Phòng, chống lãng phí: Từ xây dựng luật đến văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí

Dự án Luật Tiết kiệm, chống lãng phí đang được Quốc hội khóa XV xem xét và dự kiến thông qua tại Kỳ họp thứ 10 này.

Dự án luật gồm 6 chương và 36 điều, được xây dựng nhằm thay thế Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, sẽ thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, định hướng của Đảng và Nhà nước trong công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, khắc phục những hạn chế, tồn tại của luật hiện hành, bảo đảm tính đồng bộ và sát với thực tiễn phát triển mới.

Nền tảng pháp lý vững chắc

Việc xây dựng dự án Luật Tiết kiệm, chống lãng phí là yêu cầu hết sức cấp thiết nhằm thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, định hướng của Đảng, chính sách của Nhà nước trong công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí ở giai đoạn hiện nay, kịp thời khắc phục những hạn chế, tồn tại của Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí hiện hành (được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 26/11/2013, có hiệu lực từ ngày 1/7/2014).

Theo nhận định của Tiến sỹ Vũ Thị Mai Oanh, nguyên Trưởng khoa Lý luận chính trị - Học viện Cán bộ Thành phố Hồ Chí Minh, hiện nay, tình trạng lãng phí không những giảm đi mà còn diễn biến ngày càng phức tạp, tinh vi, hiện hữu khắp nơi, lặp đi lặp lại từ năm này sang năm khác và hệ lụy của nó đôi khi không thể đo đếm được. "Đã đến lúc phải có những hành động kiên quyết, triệt để hơn để ngăn chặn tình trạng lãng phí, đang làm thất thoát các nguồn lực để chăm lo tốt hơn đời sống nhân dân và phát triển đất nước. Những tín hiệu từ chỉ đạo gần đây của Tổng Bí thư Tô Lâm đã khơi đúng điểm mấu chốt cần tập trung xử lý, nhằm chuẩn bị thật tốt cho thời kỳ phát triển mới của dân tộc", Tiến sỹ Mai Oanh nhấn mạnh.

Dưới góc độ những nhà nghiên cứu, Tiến sỹ Trần Ngọc Anh, Tiến sỹ Trần Thị Rồi, Tiến sỹ Lê Thế Tài của Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, mặc dù hệ thống pháp luật hiện hành đã có nhiều quy định liên quan đến công tác phòng, chống lãng phí, tuy nhiên vẫn còn thiếu tính đồng bộ và khó triển khai trong thực tiễn. Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí chỉ đưa ra các quy định mang tính nguyên tắc chung, chưa có cơ chế cụ thể, rõ ràng về triển khai thực hiện cũng như xử lý vi phạm một cách hiệu quả.

Do vậy, hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng, chống lãng phí, cần có hành lang pháp lý đầy đủ, toàn diện và khả thi, là một trong những giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phòng, chống lãng phí. Luật về phòng, chống lãng phí cần cập nhật, bổ sung các quy định sát với thực tiễn phát triển mới. Các quy định pháp luật cần rõ ràng, có chế tài cụ thể, đủ sức răn đe và dễ áp dụng. Đặc biệt, cần cụ thể hóa trách nhiệm cá nhân, tổ chức khi để xảy ra lãng phí trong quản lý tài chính, đầu tư công, sử dụng tài sản công.

Theo Ban Soạn thảo dự án luật, Luật Tiết kiệm, chống lãng phí ra đời nhằm tạo khung pháp lý đồng bộ, thống nhất, rõ ràng, hiệu quả đối với công tác tiết kiệm, chống lãng phí; góp phần phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý các hành vi gây lãng phí. Luật Tiết kiệm, chống lãng phí có nội dung chính là thể chế hóa chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, Chỉ thị 27-CT/TW ngày 25/12/2023 của Bộ Chính trị để hướng tới xây dựng văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí trong toàn xã hội.

Để nâng cao hiệu quả công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong thời gian tới, hướng tới xây dựng văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí, đảm bảo "thực hành tiết kiệm ở mọi ngành, mọi nghề, mọi cán bộ, đảng viên và người dân" theo chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí đã bổ sung một số nội dung lớn như: Quy định về "Ngày toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí" là ngày 31/5 hằng năm; quy định về việc lồng ghép nội dung giáo dục về tiết kiệm, chống lãng phí trong hệ thống giáo dục quốc dân để hình thành văn hóa, nhận thức về tiết kiệm, chống lãng phí trong nhân dân; tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, đồng bộ cho giám sát, phát hiện, xử lý đối với các hành vi lãng phí; bổ sung nguyên tắc để đảm bảo phòng, chống lãng phí trong toàn bộ quá trình xây dựng chính sách, soạn thảo, theo dõi thi hành pháp luật. Theo đó, dự thảo luật đã quy định rõ nguyên tắc bảo đảm tiết kiệm, chống lãng phí trong toàn bộ quá trình xây dựng chính sách, soạn thảo, theo dõi thi hành pháp luật nhằm kịp thời phát hiện những điểm nghẽn, nút thắt và đề xuất giải pháp xử lý, đảm bảo đồng bộ, thống nhất với chủ trương, đường lối của Đảng.

Xây dựng văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí

Hướng tới xây dựng văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí, đảm bảo "thực hành tiết kiệm ở mọi ngành, mọi nghề, mọi cán bộ, đảng viên và người dân", dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí đã bổ sung quy định về trách nhiệm xây dựng, lan tỏa văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí nhằm hướng đến xây dựng văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí trong toàn xã hội. Đây là điều được nhiều chuyên gia và cử tri đánh giá cao bởi lãng phí đã và đang là một "vấn nạn" trầm trọng trong đời sống xã hội nước ta.

Ông Lê Quang Lâm, ngụ phường Cầu Kiệu, Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, văn hóa tiết kiệm là một nét đặc trưng của người Việt Nam từ bao đời nay. Nhưng khi kinh tế phát triển, đời sống đi lên, văn hóa tiết kiệm dần bị mai một, trong khi tình trạng lãng phí lại diễn ra ở hầu khắp các mặt đời sống. "Đơn cử như tiệc cưới, sự kiện tổ chức ở thành phố mời giờ đó, nhưng rất nhiều người được mời dự lại đến muộn cả một, hai tiếng đồng hồ. Dần dà họ xem như đến muộn là "nét đặc trưng" của tiệc cưới ở đây. Lãng phí thời gian cho cả người tổ chức lẫn người tham dự", ông Lâm nêu ví dụ.

Cũng liên quan đến câu chuyện lãng phí ở các sự kiện, ông Nguyễn Quốc Việt, ngụ phường Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp cho biết, rất "xót lòng" khi nhìn những bữa tiệc cưới, tiệc buffet đến lúc tàn tiệc vẫn còn đầy thức ăn thừa, ăn dở dang, không sử dụng bị bỏ phí, trong đó có những món đơn giá cả triệu đồng. "Không chỉ ở thành phố lớn, nhà hàng, khách sạn 4-5 sao, mà ở nông thôn cũng có không ít trường hợp giỗ tiệc để thừa mứa, đổ bỏ thức ăn, lãng phí thực phẩm rất lớn", ông Việt chia sẻ.

Mới xuất hiện gần đây nhưng rất đáng lưu tâm, theo các chuyên gia, là tình trạng lãng phí trong môi trường số, đặc biệt ở giới trẻ. Tiến sỹ Bùi Tiến Sỹ (Học viện Chính trị khu vực II) chỉ ra biểu hiện lãng phí thời gian trong môi trường số, là hiện tượng dành phần lớn thời gian cho các hoạt động thiếu mục tiêu, không mang lại giá trị thiết thực hoặc không hỗ trợ cho học tập, công việc hay phát triển bản thân. Lãng phí năng lượng và tài nguyên số, khi việc sử dụng công nghệ một cách thiếu trách nhiệm tác động tiêu cực đến tài nguyên, năng lượng và hạ tầng số của quốc gia.

Đó còn là lãng phí trong tiêu dùng và tiếp nhận thông tin, là hiện tượng sử dụng các nền tảng số một cách thiếu kiểm soát, dẫn đến việc tiêu dùng cảm tính, chạy theo xu hướng, đồng thời tiếp nhận thông tin một cách thụ động, dễ dãi, nông cạn; hay việc nhiều bạn trẻ bị cuốn vào vòng xoáy mua sắm online không có kế hoạch; chạy theo xu hướng "đổi mới thiết bị", chạy theo mốt mới liên tục dù chưa khai thác hết công năng…

Các chuyên gia nhận định, trong bối cảnh hiện nay, việc xây dựng và thực hành văn hóa tiết kiệm, phòng, chống lãng phí là một nhiệm vụ quan trọng, giải pháp cơ bản, lâu dài nhằm phát triển bền vững đất nước. Trong đó, việc xây dựng văn hóa tiết kiệm cho công dân trẻ không chỉ là trách nhiệm cá nhân mà là một nhiệm vụ cấp thiết mang tầm quốc gia, góp phần vào sự phát triển ổn định cá nhân của thế hệ trẻ và là nền tảng cho sự phát triển bền vững của đất nước trong tương lai.