Phim chiến tranh cần "chạm" được vào tâm hồn trẻ

Sau thành công của phim Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên nhận ra một điều khiến ông trăn trở nhất không phải là doanh thu, mà là cách làm phim về đề tài chiến tranh: cần "chạm được vào tâm hồn" của khán giả trẻ, tìm được sự đồng cảm từ họ.

Trăn trở này đã được đạo diễn của Địa đạo chia sẻ tại hội thảo Di sản điện ảnh trên hành trình hợp tác văn hóa Việt Nam - Mỹ do Viện Phim Việt Nam tổ chức tại Hà Nội. Tại hội thảo, nhiều câu chuyện làm phim về đề tài lịch sử, chiến tranh cách mạng một lần nữa được "xới" lên trong bối cảnh dòng phim này đang nhận được sự quan tâm từ cả giới nghề lẫn công chúng.

"Di sản vô giá" từ khói lửa chiến tranh

Theo PGS-TS Đỗ Lệnh Hùng Tú (Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam), các tác phẩm về đề tài chiến tranh đã từng có trong văn học nghệ thuật nói chung và điện ảnh nói riêng là những di sản vô giá từ khói lửa các cuộc chiến tranh, với biết bao máu và nước mắt.

Tuy nhiên, ông Tú cho biết, trong nhiều hội thảo, đã có nhiều nhà nghiên cứu, nghệ sĩ cho rằng: điện ảnh Việt Nam vẫn còn "nợ" lịch sử dân tộc với những bộ phim xứng tầm.

"Lý do chính là làm phim về đề tài chiến tranh, về lịch sử rất khó, khó từ tư liệu lịch sử đến sự tốn kém về bối cảnh, trang phục, tìm kiếm kinh phí đầu tư. Đã thế, đề tài kén khách này lại cần có truyền thông đúng mức để làm sao thu hút được sự chú ý của khán giả" - ông phân tích - "Hơn nữa, cơ chế tài trợ, đặt hàng hiện thời cho hoạt động sản xuất phim bằng vốn của nhà nước vẫn còn "điểm nghẽn". Hiện vẫn chưa cho phép kết hợp đầu tư công với nguồn vốn xã hội hóa (cho phép đơn vị sản xuất phim/đoàn làm phim) vận động thêm nguồn lực từ bên ngoài".

Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam cũng nhấn mạnh, với những dự án phim cần có bối cảnh hoành tráng, nguồn kinh phí lớn, nếu được phép kết hợp công và tư sẽ phát triển, đẩy mạnh được hoạt động sản xuất phim. Việc mở rộng kết hợp nhiều nguồn đầu tư sẽ có nhiều cái lợi.

"Trong trường hợp khi các bên đối tác cùng đồng lòng góp vốn, nếu có rủi ro (lỗ vốn) sẽ cùng chia sẻ. Khi có lợi nhuận, các bên cùng được hưởng thành quả theo tỷ lệ góp vốn. Cùng với nguồn lực con người, vốn đầu tư cho hoạt động sản xuất dồi dào với chế độ quản lý hợp lý, khoa học, sẽ có nhiều điều kiện thuận lợi để cho ra đời những bộ phim xứng tầm" - ông khẳng định.

Trước đây, điện ảnh Việt Nam đã từng có phim Áo lụa Hà Đông (2006, đạo diễn Lưu Huỳnh), về đề tài chiến tranh do tư nhân đầu tư vốn sản xuất phim và đạt doanh thu cao cùng nhiều giải thưởng xứng đáng. Gần đây nhất, Địa đạo - Mặt trời trong bóng tối (đạo diễn Bùi Thạc Chuyên) do tư nhân đầu tư sản xuất đã tạo nên "cơn sốt" khi đã cán mốc tổng doanh thu hơn 150 tỷ đồng. Đây là kết quả đủ sức thuyết phục các cấp có thẩm quyền quan tâm tháo gỡ những "điểm nghẽn" về cơ chế đầu tư, sản xuất và phát hành phim đề tài chiến tranh, lịch sử.

Thực tế, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên bày tỏ, phim Địa đạo là một điều bất ngờ với chính anh, bởi sự thành công mà ban đầu anh không nghĩ mình có thể làm được. Thành công ở đây không chỉ nằm ở tài chính. Đáng nói, phim đã tiếp cận được rất đông khán giả trẻ, nhóm khán giả đông đảo nhất của điện ảnh hôm nay.

"Vì sao lại như vậy? Tôi cũng chưa có câu trả lời rõ ràng. Khán giả trẻ bây giờ rất hiểu biết, với sức mạnh của internet, công nghệ thông tin, AI… gần như không có gì họ không thể tìm ra. Điều đó đặt ra cho tôi câu hỏi: khi làm phim lịch sử, liệu việc nghiên cứu của mình đã đủ sâu chưa?" - ông Chuyên bày tỏ.

Theo đạo diễn này, điều quan trọng khi làm phim lịch sử về đề tài chiến tranh cách mạng là phải tiếp cận được nguồn tư liệu gốc, gặp gỡ nhân chứng, chạm vào những sự thật sống động. Đó là nỗ lực cần thiết để tác phẩm có nền tảng vững chắc. "Không thể áp đặt tư duy cho khán giả trẻ; thay vào đó, cần một cách kể chuyện khách quan, tôn trọng di sản, tinh thần của dân tộc, để tìm ra hình thức chạm được vào tâm hồn người xem. Bởi chỉ khi chạm được vào tâm hồn, chúng ta mới tạo ra sự đồng cảm sâu sắc" - ông bộc bạch - "Phim đã giúp tôi nhận ra rằng, việc nói về chiến tranh nhân dân, về khả năng quản trị con người trong điều kiện thiếu thốn, khổ cực của người Việt Nam là một bài học quý. Nước ta nhỏ bé so với thế giới, nhưng vẫn tìm ra cách thông minh để chiến thắng kẻ thù mạnh hơn nhiều lần. Đó là những bài học khơi nguồn năng lượng rất lớn cho hiện tại. Những gì thuộc về lịch sử, nếu được kể đúng cách, có thể mang lại sức mạnh cho ngày hôm nay, điều mà chính tôi cũng bất ngờ khi nghiệm ra".

Khơi thông "điểm nghẽn" phát hành phim

Không chỉ dừng ở câu chuyện làm phim, để những tác phẩm về đề tài lịch sử, chiến tranh cách mạng thực sự được quan tâm, tạo hiệu ứng và mang lại giá trị bền vững, khâu phát hành, khai thác và phổ biến phim cũng cần được chú trọng đúng mức.

Hệ thống rạp chiếu bóng thuộc sở hữu của nhà nước tại Hà Nội, Hải Phòng, Huế, Đà Nẵng, TP.HCM và nhiều tỉnh thành khác đã được tổ chức bài bản hơn, với nhiều thiết bị máy chiếu mới, thành điểm đến hấp dẫn với nhiều khán giả, với nguồn thu khả quan.

Dẫu vậy, nhà nghiên cứu Đỗ Lệnh Hùng Tú thẳng thắn chỉ ra: Hiện nay việc tháo gỡ điểm nghẽn tiếp theo trong lĩnh vực phát hành, phổ biến phim là rất cần thiết. "Đa phần các phim do Nhà nước đầu tư sản xuất thì có rất ít kinh phí cho tuyên truyền, quảng cáo, nên ít khán giả biết đến. Nhiều phim chỉ chiếu khai mạc hoặc một đợt chiếu ngắn phục vụ lễ lạt, rồi cất vào kho, thật lãng phí".

Thực tế, khi Điện ảnh Quân đội gần đây tổ chức chiếu các tác phẩm Hoa ban đỏ, Ký ức Điện Biên, Sống cùng lịch sử… nhân kỷ niệm Chiến thắng Điện Biên Phủ, phố Lý Nam Đế chật kín người xếp hàng, trong đó có nhiều bạn trẻ phải đứng, ngồi trên bậc thang hoặc ngay trên sàn rạp. Hoặc, Đào, phở và piano (đạo diễn Phi Tiến Sơn) chiếu thí điểm dịp Tết Nguyên đán 2024 đã tạo "cơn sốt vé" hiếm có, đạt doanh thu hơn 20 tỷ đồng. Đây là những cú hích đáng kể cho dòng phim lịch sử.

Từ những dẫn chứng này, Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam đặt câu hỏi: Làm sao sớm khơi thông điểm nghẽn trong hoạt động khai thác phổ biến phim?

Theo ông, với cơ chế hiện nay, nhà nước mới chỉ đầu tư cho việc sản xuất phim mà chưa đầu tư cho việc khai thác, phổ biến phim. Trong khi đó, với hệ thống rạp chiếu bóng hiện đại, thuộc sở hữu tư nhân hoặc các đối tác nước ngoài, thì bất cứ "chủ phim" nào muốn mang phim đến chiếu thì cũng phải trả tiền quảng cáo, tiền thuê rạp, tiền phân chia theo tỷ lệ thỏa thuận, chấp nhận sự cạnh tranh sòng phẳng, khi phim ít khách sẽ bị loại ra để dành chỗ cho các bộ phim đông khách hơn.

Do đó, việc đầu tư kinh phí cho khâu phổ biến phim (đầu ra) sẽ giúp khai thác triệt để hiệu quả sản phẩm làm ra (thay vì cất kho lãng phí), đồng thời thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa mà điện ảnh là một trong những mũi nhọn. Nguồn thu từ bán phim hay là động lực thúc đẩy công nghiệp văn hóa.

Ngoài ra, ông Tú cũng đề xuất một loạt các giải pháp: xây dựng chiến lược quảng bá, giới thiệu phim một cách bài bản; có chính sách ưu đãi thuế và đơn giản hóa thủ tục cấp phép để thu hút các đoàn làm phim nước ngoài đến Việt Nam; duy trì và phát triển công tác lưu trữ, nghiên cứu, sưu tầm, bổ sung kho tư liệu hình ảnh quý nhằm phục vụ khai thác và phổ biến, phát huy giá trị di sản điện ảnh về đề tài chiến tranh, lịch sử.

"Hệ sinh thái của điện ảnh luôn cần đến sự khép kín đầy hiệu quả giữa hoạt động sản xuất phim với phát hành, lưu trữ, khai thác phổ biến phim. Những tác phẩm điện ảnh tài liệu và phim truyện về đề tài chiến tranh là những di sản quý có giá trị từ đời này tới đời sau" - PGS-TS Đỗ Lệnh Hùng Tú (Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam) khẳng định.