Nhiều hơn "Thời hoa đỏ"

Nhạc sĩ Nguyễn Đình Bảng là tác giả của nhiều ca khúc nổi tiếng cuối thập niên 1980, đầu thập niên 1990 như Thời hoa đỏ, Cơn mưa em bất chợt… Ông còn là một nhà sản xuất âm nhạc, biên tập viên kỳ cựu của Nhà xuất bản Âm nhạc - DIHAVINA. Cả cuộc đời tận hiến cho âm nhạc, ông vừa rời cõi tạm hôm 19/10/2025 (tức 28/8 Âm lịch).

Xem chuyên đề Nhạc Việt ngày nay TẠI ĐÂY

Những câu hát của ông cứ vang lên khiến lòng tôi bâng khuâng…

Có một "Thời hoa đỏ ngày xưa"

Thú thực, khi đón nhận thông tin nhạc sĩ Nguyễn Đình Bảng ra đi trong tôi có cảm xúc lẫn lộn cả từ cái chung và cái riêng. Riêng là ông từng gắn bó gần như cả cuộc đời với Nhà xuất bản Âm nhạc - DIHAVINA, cũng là cơ quan của tôi. Hơn nữa, con trai ông - nhạc sĩ Nguyễn Thanh Nghĩa - một biên tập âm nhạc của Đài Hà Nội ở ngoài đời là một người anh, người bạn đồng nghiệp. Chung là bởi, cả tôi và con trai ông, chúng tôi thuộc thế hệ tiếp nối, còn ông thuộc hàng nghệ sĩ cha anh.

Khi ta nhắc đến nhạc sĩ Nguyễn Đình Bảng trong văn hóa âm nhạc Việt Nam hiện đại, một trong những dấu ấn lớn nhất, đậm nét nhất chính là ca khúc Thời hoa đỏ. Bài hát này không chỉ là một thành công cá nhân của ông, mà còn như một sứ giả gắn kết nhiều thế hệ người nghe, gắn kết ký ức tuổi trẻ, hoài niệm phượng đỏ và một cảm giác thời gian trôi.

Tác phẩm vốn bắt nguồn từ thơ của nhà thơ Thanh Tùng - bài thơ Thời hoa đỏ được sáng tác khoảng năm 1972, với hình ảnh mùa hoa phượng đỏ, ve kêu, hình ảnh người thiếu nữ cùng chàng trai trẻ và những hoài niệm về ký ức đẹp. Được biết, bài thơ này ra đời từ một cuộc tình đắm say nhưng không trọn vẹn của tác giả thơ, bài thơ là nỗi tiếc nhớ hòa cùng cái đẹp của tuổi thanh xuân với lời thơ mạnh mẽ, giàu hình ảnh.

Với nhạc sĩ Nguyễn Đình Bảng, chuyến đi trại sáng tác tại Liên Xô (cũ) năm 1989 là mốc khởi đầu định mệnh cho ca khúc này. Ông mang theo tập thơ trong đó có bài Thời hoa đỏ. Lần giở từng trang thơ rồi dừng lại thật lâu trước những câu: "Mỗi mùa hoa đỏ về/ Hoa như mưa rơi rơi/ Cánh mỏng manh tan tác đỏ tươi/ Như máu ứa một thời trai trẻ…". Có lẽ lúc ấy, ông cảm thấy như mình gặp được thứ gì đó phải bật thành những lời ca.

Và nhạc sĩ bắt tay vào phổ nhạc bài thơ này. Nhưng điều đáng chú ý là ông không đơn thuần đưa lời thơ nguyên bản vào nhạc mà vẫn giữ được tinh thần của bài thơ là sự hoài niệm, nỗi buồn tinh tế, nhưng đồng thời đặt vào đó góc nhìn, cái "cảm" của riêng mình.

Dấu ấn của Nguyễn Đình Bảng trong ca từ phải kể tới chi tiết ông thay câu "tan tác đỏ tươi" thành "xao xác đỏ tươi" theo người viết đã thay đổi cơ bản ý nghĩa của câu thơ, từ cái buồn có phần nặng nề trở nên thành nỗi buồn man mác, thổi vào đó dòng cảm xúc khiến người nghe cảm nhận được có một tinh thần lạc quan, điều này phù hợp hơn cho một tác phẩm âm nhạc.

Ngay sau khi hoàn thành và đến với công chúng, Thời hoa đỏ của Nguyễn Đình Bảng phổ thơ Thanh Tùng đã được đón nhận. Bài hát như chiếc cầu nối giữa tuổi trẻ và ký ức, giữa riêng tư và tập thể. Thời chúng tôi khi còn là sinh viên Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam) đứa nào cũng thuộc bài hát này của ông. Nếu không phải các buổi thi, những đêm diễn thì các buổi cả lũ tụ tập với nhau cũng không thiếu tiếng đàn guitar và những câu hát: "Mỗi mùa hoa đỏ về/ Hoa như mưa rơi rơi…".

Khi ký ức hòa vào tiếng hát

Thời hoa đỏ trở thành một hiện tượng âm nhạc một thời khi vừa mang tính nghệ thuật, vừa chứa sức ám ảnh cảm xúc. Và người góp phần quan trọng đưa bài hát ấy chạm tới công chúng chính là ca sĩ Lệ Thu (một ca sĩ nổi tiếng của TP.HCM giai đoạn thập niên 1980 - 1990 hiện nay đang định cư tại Pháp; chị trùng tên với một nữ ca sĩ nổi tiếng thuộc thế hệ trước năm 1975). Thời hoa đỏ xuất hiện như một khúc hồi tưởng về tuổi trẻ, tình yêu và chiến tranh - những điều đã hằn sâu trong ký ức cả một thế hệ. Lệ Thu, với giọng mezzo alto cá tính, mượt mà, sang trọng và đậm buồn, đã mang đến cho ca khúc một đời sống mới. Cô hát bằng một tâm thế trải nghiệm của một người đàn bà nhìn lại quãng thanh xuân đã đi qua, vừa tiếc nuối vừa thanh thản.

Điều làm nên sức sống lâu bền cho bản Thời hoa đỏ qua giọng Lệ Thu nằm ở chất giọng đặc biệt của chị cùng cách nhấn nhá đầy mỹ cảm. Ở những câu như "Như nuối tiếc một thời trai trẻ…", Lệ Thu không đẩy cảm xúc lên cực điểm mà vẫn giữ được cảm xúc như có gì đó vừa như muốn nén lại vừa như muốn bật trào khiến người nghe cảm thấy nỗi buồn không bật khóc mà thấm dần. Giai điệu Nguyễn Đình Bảng, vốn có cấu trúc gần với ca khúc nghệ thuật cổ điển (art song), khi đi qua giọng hát Lệ Thu trở nên mềm mại, quyến rũ, vừa mang tinh thần thính phòng, vừa gần gũi như một lời kể.

Nếu như Thời hoa đỏ qua tiếng hát Lệ Thu là bản hồi ức thấm đẫm ký ức và nỗi buồn sang trọng của một thế hệ đã đi qua chiến tranh, thì đến tiếng hát Đức Long (NSND), vẫn từ những cảm xúc ấy nhưng dường như nó được tiếp thêm một ngọn lửa khiến giai điệu trở nên "nóng" hơn, anh hát như trút hết tiếng lòng da diết, cồn cào. Nói cách khác, Thời hoa đỏ phiên bản của Đức Long vừa lắng đọng, vừa bùng cháy, vừa toát lên sự sang trọng và rất "đàn ông".

Ngay từ những câu mở đầu "Dưới màu hoa như lửa cháy khát khao/ Bước lặng trên con đường vắng năm nao/ Chỉ còn tiếng ve kêu ồn ào mà chẳng cho lòng người yên chút nào…", Đức Long chọn cách hát chậm rãi, hát nắn nót từng chữ, sử dụng kỹ thuật legato với cách miết từng chữ rất tinh tế tạo nên cảm giác gần như "nói trong âm nhạc". Cách xử lý hơi thở và giọng hát kết hợp với chất giọng baritone có biên độ rộng, có độ dày âm thanh lại không bị tối giúp cho ca từ được tỏa sáng.

Điểm đáng chú ý là cách anh điều khiển cảm xúc khi lời ca chuyển từ hoài niệm sang nuối tiếc ("Như nuối tiếc một thời trai trẻ…") Đức Long đã mở rộng biên độ âm thanh một cách tự nhiên, tạo cảm giác cảm xúc đang dâng trào từ sâu trong tâm tưởng. Đó là sự kiểm soát tinh tế chứ không đơn thuần là kỹ thuật ca hát.

Bài hát "Thời hoa đỏ" do NSND Đức Long thể hiện:

Một Nguyễn Đình Bảng nhiều hơn thế

Nhắc đến những người thể hiện ấn tượng bài hát Thời hoa đỏ còn phải kể tới những cái tên như NSND Thái Bảo, "divo nhạc cách mạng" Trọng Tấn… Và đương nhiên Nguyễn Đình Bảng không chỉ sáng tác một tác phẩm, tên tuổi của ông còn được nhắc tới gắn liền với nhiều tác phẩm thuộc mảng ca khúc khác nữa như: Cơn mưa em bất chợt, Khỏa trần Trường Sơn, Tình quê (thơ Hàn Mạc Tử), Hai nửa vầng trăng (phỏng thơ Hoàng Hữu), Mùa Xuân về, Du thuyền trên sông Lam… Ngoài ca khúc, ông còn sáng tác ở cả mảng khí nhạc.

Tuy nhiên, khi nhắc đến Nguyễn Đình Bảng, công chúng thường nghĩ tới 2 bài hát tiêu biểu là Thời hoa đỏ và Cơn mưa em bất chợt (1987) vẫn với giọng ca Lệ Thu và thêm phiên bản của Nhã Phương. Không phải ngẫu nhiên mà khán giả yêu thích, nhìn lại nhạc Việt Nam những năm cuối thập niên 1980 cho đến năm 1991 là thời điểm có sự trỗi dậy mạnh mẽ của dòng nhạc nhẹ. Những liên hoan âm nhạc, những cuộc thi đơn ca nhạc nhẹ chuyên nghiệp liên tục được tổ chức, những giọng hát mang tinh thần mới mẻ xuất hiện cả trong Nam, ngoài Bắc; đặc biệt những bài hát trong giai đoạn này mang một tinh thần rất mới khiến tạo sự thay đổi lớn cho mặt bằng chung của đời sống âm nhạc.

Cùng với 2 ca khúc vừa kể trên của nhạc sĩ Nguyễn Đình Bảng, giai đoạn này còn phải kể tới các sáng tác như Ngôi sao cô đơn (Thanh Tùng) gắn với giọng ca Cẩm Vân, Đợi chờ trong cơn mưa (Thế Hiển) gắn với giọng ca Hoàng Huệ Quân hay Mưa ngâu (Thanh Tùng) qua giọng ca Ngọc Thúy… Cho nên, Nguyễn Đình Bảng còn là 1 trong những nhạc sĩ đi vào lịch sử âm nhạc Việt Nam với tư cách 1 trong những người góp phần tạo nên diện mạo mới cho nền âm nhạc đại chúng, nhạc nhẹ Việt Nam thập niên 1980 - 1990.

Vì thế, tôi cho rằng Nguyễn Đình Bảng có thể coi là 1 trong những nhạc sĩ gắn liền với ký ức âm nhạc Việt Nam trong một thời điểm. Điều này có được không đơn thuần chỉ từ tác phẩm, hay từ giai điệu, lời ca mà vì cái khả năng chạm vào một không gian thời gian đã lùi vào quá khứ của ông nhưng đồng thời cũng là khả năng dự đoán, đón nhận được xu hướng mới mẻ sẽ hiện diện trong đời sống âm nhạc Việt Nam và sáng tạo ra những tác phẩm theo xu hướng đó.

Nghe lại Thời hoa đỏ hôm nay qua bản trình bày của Lệ Thu, hay của Đức Long không chỉ nghe một bài hát mà "nghe" một chuỗi hình ảnh trong ký ức hiện về để nhớ. Nhớ về một thời điểm, nhạc sĩ Nguyễn Đình Bảng mang tinh thần thời đại, đã "nắm" lấy bài thơ của Thanh Tùng, đặt lên khung nhạc của mình và trao cho nó một đời sống mới. Quả thực, âm nhạc không chỉ giải trí, mà là nơi hồn người hiện diện, nơi ký ức được gìn giữ và nơi thời gian vẫn có thể ngân vang qua những nốt nhạc và lời ca.

Nhạc sĩ Nguyễn Đình Bảng ra đi, nhưng Cơn mưa em bất chợt và Thời hoa đỏ vẫn ở lại, vẫn vang lên khiến lòng người thêm nhớ.