Phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam

Chia sẻ về thành tựu 80 năm của ngành Văn hóa trong đảm bảo và nâng cao quyền thụ hưởng văn hóa của nhân dân, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Đỗ Thị Thanh Thủy, Viện Văn hóa, nghệ thuật thể thao và du lịch Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) khẳng định: Dưới sự lãnh đạo của Đảng với sứ mệnh phụng sự nhân dân, thấm nhuần quan điểm lấy "dân là gốc", phát huy vai trò chủ thể, vị trí trung tâm của nhân dân, trong suốt hơn 80 năm qua, ngành Văn hóa đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong bảo đảm, nâng cao quyền thụ hưởng văn hóa của nhân dân. 

Xem chuyên đề 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9 TẠI ĐÂY

Những thành quả này tạo nền tảng vững chắc cho mục tiêu xây dựng một xã hội nhân văn, công bằng, thịnh vượng, nơi văn hóa được xác định là động lực, mục tiêu, nền tảng, thúc đẩy sự phát triển toàn diện của đất nước.

Văn hóa là động lực thúc đẩy sự phát triển của đất nước

Nền văn hóa Việt Nam được hình thành, phát triển trên cơ sở kiên định chủ nghĩa Marx - Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh, đồng thời kế thừa, phát huy những giá trị nhân văn, giàu bản sắc của truyền thống dân tộc và không ngừng tiếp thu, chọn lọc, tiếp biến tinh hoa văn hóa nhân loại. Trải qua các giai đoạn lịch sử, từ giai đoạn kháng chiến bảo vệ Tổ quốc, thống nhất đất nước đến thời kỳ hòa bình, độc lập, xây dựng, phát triển đất nước, Đảng, Nhà nước ta luôn kiên định quan điểm xuyên suốt, đó l, mọi nỗ lực xây dựng, phát triển văn hóa đều phải hướng tới phục vụ nhân dân, xuất phát từ nguyện vọng, từ quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp và hạnh phúc của nhân dân. Nhân dân không chỉ là đối tượng cần được thụ hưởng các giá trị văn hóa, hơn nữa cũng chính là chủ thể gìn giữ, sáng tạo và bồi đắp nền văn hóa của dân tộc. Định hướng này đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn, làm nền tảng cho sự phát triển bền vững, toàn diện của đất nước trong suốt chặng đường lịch sử 80 năm qua và là điểm tựa vững chắc hướng tới tương lai.

Trong thập niên vừa qua, ngành Văn hóa đã đạt được nhiều thành tựu trong việc mở rộng khả năng tiếp cận những sản phẩm văn hóa thông qua công nghiệp văn hóa và những chính sách hỗ trợ khác, góp phần đảm bảo quyền thụ hưởng của nhân dân. Thị trường văn hóa ngày càng khởi sắc, các sản phẩm, dịch vụ đa dạng hơn, chất lượng sản phẩm được nâng cao nhờ vào việc phát huy tri thức, sức sáng tạo, tư duy đổi mới của các chủ thể đa dạng trong xã hội. Tự do sáng tạo ngày càng được tôn trọng, mở rộng nhờ những chính sách khuyến khích kịp thời, môi trường pháp lý tiến bộ. Xu hướng chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm trong quản lý văn hóa đã tạo điều kiện cho nghệ sĩ, doanh nghiệp chủ động sáng tạo, tự chịu trách nhiệm về sản phẩm, dịch vụ.

Khuyến khích đổi mới sáng tạo trong chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước là động lực xúc tác cho nguồn cung sản phẩm văn hóa ngày càng đa dạng, phong phú hơn, đặc biệt với những lĩnh vực như điện ảnh, âm nhạc, nghệ thuật biểu diễn… đã chứng kiến sự phát triển mạnh thu hút đông đảo công chúng.

Bảo vệ, phát huy bản sắc văn hóa

Việt Nam là đất nước có bề dày lịch sử, văn hóa truyền thống hàng ngàn năm. Văn hóa Việt Nam có sự thống nhất trong đa dạng, là sự hòa quyện, kết tinh giữa bản sắc văn hóa 54 dân tộc anh em. Trải qua những thăng trầm lịch sử, trong tiến trình phát triển, truyền thống văn hóa đã trở thành mạch nguồn nuôi dưỡng, tạo nên nét đẹp, cốt cách của con người Việt Nam, đồng thời kết tinh thành kho tàng di sản văn hóa đa dạng, phong phú với nhiều loại hình và thành tố khác nhau. Ý thức sâu sắc về tầm quan trọng của bản sắc văn hóa, trong những năm qua, Đảng, Nhà nước, Chính phủ Việt Nam đã dành sự quan tâm đặc biệt cho việc bảo tồn, phát huy văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Công tác kiểm kê, ghi danh các di sản văn hóa được tăng cường. Hệ thống di sản văn hóa Việt Nam được ghi nhận rộng rãi với con số ấn tượng, góp phần làm thay đổi cơ cấu kinh tế của địa phương, tạo sinh kế, công ăn việc làm ổn định cho hàng vạn lao động tại địa bàn có di sản, đồng thời góp phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc về bản sắc văn hóa, thúc đẩy sự cố kết cộng đồng. Hiện, cả nước có hơn 40.000 di tích và gần 70.000 di sản văn hóa phi vật thể được kiểm kê, trong đó có 36 di sản được UNESCO công nhận/ghi danh.

Tính đến năm 2025, Việt Nam có 9 di sản thế giới được UNESCO công nhận (gồm 6 di sản văn hóa, 2 di sản thiên nhiên, 1 di sản hỗn hợp văn hóa và thiên nhiên). Trong 9 di sản này, Quần thể di tích, danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản văn hóa thế giới vừa được UNESCO công nhận tại Kỳ họp lần thứ 47 vào tháng 7/2025. Có 1 di sản tư liệu thế giới và 3 di sản tư liệu được ghi danh là Di sản tư liệu Khu vực châu Á - Thái Bình Dương trong tổng số 11 di sản tư liệu được Chương trình Ký ức Thế giới của UNESCO ghi danh (4 Di sản tư liệu thế giới và 7 Di sản tư liệu Khu vực châu Á - Thái Bình Dương).

Bộ đã trình Thủ tướng Chính phủ xếp hạng 25 di tích quốc gia đặc biệt (trong tổng số 144 di tích); quyết định xếp hạng 110 di tích quốc gia (trong tổng số 3.661 di tích). Cấp phép thăm dò, khai quật khảo cổ học tại 194 địa điểm. Nhiều di tích sau khi tu bổ, tôn tạo đã được chính quyền các cấp cùng với cộng đồng nơi có di tích quản lý và phát huy giá trị hiệu quả, đã trở thành những sản phẩm văn hóa đặc thù, tạo ra những điểm, tuyến du lịch hấp dẫn, có tác dụng thúc đẩy sự phát triển ngành kinh tế mũi nhọn du lịch, góp phần làm thay đổi cơ cấu kinh tế của địa phương, tạo sinh kế, công ăn việc làm ổn định cho hàng vạn lao động tại địa bàn có di sản.

Tính đến tháng 5/2025 đã có khoảng gần 70.000 di sản văn hóa phi vật thể của 63 tỉnh, thành phố được kiểm kê. Quyết định đưa 271 di sản văn hóa phi vật thể vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (trong tổng số 635 di sản). Hệ thống bảo tàng Việt Nam hiện có 204 bảo tàng, trong đó 127 bảo tàng công lập, 78 bảo tàng ngoài công lập, đang lưu giữ, phát huy giá trị trên 4 triệu hiện vật. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã trình Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận công nhận 112 bảo vật quốc gia (trong tổng số 327 hiện vật, nhóm hiện vật là bảo vật quốc gia)…

Nhìn chung, hưởng thụ văn hóa của người dân ngày càng được tăng cường đi cùng với việc bảo vệ, phát huy bản sắc văn hóa, góp phần xây dựng đời sống tinh thần lành mạnh, phát triển bền vững, đảm bảo đa dạng về văn hóa vùng miền, dân tộc, nhận được sự ghi nhận của đông đảo quần chúng nhân dân - Phó Giáo sư, Tiến sỹ Đỗ Thị Thanh Thủy cho biết.

Đa dạng trong tiếp cận, hưởng thụ văn hóa

Giai đoạn vừa qua, Việt Nam đã nỗ lực thích ứng với bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu thông qua việc ban hành nhiều chính sách, nhằm phấn đấu trở thành quốc gia số dựa trên ba trụ cột cơ bản: Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số. Dữ liệu cho thấy việc thụ hưởng văn hóa của người dân đang dịch chuyển mạnh mẽ sang không gian trực tuyến.

Thích ứng với môi trường số, nhiều cơ quan, đơn vị trong ngành văn hóa đã chủ động ứng dụng hạ tầng số cho sản xuất, phân phối, tiêu dùng sản phẩm văn hóa; đa dạng hóa sản phẩm, dịch vụ, tăng cường số hóa để tiếp cận với người dân. Một số bảo tàng, nhà hát, đơn vị văn hóa đã bắt đầu ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong số hóa di sản, trong trưng bày, biểu diễn, giáo dục. Báo chí, truyền thông và xuất bản tăng cường xuất bản điện tử, kịp thời đưa thông tin, đường lối, chính sách đến người dân.

Giai đoạn 2026–2031, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch hướng tới mục tiêu lớn là toàn bộ các đơn vị hoạt động văn hóa – nghệ thuật được tin học hóa và chuyển đổi số; xây dựng, duy trì các cơ sở dữ liệu lớn (Big Data) về văn hóa, nghệ thuật, gia đình và di sản văn hóa các dân tộc Việt Nam như một nguồn tài nguyên dùng chung. Các cơ quan báo chí hướng tới vận hành mô hình tòa soạn hội tụ, sản xuất nội dung theo xu hướng báo chí số; các đài phát thanh, truyền hình đưa nội dung lên nền tảng số (ưu tiên các nền tảng trong nước) và bảo đảm phát sóng tối đa thời gian cho các chương trình chính trị, thông tin thiết yếu của quốc gia và địa phương...

Việc nâng cao nhận thức về đa dạng văn hóa, quyền biểu đạt văn hóa cần được bồi đắp trên nền tảng của sự tôn trọng. Nói cách khác, một mặt, các cá nhân, cộng đồng có cơ hội công bằng để theo đuổi các giá trị văn hóa của riêng, tham gia các thực hành văn hóa mong muốn; đồng thời đảm bảo nguyên tắc cốt lõi: không gây phương hại đến danh dự, nhân phẩm và quyền lợi chính đáng của các cá nhân, cộng đồng khác. Việc đảm bảo nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau sẽ đưa các chủ thể văn hóa bước vào quá trình hợp tác, đối thoại, xây dựng niềm tin và chia sẻ để cùng tồn tại, phát triển thay vì tạo ra những xung đột, mâu thuẫn - Phó Giáo sư, Tiến sỹ Đỗ Thị Thanh Thủy nêu rõ.