Những công trình kiến trúc hiện đại đặc sắc của Vương quốc Anh: Đổi mới đô thị và tầm nhìn bền vững

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng và biến đổi khí hậu ngày càng cấp bách, kiến trúc hiện đại của Vương quốc Anh nổi lên như một minh chứng sống động cho sự kết hợp giữa sáng tạo công nghệ, ý thức môi trường và bản sắc văn hóa.

Từ những năm hậu Thế chiến II, khi chủ nghĩa Hiện đại (Modernism) định hình lại các thành phố bị tàn phá bởi bom đạn, đến các công trình đương đại lấy cảm hứng từ thiên nhiên và bền vững, các tòa nhà này không chỉ thay đổi chân trời mà còn thúc đẩy tái sinh kinh tế - xã hội.

Theo báo cáo của Viện Kiến trúc Hoàng gia Anh (RIBA), kiến trúc hiện đại Anh đã đóng góp hơn 100 tỷ bảng vào nền kinh tế du lịch và bất động sản hàng năm, với các biểu tượng như The Shard hay Eden Project thu hút hàng triệu lượt khách. 

London: Thủ đô của những biểu tượng hiện đại

London, trung tâm tài chính và văn hóa của châu Âu, là nơi hội tụ những công trình kiến trúc hiện đại mang tính biểu tượng, thường được thiết kế bởi các kiến trúc sư hàng đầu thế giới. Chúng không chỉ là các tòa nhà chọc trời mà còn là không gian công cộng, phản ánh sự chuyển mình từ công nghiệp sang dịch vụ hậu chiến.

Một trong những ví dụ sớm nhất và ảnh hưởng nhất là khu phức hợp Barbican Estate, hoàn thành từ 1965 đến 1976 bởi công ty kiến trúc Chamberlin, Powell and Bon. Nằm ở khu Barbican thuộc Thành phố London, khu phức hợp này bao gồm hơn 2.000 căn hộ, ba tháp cao 43 tầng, hai tòa nhà văn phòng, một trường học, hai rạp hát, một bảo tàng, một thư viện và hồ nước nhân tạo trên diện tích 40 mẫu Anh. Với phong cách Brutalist – sử dụng bê tông thô kết hợp cây xanh – Barbican không chỉ là mô hình nhà ở xã hội hậu chiến mà còn là "thành phố trong thành phố", lấy cảm hứng từ các khu dân cư lý tưởng của kiến trúc sư Le Corbusier.

Theo The Guardian, dù ban đầu bị chỉ trích vì sự thô kệch, Barbican nay là Di sản Lớp II* của Anh, thu hút 1,5 triệu du khách/năm nhờ các buổi biểu diễn tại trung tâm Barbican và nó đã truyền cảm hứng cho các dự án đô thị bền vững hiện đại.

Gần đó, Tòa nhà Lloyd (Lloyd's Building - 1986) của Richard Rogers đại diện cho kiến trúc High-Tech – phong cách nhấn mạnh cấu trúc lộ thiên và linh hoạt. Tòa nhà tại 1 Lime Street, cao 14 tầng với diện tích sàn 32.000m², có các dịch vụ kỹ thuật như thang máy và ống dẫn được đặt bên ngoài, tạo nên vẻ ngoài giống như một nhà máy khổng lồ. Rogers, người sau này thiết kế Trung tâm Pompidou ở Paris, coi đây là "cỗ máy kiến trúc" hỗ trợ bảo hiểm hàng hải – ngành công nghiệp cốt lõi của London.

Tòa nhà Lloyd được đánh giá là "một trong những công trình High-Tech quan trọng nhất thế giới", với các chi tiết như mái vòm kính và sàn treo, giúp tối ưu hóa không gian làm việc. Dù chi phí xây dựng vượt 100 triệu bảng Anh, Tòa nhà Lloyd nay là biểu tượng của sự đổi mới tài chính, và nó đã được bảo tồn như Di sản Lớp I từ năm 2011.

Bước sang thế kỷ 21, 30 St Mary Axe – hay còn gọi là The Gherkin (2004) – của Norman Foster đã thay đổi mãi mãi đường chân trời London. Tòa tháp hình quả dưa leo cao 180m, với 41 tầng và 24.000m² kính, sử dụng hệ thống thông gió tự nhiên để tiết kiệm 50% năng lượng so với các tòa nhà truyền thống. Foster, người từng thiết kế tháp Millennium ở London Eye, lấy cảm hứng từ hình học hữu cơ để giảm lực cản gió, đồng thời tích hợp vườn treo và nhà hàng tại đỉnh.

The Gherkin không chỉ là trụ sở của các công ty bảo hiểm mà còn là biểu tượng của kiến trúc bền vững, nhận giải Stirling năm 2004 và thu hút 500.000 du khách/năm qua các tour tham quan. Nó chứng minh rằng các tòa nhà cao tầng có thể hài hòa với môi trường đô thị, dù ban đầu bị chế nhạo vì hình dáng.

The Shard (2012), thiết kế bởi Renzo Piano, là tòa nhà cao nhất Tây Âu với 310m và 95 tầng, bao gồm văn phòng, khách sạn, căn hộ và đài quan sát. Công trình này sử dụng 11.000 tấm kính phản chiếu để hòa quyện với bầu trời, lấy cảm hứng từ tháp nhọn Gothic của London. Piano, kiến trúc sư của Trung tâm Pompidou, nhấn mạnh tính đa năng: 44% không gian dành cho công cộng, với công viên treo và đường ray tàu cao tốc kết nối. Theo ArchDaily, The Shard đã tái sinh khu Nam London, tạo 10.000 việc làm và tăng giá bất động sản 20%, nhưng cũng khơi dậy tranh cãi về "thành phố thẳng đứng" trong bối cảnh lạm phát nhà ở. Năm 2023, nó đón 2 triệu lượt khách, khẳng định vị thế là một trong những kỳ quan hiện đại.

Không thể không nhắc Tate Modern (2000) của Herzog & de Meuron, biến nhà máy điện Bankside cũ thành bảo tàng nghệ thuật đương đại lớn nhất châu Âu. Với Hội trường Turbine dài 152m cao 35m, công trình này giữ nguyên cấu trúc gạch đỏ nhưng thêm tháp kính (2016) cao 65m. Các kiến trúc sư Thụy Sĩ đã tạo không gian linh hoạt cho triển lãm, thu hút 5,8 triệu lượt thăm quan/năm trước đại dịch. Công trình này được ca ngợi là "biểu tượng của tái sử dụng di sản công nghiệp", góp phần hồi sinh Nam London và nhận giải Stirling.

Các vùng khác của Anh: Từ công nghiệp đến sinh thái

Ngoài London, kiến trúc hiện đại lan tỏa khắp Anh, thường gắn với tái phát triển hậu công nghiệp và du lịch xanh. Angel of the North (1998) của Antony Gormley ở Gateshead là một trong những tác phẩm điêu khắc công cộng lớn nhất thế giới: tượng thép cao 20m sải cánh 54m, nặng 200 tấn, nhìn ra xa 3,5km. Đặt trên mỏ than cũ, nó tượng trưng cho sự chuyển mình từ công nghiệp sang tương lai, với lớp thép chống ăn mòn đảm bảo tuổi thọ 100 năm. Theo English Heritage, Angel thu hút 1 triệu du khách/năm, tăng giá đất địa phương 20% và trở thành biểu tượng của vùng Đông Bắc.

Ở Cornwall, Eden (2001) của Nicholas Grimshaw là kỳ quan sinh thái, với hai quần xã sinh vật (biome) khổng lồ – mái vòm hình lục giác từ khung thép và màng ETFE nhẹ hơn kính 1% nhưng chịu lực gấp 100 lần. Lấy cảm hứng từ Buckminster Fuller, biome lớn nhất (Rainforest Biome) cao 55m, dài 125m, mô phỏng rừng mưa Amazon với 1 triệu cây thực vật. Xây trên hầm mỏ đất sét cũ với chi phí 140 triệu bảng, Eden không chỉ là vườn thực vật mà còn trung tâm giáo dục môi trường, đón 1,2 triệu khách/năm và thúc đẩy du lịch bền vững. Grimshaw nhấn mạnh: "Nó là cầu nối giữa con người và thiên nhiên", và dự án đã nhận giải RIBA năm 2002.

The Sage Gateshead (2004), cũng của Norman Foster, là trung tâm âm nhạc bên sông Tyne với hình cầu kính lấp lánh, diện tích 24.000m², bao gồm phòng hòa nhạc 1.700 chỗ và studio ghi âm. Với lớp vỏ nhôm xoắn ốc phản xạ âm thanh, nó đã biến Gateshead thành điểm nóng văn hóa, tổ chức hơn 500 buổi biểu diễn/năm. The Guardian mô tả nó như "quả bóng bạc khổng lồ", góp phần tái sinh vùng Đông Bắc với tăng trưởng kinh tế 15% kể từ khai trương.

Scotland, xứ Wales và sự đa dạng khu vực

Scotland và xứ Wales mang đến những công trình hiện đại gắn bó với bản sắc địa phương, thường lấy cảm hứng từ cảnh quan tự nhiên. Tòa nhà Quốc hội Scotland (2004) ở Edinburgh, thiết kế bởi Enric Miralles (EMBT), là kiệt tác hữu cơ với chi phí 431 triệu bảng - gấp bốn lần dự toán ban đầu. Nằm bên Cung điện Holyrood, tòa nhà sử dụng đá granite địa phương, gỗ sồi và thép để tạo hình dạng "lá cây rơi" và "thuyền lật", phản chiếu địa hình Scotland. Với phòng họp hình elip và cửa sổ lồi nhô ra mặt tường, nó tượng trưng cho dân chủ phân tán, nhận giải Stirling P2005 dù bị chỉ trích về chi phí. Theo Parliament.scot, công trình này đón 300.000 du khách/năm.

V&A Dundee (2018) của Kengo Kuma là bảo tàng thiết kế đầu tiên của Scotland, với mặt tiền đá xếp chồng gợi hình vách đá ven biển, diện tích 8.445m² bên sông Tay. Kuma, kiến trúc sư Nhật Bản nổi tiếng với các công trình gỗ, sử dụng 2.500 khối đá địa phương để tạo "vỏ sò" bảo vệ chống gió biển, kết hợp không gian triển lãm và học tập. 

Theo V&A, nó đã tái sinh Dundee – thành phố từng suy thoái công nghiệp – với 1 triệu lượt khách năm đầu, tăng doanh thu du lịch 25% và nhận giải BREEAM về bền vững.

Ở xứ Wales, Trung tâm Thiên niên kỷ Wales (2004) ở Cardiff là nhà hát đa năng với mặt ngoài đồng khắc chữ Wales và Anh, thiết kế bởi công ty Percy Thomas Architects. Cao 5 tầng với 1.900 chỗ ngồi, nó tổ chức opera, nhạc kịch và hội thảo, trở thành trung tâm văn hóa quốc gia. Time Out ca ngợi nó như "biểu tượng đồng lấp lánh", góp phần vào sự hồi sinh Cardiff Bay và thu hút 1,5 triệu khán giả/năm.