Nhạc sĩ Nguyễn Quốc Việt: Bài hát khi mẹ xa nhà

Nguyễn Quốc Việt đã có gần 50 năm bước chân vào con đường sáng tác. Cũng từng ấy năm, anh lặng lẽ làm việc và cho ra đời hàng trăm bài hát, trong đó phân nửa dành cho thiếu nhi.

Xem chuyên đề Gặp gỡ các tác giả trong SGK TẠI ĐÂY

Hai bài hát của anh được chọn in trong sách giáo khoa là Tình bạn tuổi thơ trong Âm nhạc 4, bộ Kết nối tri thức với cuộc sống và Mẹ là quê hương trong Âm nhạc 11, bộ Chân trời sáng tạo.  

Tâm sự của chàng trai 18 tuổi xa mẹ

Nguyễn Quốc Việt sáng tác bài hát Mẹ là quê hương sau gần 10 năm dồn nén cảm xúc và ấp ủ một món quà dành cho mẹ. Dù bây giờ đã trở thành ông ngoại, nhưng nhạc sĩ vẫn không quên ngày mẹ anh rời nhà đi làm ăn xa. Khi ấy anh đã là chàng trai 18 tuổi, nhưng Nguyễn Quốc Việt vẫn hằng ngày nhớ mẹ và trông ngóng mẹ về.

Anh bồi hồi nói về khoảng thời gian ấy: "Vì phải bươn chải kiếm tiền nuôi 2 anh em tôi nên mẹ đành phải đi xa làm ăn. Mấy mẹ con quen sớm hôm có nhau, nên khi mẹ đi, tôi thấy lòng trống trải lắm. Tôi nhớ thương mẹ, luôn nghĩ sẽ viết một bài hát tặng mẹ. Khi có kiến thức âm nhạc vững vàng và cảm xúc đã được nuôi đủ đầy, tôi hoàn thành bài hát rất nhanh, chỉ hơn 1 tiếng đồng hồ". Nguyễn Quốc Việt thủ thỉ: "Không ai yêu mẹ bằng con/ Không ai thương con bằng mẹ", như một lời xác nhận rằng với con, mẹ là cả bầu trời và con cũng hiểu tình thương của mẹ dành cho con không gì có thể sánh bằng.

Bài hát đã được phổ biến đến công chúng hơn 30 năm qua, nhiều giọng ca nổi tiếng đã hát. Câu hát: "Mẹ là quê hương của con/ Quê hương với chuối ba hương/ Với xôi nếp một, với đường mía lau" đã trở nên gần gũi và nhiều người yêu nhạc đã thuộc nằm lòng.

Tác giả tâm sự: "Tôi đã vận dụng câu ca dao quen thuộc: "Mẹ già như chuối ba hương/ Như xôi nếp một, như đường mía lau" vào đoạn nhạc ấy, vô tình biến một câu chuyện và nỗi nhớ riêng tư thành hình ảnh và tình cảm chung của nhiều người Việt Nam, nên bài hát đã nhanh chóng được công chúng đón nhận. Đây là thành công ngoài mong đợi".

Hai bài hát trong SGK của Nguyễn Quốc Việt

Bài hát được viết đoạn đầu bằng Fa trưởng và kết thúc bằng nốt Rê, kèm với điệu thức lấy từ chất liệu dân ca Bắc bộ, ảnh hưởng trong các luyến láy, giúp người nghe thấy vừa quen thuộc, mà có phần lạ tai.

Còn bài hát Tình bạn tuổi thơ được viết khi quan sát thấy tình cảm của các bé học sinh tiểu học thật dễ thương, rất trong sáng và hồn nhiên. Bài hát này được ca sĩ nhí Phan Hiếu Kiên trình bày rất thành công.

Những bài hát "thế sự"

Nguyễn Quốc Việt được biết đến như một nhạc sĩ chuyên viết cho thiếu nhi. Anh sáng tác bài hát thiếu nhi đầu tiên năm 13 tuổi. Mọi cảm xúc của anh dường như đều hướng về các em nhỏ.

Khi nhìn thấy đôi chân nhỏ bé của các em rong ruổi trên đường bán vé số, Nguyễn Quốc Việt sáng tác bài Ngày ngày em vẫn đi, như món quà tặng cho chính tuổi thơ của mình. "Tôi nhớ hồi nhỏ xíu, vì thấy mẹ khổ quá nên tôi lén nhận vé số đi bán. Có một ngày xui xẻo, gần đến giờ xổ mà bán không hết, về đại lý trả thì không kịp, hoảng quá nên ngồi khóc ở vỉa hè. Hồi đó, mẹ tôi bán đồ cũ trên chợ Tân Bình, không hiểu sao lúc đó lại có việc đi ngang đoạn đường tôi đang ngồi khóc. Mẹ hỏi sao khóc, rồi dẫn tôi về chợ, nhờ mấy cô bán hàng mỗi người mua giùm 1 tờ cho hết", nhạc sĩ cười, kể về kỷ niệm đáng nhớ của mình.

Bài hát Xin đừng bỏ con, mẹ ơi cũng là một "phản xạ" hướng về trẻ em như anh đã nói. Bài hát này được đạo diễn Phi Long đặt hàng cho vở kịch tốt nghiệp của anh - nội dung về nạn nạo phá thai ở người trẻ. Bài hát đã ra đời với lời tự sự tha thiết của một đứa bé chưa được hình thành trọn vẹn, nhưng đã bị từ chối sự sống từ người mẹ đang mang thai. Bài hát đã có những tác động lớn đến nhiều người nghe, những người thương cảm sự sống thiếu may mắn và cả những người hối hận vì sự nông nổi của mình. Vì thế, xuất phát điểm là một ca khúc trong vở kịch Xin một cái tên, bài hát đã trở thành một tác phẩm độc lập và đã được nhiều ca sĩ trình bày.

Rất dễ tìm thấy nhiều bài hát tương tự như 2 trường hợp nêu trên trong số hơn 50 bài hát thiếu nhi của Nguyễn Quốc Việt. Đó là nỗi lòng của anh dành cho những em bé có hoàn cảnh thiếu may mắn, hoặc mong muốn xoa dịu tổn thương của những trái tim bé bỏng. Ví dụ các như các bài Cho con đập ống heo, Em không có mùa Xuân... Nguyễn Quốc Việt đã trải qua tuổi thơ không may mắn, nên anh thường dành tình cảm cho những đứa trẻ bị thiếu hụt cả tình cảm và vật chất.   

Thế giới mênh mông của âm nhạc

Dù tuổi thơ có phần chật vật, nhưng Nguyễn Quốc Việt luôn thấy mình may mắn, vì có một người mẹ sống vì con. Mẹ có thể nhịn mọi thứ để con có bữa ăn ngon, quần áo lành lặn và cả sách vở mới... Vì vậy, anh có cơ hội tiếp xúc với âm nhạc từ bé.

Hồi ấy, với bản tính nghịch ngợm, hiếu thắng, lại mê Lý Tiểu Long, nên cậu bé Nguyễn Quốc Việt xin mẹ đăng ký học võ, nhưng mẹ quyết định cho con học nhạc, vì "con hung dữ quá". Học nhạc với ban nhạc thiếu nhi Gió khơi. Đó là một ban nhạc vừa đi biểu diễn vừa dạy đàn hát trong những ngày nghỉ, sớm được học nhạc lý khá bài bản. Càng học, Nguyễn Quốc Việt càng thấy thích, vì đối với anh thế giới âm nhạc mênh mông, phong phú và vô cùng thú vị. Anh để dành tiền đi mua những tờ nhạc của Phạm Duy, Trịnh Công Sơn và nhiều sách dạy về âm nhạc... Nhờ vốn liếng này, anh đã thi đạt điểm khá cao vào Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật TP.HCM.

Nay ở tuổi ngoài 60, Nguyễn Quốc Việt "tổng kết sự nghiệp" của mình: "Nhìn lại, tôi thấy mình có duyên với âm nhạc. Ban đầu, tôi học kế toán để có một công việc kiếm tiền ổn định, nhưng chỉ làm kế toán được chừng 4 năm. Những con số không hấp dẫn, mà chính là các nốt nhạc mới thật sự thu hút tôi. Tôi có năng khiếu với những nốt nhạc, nghe một bài hát, tôi không chỉ thuộc ca từ, mà thuộc cả nốt, vậy nên rất thuận lợi trong việc học ký xướng âm".

Trở lại với việc sáng tác, bên cạnh những bài đơn ca được nhiều người biết đến, Nguyễn Quốc Việt có gần 30 năm ấp ủ một sáng tác lớn, được biểu diễn trên sân khấu lớn, có nhiều khán giả, nhiều ca sĩ hát. Đúng dịp kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước, anh đã trình làng tổ khúc gồm 5 đoạn có tên Tự hào quê hương Việt Nam ta. Trong không khí rộn ràng của những ngày tháng 4/2025, tác phẩm của anh cũng đã gây được những ấn tượng tốt với công chúng.

Đến nay, âm nhạc vẫn là người bạn thân thiết của Nguyễn Quốc Việt. Mỗi bài hát thành công đem lại cho anh niềm vui lâu dài bằng quãng thời gian chúng ra đời. "Với tôi, âm nhạc là kiểu giải trí gần gũi và ít tốn chi phí nhất". Hằng ngày, anh vẫn sáng tác và đào tạo thanh nhạc cho các em thiếu nhi. Đã có nhiều giọng ca nhí được anh đào tạo thành công, tỏa sáng ở các sân khấu như Kim Ngân, Ngô Minh Hằng, Khánh Nhi...  Cô con gái duy nhất của anh cũng nối gót cha đi theo con đường âm nhạc, đã trở thành ca sĩ Nguyễn Ngọc Phương Nhi, thường xuất hiện trong những buổi biểu diễn âm nhạc dành cho giới trẻ.