"40 năm xa cách là 40 năm chờ đợi, 40 năm đau đớn và khắc khoải trong lòng. Để rồi cuối cùng, tôi đã gặp lại bố, ở nơi ông và đồng đội ngã xuống. Từ hành trình ấy, tôi càng hiểu sâu hơn về mối duyên gắn bó giữa gia đình mình với Thông tấn xã Việt Nam", anh Hoàng Hữu Nam, con trai nhà báo - liệt sĩ Hoàng Văn Đáo, lặng lẽ chia sẻ.

Xem chuyên đề 80 năm TTXVN TẠI ĐÂY

1. Cuối tháng 7/2017, anh Nam từ Hải Dương lên Hà Nội, trao tặng cho Phòng truyền thống của Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) những kỷ vật quan trọng nhất của cha mình. Đó là một chiếc đồng hồ Orient, một ngòi bút máy - những đồ vật đã nằm cùng hài cốt của nhà báo liệt sĩ Hoàng Văn Đáo suốt gần 40 năm tại hang đá Hòn Tàu, xã Duy Sơn, Duy Xuyên, Quảng Nam (cũ).

"Khi vào thu nhặt hài cốt bố, đồng đội của ông mang về cho tôi 2 kỷ vật này, nói rằng ngày trước bố vẫn thường dùng. Chiếc ngòi bút kim tinh loại tốt nên còn rất sáng, được tìm thấy trong vỏ lon guigoz của ông, chắc để bảo quản" - anh Nam bồi hồi kể với người viết - "Còn chiếc đồng hồ Orient, mẹ òa khóc khi tôi mang về. Bà vẫn nhớ khi xưa, lúc vào chiến trường, bố có đeo trên tay một chiếc đồng hồ Nhật tròn, dây kim loại".

Hài cốt của nhà báo Hoàng Văn Đáo hiện được an táng ở nghĩa trang liệt sĩ Điện Bàn (Quảng Nam cũ). Bởi thế, trong nhiều năm, 2 món đồ này luôn gắn với những ký ức thiêng liêng của gia đình ông về người chồng, người cha đã hi sinh. Giữ gìn chúng trong sự lặng lẽ và trân trọng, cuối cùng anh Nam vẫn quyết định trao tặng cho TTXVN, kèm theo một số tư liệu quý của cha như Bản chép tay lý lịch, bức thư ông gửi về từ chiến trường khu V năm 1964…

"Cũng có nơi từng ngỏ ý xin trưng bày, nhưng tôi chưa đồng ý. Nghĩ đi nghĩ lại, bây giờ gia đình còn giữ được, nhưng biết đâu mai này con cháu sơ ý, những kỷ vật ấy có thể thất lạc. Hơn nữa, nếu chỉ cất trong nhà, chúng vẫn chỉ mang ý nghĩa trong phạm vi gia đình" - anh Nam chia sẻ - "Trao tặng cho TTXVN, những kỷ vật ấy không chỉ được bảo quản chu đáo mà còn trở nên thiêng liêng hơn, vì đó là nơi bố tôi từng gắn bó. Gia đình sẽ rất tự hào nếu những món đồ nhỏ bé này góp phần giúp thế hệ sau hiểu và trân trọng công việc của bố cùng đồng đội ở TTXVN năm xưa".

2. Cả tuổi thơ của anh Nam luôn vắng hình bóng người cha. Năm 1964, khi anh 2 tuổi, ông Đáo vào chiến trường cùng đoàn của đoàn Bưu điện, sau đó chuyển sang Thông tấn xã Giải phóng, giữ cương vị Trưởng đài thường trú tại Quảng Đà (Đà Nẵng hiện nay). 8 năm tại tuyến lửa, tới rạng ngày 22/5/1972, ông hy sinh khi bom Mỹ đánh trúng căn cứ Hòn Tàu, nơi đặt Ban Tuyên huấn Đặc khu ủy Quảng Đà. 5 người bị vùi trong hang đá không thể đưa ra ngoài, trong đó có nhà báo Hoàng Quốc Thăng - tên sử dụng ở chiến trường của Hoàng Văn Đáo.

Chính việc sử dụng tên riêng ở chiến trường, cũng như những khó khăn đặc thù về bối cảnh hy sinh, đã khiến gia đình ông Đáo mất hẳn thông tin trong những năm sau. "Từ giữa năm 1972 tới sau ngày thống nhất đất nước, không còn thư của bố. Cả nhà bất an, khắc khoải. Giữa năm 1978, giấy báo tử mới đưa về, ghi ông hi sinh ngày 15/5/1972 nhưng không có thông tin về mộ chí" - anh Nam kể.

Nỗi đau từ đấy kéo dài triền miên. Như lời anh Nam, mỗi lần thấy những liệt sĩ ở địa phương được gia đình tìm đưa về, mẹ anh lại vật vã với những câu hỏi: "Bố đang nằm ở đâu? Liệu báo tử có đúng ngày?". Năm 2007, đang là thiếu tá công binh, anh Nam kiên quyết xin nghỉ hưu ở độ tuổi 45 để tập trung tìm mộ bố. Mức lương hưu vài triệu đồng không đủ, anh nhận chở đồ thuê cho một cửa hàng ô tô. "Nhiều người can, nhưng tôi không hề áy náy. Chần chừ thêm vài năm nữa, địa hình địa vật càng thay đổi, còn đồng đội của bố lại tiếp tục ra đi" - anh nói.

Những năm sau đó, anh Nam lặn lội khắp các nghĩa trang liệt sĩ ở Quảng Nam cũng như tìm tới các Ban liên lạc cựu chiến binh nhưng vô vọng. Cuối cùng, nhờ sự hỗ trợ của một số nhà báo, anh kết nối được với nhà báo Dương Đức Quảng, phụ trách Thông tấn xã Giải phóng tại Quảng Đà khi xưa, đồng thời cũng là bạn của cha mình.

Thời điểm ấy, việc xác định lại nơi hy sinh của Ban Tuyên huấn Đặc khu ủy Quảng Đà cũng đang được nhà báo Dương Đức Quảng, các Ban liên lạc và chính quyền địa phương xúc tiến. Năm 2009, sau nhiều đợt tìm kiếm, vị trí hang đá Hòn Tàu mới được xác định rõ, kèm theo danh tính các liệt sĩ ngã xuống tại đây.

Trong những ngày đáng nhớ ấy, anh Nam nhận thêm một sự động viên lớn: Khi nắm bắt thông tin, TTXVN đã chủ động liên hệ với gia đình để chia sẻ, hỗ trợ và góp sức trong hành trình tìm lại phần mộ liệt sĩ Hoàng Văn Đáo. Đặc biệt, cuối năm 2009, đại diện TTXVN đã tới gia đình để truy tặng Kỷ niệm chương "Vì sự nghiệp Báo chí Việt Nam" (theo ủy quyền của Hội Nhà báo Việt Nam) và kỷ niệm chương "Vì sự nghiệp Thông tấn" cho nhà báo - liệt sĩ Hoàng Văn Đáo.

"Khi vào chiến trường, bố tôi là cán bộ kỹ thuật của ngành Bưu điện, sau đó mới chuyển sang Thông tấn xã Giải phóng. Bởi vậy, khi được TTXVN liên hệ, tôi vừa xúc động, vừa ngỡ ngàng"  - anh Nam kể - "Càng cảm động hơn khi chính chú Dương Đức Quảng, một cựu phóng viên TTXVN, đồng nghiệp thân thiết của bố, đã trực tiếp đồng hành cùng gia đình trong hành trình tìm lại phần mộ. Với chúng tôi, sự động viên tinh thần ấy, cũng như những hỗ trợ trực tiếp về vật chất, là điểm tựa vô giá sau nhiều năm mất mát".

3. Thực tế, bên cạnh niềm vui khi vị trí hang đá Hòn Tàu được xác định, anh Nam lại có một day dứt mới: "Nếu bố mãi nằm lại trong hang đá, tôi biết làm sao để thắp được một nén hương cho ông và đồng đội? Tôi vô cùng mong được đưa hài cốt bố ra ngoài - hoặc chí ít bốc một nắm đất nếu ông đã tan vào đó theo thời gian - để mẹ tôi được an ủi phần nào trong những năm cuối đời", anh Nam nhớ lại.

Trăn trở của anh Nam cũng là tâm nguyện của TTXVN, của các đồng nghiệp xưa như nhà báo Dương Đức Quảng, và gia đình các liệt sĩ còn nằm lại Hòn Tàu. Để rồi, sau nhiều cuộc họp bàn, giữa năm 2011, công việc cất bốc được triển khai. Gần một tạ thuốc nổ được bộ đội công binh sử dụng, phá những khối đá khổng lồ bịt kín hang. Sau hơn 10 ngày, hài cốt liệt sĩ Hoàng Văn Đáo và 4 đồng đội đã được đưa khỏi nơi vùi lấp trong 40 năm.

"Ngày báo tin đã đưa được bố về, mẹ xúc động đến mức không nói được lời nào. Bà khóc trong im lặng. Riêng tôi, có thể đã phải đánh đổi công việc và nhiều thứ khác cho hành trình ấy, nhưng điều nhận lại còn lớn lao hơn rất nhiều" - anh Nam nghẹn ngào - "Từ khi tìm được cha, gia đình tôi có thêm một niềm tự hào mới. Cơ quan của bố - Thông tấn xã Việt Nam - vẫn thường xuyên về thăm hỏi, thắp hương cho ông. Trong nỗi mất mát, chúng tôi tìm được niềm an ủi, và cả sự kiêu hãnh, khi tên của ông được đưa vào Phòng truyền thống tại TTXVN cùng hơn 260 liệt sĩ khác".

Sau khi đưa được hài cốt cha về quê hương, mẹ anh Nam sống thêm được chín năm. "Chín năm ấy vô cùng quý giá. Bà được nhìn thấy điều mong mỏi sau bao năm đằng đẵng, được đón nhận sự chia sẻ từ cơ quan, từ đồng đội bố. Mỗi dịp Tết Nguyên đán hay 27/7, đoàn công tác TTXVN đều về thăm gia đình tôi. Có năm, mẹ còn nhận được cuốn sổ tiết kiệm do anh em trong cơ quan tự nguyện đóng góp một ngày lương. Với bà, món quà ấy thật cảm động, ấm áp" - anh kể.

Nhắc tới thời điểm TTXVN tròn 80 năm tuổi, anh Nam xúc động: "Tôi không dám nói nhiều, chỉ xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thế hệ làm báo của Thông tấn xã Việt Nam. Nhìn vào sự trưởng thành hôm nay của cơ quan, tôi thấy rất tự hào, bởi trong đó có sự hy sinh của bố tôi và bao đồng nghiệp khác. Tôi mong rằng truyền thống quý báu ấy sẽ luôn được gìn giữ, phát huy, để các bạn trẻ tiếp tục khẳng định mình, làm rạng danh cơ quan trong thời kỳ mới".