đất ven sông hạn chế, chủ yếu là các dải cây xanh hẹp. Thay vì quá chạy theo việc mở rộng không gian hoặc xây dựng những công trình lớn sát mặt nước, việc lựa chọn hệ không gian công cộng mở, quy mô khiêm tốn có thể là hướng đi hiệu quả, giúp tận dụng diện tích sẵn có, cải thiện chất lượng môi trường, đồng thời tăng cơ hội tiếp cận cho người dân - yếu tố quan trọng để sông Tô Lịch thực sự "sống" trong lòng đô thị.

***

Cần nhắc lại, thời gian qua, việc cải tạo sông Tô Lịch và không gian hai bên sông luôn thu hút sự quan tâm của dư luận - đặc biệt từ thời điểm cuối năm 2024, khi Hà Nội liên tục triển khai các giải pháp khẩn trương nhằm xử lý ô nhiễm tại dòng sông vốn được xem là "điểm đen" giữa Thủ đô.

Tới tháng 9 vừa qua, khi một số hạng mục gắn với việc giảm thiểu ô nhiễm được hoàn thành, nước sông Tô Lịch đã trở nên trong xanh hơn, giảm mùi hôi và có dòng chảy ổn định. Những chuyển biến tích cực này đã góp phần đưa việc làm "Bước đầu hồi sinh sông Tô Lịch" vào danh sách đề cử tại Giải thưởng Bùi Xuân - Vì tình yêu Hà Nội lần thứ 18 - 2025, do báo Thể thao & Văn hóa tổ chức.

Cùng thời điểm, UBND TP Hà Nội cũng đang xem xét phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án cải tạo, chỉnh trang và tái thiết không gian công cộng hai bên bờ sông Tô Lịch. Thông tin này càng củng cố kỳ vọng về việc hình thành một dải không gian xanh dọc sông Tô Lịch - mảnh ghép quan trọng để khôi phục vai trò của dòng sông sau khi chất lượng nước được cải thiện.

Bởi thế, Đồ án Quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 khu vực hai bên bờ sông Tô Lịch vừa được công bố có thể xem là bước định hướng quan trọng cho quá trình chỉnh trang tổng thể không gian dọc sông ở đoạn thượng nguồn (chiếm gần một nửa chiều dài toàn tuyến).

Tất nhiên, đây mới chỉ là bước công bố và lấy ý kiến của đồ án. Trong giai đoạn tiếp theo, cơ quan quản lý cần tiếp tục tiếp thu ý kiến từ người dân, giới chuyên môn và chính quyền địa phương để rà soát, điều chỉnh các hạng mục cụ thể - đặc biệt là quy mô đường, mật độ công trình và tỷ lệ không gian xanh.

Việc hoàn thiện đồ án không chỉ quyết định diện mạo đô thị dọc sông Tô Lịch ở thượng nguồn mà còn là nền tảng quan trọng gắn với các quy hoạch tiếp nối ở phần hạ nguồn - nơi quỹ đất còn rộng và tiềm năng khai thác đa dạng hơn. Đây sẽ là cơ hội để Hà Nội thử nghiệm những mô hình không gian đô thị mới, từ công viên ven sông, tuyến đi bộ đến các không gian dịch vụ - văn hóa gắn với mặt nước, qua đó hình thành một hành lang xanh liên tục, kết nối toàn tuyến sông Tô Lịch và khơi lại mối liên hệ giữa dòng sông với đời sống đô thị hiện đại.