Nóng lên toàn cầu 'viết lại lịch sử' marathon

Các VĐV marathon vốn đã phải đối mặt với nhiều thách thức cam go trong mỗi cuộc đua đường dài. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới đây cảnh báo hiện tượng nóng lên toàn cầu đang trở thành một trở ngại mới, có thể khiến các chân chạy đỉnh cao khó phá được kỷ lục thế giới và cản bước những người chạy nghiệp dư đạt thành tích theo mục tiêu.

Điều kiện lý tưởng cho marathon ngày càng hiếm

Báo cáo do tổ chức Climate Central vừa công bố khi phân tích 221 cuộc đua marathon tổ chức trên khắp thế giới và nhận thấy có đến 86% số cuộc đua sẽ ít có khả năng diễn ra trong điều kiện thời tiết tối ưu từ nay đến năm 2045. Danh sách này bao gồm cả những giải đấu thuộc hệ thống World Marathon Majors như: New York marathon, hay London, Berlin, Tokyo, Chicago, Boston và Sydney marathon.

Cụ thể, nghiên cứu xác định nhiệt độ lý tưởng để đạt thành tích cao nhất trong thi đấu marathon là khoảng 4°C đối với nam và 9°C đối với nữ. Tuy nhiên, xác suất có thời tiết lý tưởng trong ngày đua đang giảm dần tại nhiều giải. Chẳng hạn, Tokyo marathon năm nay có 69% khả năng diễn ra trong ngưỡng nhiệt độ tối ưu cho VĐV nam, nhưng tỷ lệ này được dự báo sẽ chỉ còn 57% vào năm 2045. Tương tự, cơ hội thời tiết lý tưởng ở Boston dự kiến giảm từ 61% xuống 53%, còn tại London giảm từ 22% xuống chỉ còn 17%.

Đối với nội dung nữ, 5 trong số 7 giải marathon lớn cũng được dự báo sẽ chứng kiến xác suất có điều kiện thi đấu thuận lợi giảm mạnh vào năm 2045 – riêng các giải ở Sydney giảm hơn 10%, còn Berlin giảm trên 11% cơ hội có thời tiết lý tưởng.

Không chỉ các giải chạy, nền nhiệt toàn cầu cũng đang nóng lên ở mức kỷ lục. Theo dữ liệu từ cơ quan giám sát khí hậu Copernicus, năm 2024 là năm nóng nhất từng được ghi nhận – nhiệt độ trung bình cao hơn 1,6°C so với thời kỳ trước khi con người bắt đầu đốt nhiên liệu hóa thạch hàng loạt. Năm 2024 đã phá vỡ kỷ lục nóng từng được thiết lập vào năm 2023.

Nắng nóng ảnh hưởng tiêu cực tới người chạy marathon

Nhiệt độ cao trong các cuộc đua marathon có thể khiến VĐV bị mất nước, kiệt sức vì sốc nhiệt, thậm chí đe dọa tính mạng. Vận động dưới nền nhiệt độ cao đặt cơ thể vào trạng thái căng thẳng lớn hơn bình thường - đặc biệt khi độ ẩm không khí cao - do đó chiến lược bổ sung nước cho cơ thể trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Thực tế, việc chạy marathon trong điều kiện nắng nóng có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe VĐV. Chân chạy nữ người Scotland Mhairi Maclennan cho biết: "Chúng tôi đã chứng kiến hết lần này đến lần khác cảnh các VĐV ngất xỉu vì mất nước và say nóng trong các cuộc đua, và họ phải mất hàng tháng trời để hồi phục".

Cô nói thêm rằng chạy dưới thời tiết nắng nóng "ảnh hưởng nghiêm trọng đến độ đặc của máu, tốc độ cơ thể hồi phục, mức độ hydrat hóa kéo dài nhiều ngày, cũng như khả năng tiếp tục tập luyện sau trải nghiệm đó – những hệ quả có thể làm trì hoãn các thành tích và mục tiêu tiếp theo"

Trong năm nay, nhiều giải marathon đã diễn ra dưới thời tiết nóng bất thường. Tại Berlin marathon hồi tháng 9/2025, nhiệt độ lên tới 24°C - nóng hơn hẳn so với thông lệ. Tương tự, các giải ở Tokyo và London năm 2025 cũng ghi nhận nền nhiệt vượt 20°C.

Trước thềm cuộc đua ở Berlin, BTC cuộc đua thậm chí cảnh báo rằng thời tiết ấm sẽ "khiến việc đạt thành tích cá nhân trở nên khó khăn hơn" và khuyên các VĐV tập trung tận hưởng không khí dọc đường chạy thay vì mải mê chạy đua lập kỷ lục. BTC Berlin marathon cũng đưa ra loạt khuyến cáo về việc bù nước, chiến lược làm mát cơ thể, lựa chọn trang phục phù hợp và phục hồi sau cuộc đua.

Cũng theo nhận định của Mhairi Maclennan: "Một số đợt nóng bất thường tại các cuộc marathon Berlin và Tokyo 2025 đã đẩy nhiệt độ vượt xa ngưỡng tối ưu cho thành tích cao nhất". Cũng cần phải nói thêm rằng, Maclennan chính là nữ VĐV Vương quốc Anh có thứ hạng cao nhất tại giải London marathon năm ngoái với thời gian 2 giờ 29 phút 15 giây.

Cô cũng bày tỏ lo ngại về tác động lâu dài: "Điều này thật khó, bởi suy cho cùng thể thao cũng là một ngành kinh doanh – môn marathon thu hút doanh thu từ khán giả. Nếu khán giả đến để chứng kiến những thành tích cao nhưng điều đó không xảy ra vì biến đổi khí hậu, thì đó sẽ là vấn đề lớn cho cả nền thể thao này".

Tương lai nào cho người chạy và các giải marathon?

Maclennan, hiện sinh sống và tập luyện tại vùng có khí hậu lạnh ở Scotland, thừa nhận rằng chạy dưới trời nóng "xưa nay vẫn luôn là một thách thức" đối với cô. Để chuẩn bị thi đấu trong điều kiện nắng nóng, các VĐV Elite thường phải tập thích nghi bằng nhiều cách: Tham gia trại huấn luyện ở nơi khí hậu ấm, tập luyện trong phòng nhiệt, hoặc thậm chí tắm hơi và ngâm nước nóng ngay sau buổi tập để giữ cho thân nhiệt ở mức cao trong thời gian dài.

Tại New York marathon vừa diễn ra, nhờ có mưa lớn xảy ra vài ngày trước đó, thời tiết hôm đua tương đối mát mẻ và hơn 55.000 người đã về đích an toàn. Tuy nhiên, nếu các giải marathon lớn tiếp tục diễn ra trong bối cảnh khí hậu ấm lên, BTC sẽ đứng trước "cơn đau đầu" về sắp xếp lịch thi đấu sao cho phù hợp với thời tiết.

Andrew Pershing - Trưởng nhóm khoa học của Climate Central và là đồng tác giả báo cáo – cho biết các giải marathon lớn thường được tổ chức vào mùa xuân và mùa thu ở Bắc bán cầu vì đó là thời điểm có nhiệt độ mát mẻ, phù hợp để đạt thành tích cao. Tuy nhiên, ông cảnh báo: "Khi khí hậu ấm dần lên, nếu một giải chạy luôn diễn ra vào cùng một tuần mỗi năm, thì khoảng thời gian có thời tiết thuận lợi đó sẽ trôi qua mất và dịch chuyển sang thời điểm khác. Những điều kiện lý tưởng đang ngày càng trở nên ít xuất hiện hơn" – Pershing trao đổi với CNN Sports.

Một giải pháp được đề xuất là điều chỉnh giờ xuất phát sớm hơn để tránh lúc nhiệt độ lên cao nhất trong ngày. Trên thực tế, tại giải vô địch điền kinh thế giới 2019 ở Doha (Qatar), BTC đã phải cho xuất phát các cuộc thi marathon nam và nữ vào lúc nửa đêm nhằm né cái nóng ban ngày. Dù vậy, nhiệt độ trong cuộc đua marathon nữ khi đó vẫn lên tới 31°C, với độ ẩm không khí 77%.

Còn theo Maclennan, các VĐV hiếm khi có đặc quyền chọn thời gian và địa điểm thi đấu theo ý mình, nhất là đối với những sự kiện cố định như giải vô địch thế giới hay các marathon danh tiếng. Cô dự đoán Thế vận hội Mùa hè 2028 tại Los Angeles có lẽ sẽ là một ví dụ điển hình khi các VĐV "phải thích nghi rất nhiều" với điều kiện khí hậu tại đó, đồng thời cho rằng: "Điều tương tự cũng đúng với bất kỳ giải đấu nào có môi trường thi đấu khác biệt so với nơi bạn vẫn tập luyện. Cần tính toán cách thích nghi và rèn luyện cơ thể để có thể thi đấu tốt trong những điều kiện như vậy".

Đáng chú ý, vài năm gần đây các kỷ lục marathon thế giới liên tục bị xô đổ ở cả nội dung nam và nữ, cho dù nhiều người cho rằng thành tích nhảy vọt một phần nhờ những tiến bộ trong công nghệ giày chạy bộ.

VĐV Ruth Chepngetich (Kenya) – hiện đang thụ án cấm thi đấu 3 năm vì vi phạm doping – đã lập kỷ lục marathon nữ thế giới với thời gian 2 giờ 09 phút 56 giây tại Chicago 2024, trong khi Kelvin Kiptum (Kenya, đã qua đời) đạt kỷ lục nam 2 giờ 00 phút 35 giây tại Chicago 2023.

Tuy nhiên, với việc nhiệt độ trung bình toàn cầu không ngừng gia tăng, cả giới VĐV lẫn các chuyên gia khí hậu đều lo ngại những thành tích phi thường như vậy sẽ ngày càng hiếm dần trong tương lai. Maclennan chia sẻ: "Ngày càng có nhiều cuộc marathon diễn ra trong điều kiện thời tiết tệ hơn, khiến cơ hội để các nữ VĐV ưu tú phá kỷ lục ngày càng bị thu hẹp". Cô nói thêm: "Tôi thực sự nghĩ rằng những đợt nắng nóng đã và đang viết lại lịch sử đường đua!"