Nhà thơ Ninh Đức Hậu: Những chuyện kể của bà chính là nguồn năng lượng

Ninh Đức Hậu là người hoạt động rộng trong lĩnh vực văn học - nghệ thuật. Ông chụp ảnh, viết kịch bản sân khấu, thơ, truyện ngắn... Tuy nhiên, thơ thiếu nhi dù là điểm xuất phát khi cầm bút, nhưng đến nay vẫn luôn được ông quan tâm.

Xem chuyên đề Gặp gỡ các tác giả trong SGK TẠI ĐÂY

Bài thơ Bà em của ông Ninh Đức Hậu được in trong sách Tiếng Việt 3, tập 1, bộ Kết nối tri thức với cuộc sống. Ngoài ra, ông còn là tác giả của khá nhiều bài thơ được đưa vào đề thi văn cho học sinh các cấp. 

Chú trọng đến đề tài gia đình

* Bài thơ "Bà em" có phải được ông sáng tác dựa trên hình ảnh người bà hoặc người mẹ của mình không?

- Ngay từ lúc tập làm thơ, tôi đã chọn các đề tài viết cho thiếu nhi làm mục đích chính. Mục đích này có lẽ xuất phát từ tính cách, tôi yêu trẻ con, trong mắt tôi, các cháu thật xinh đẹp, ngộ nghĩnh và hết thảy đều là những thiên thần dễ thương.

Tôi có hàng trăm bài thơ, truyện ngắn viết cho thiếu nhi được đăng tải trên báo chí, đã xuất bản 2 tập thơ và 1 tập truyện ngắn viết cho thiếu nhi. Trong các sáng tác, tôi chú trọng đến đề tài gia đình.

Bài thơ Bà em được hình thành chính từ hình ảnh mẹ tôi (năm nay cụ đã gần 100 tuổi), mẹ thường ôm các cháu nội ngoại để kể chuyện cổ tích, với vô vàn nhân vật được nhân cách hóa, tạo nên sự sinh động trong thế giới muôn loài.

Tôi rất thích hình ảnh các cháu mở to mắt, chăm chú như nuốt từng lời của bà. Tôi nghĩ những chuyện kể của bà như hành trang tiếp thêm nguồn năng lượng để mai sau các cháu bước vào đời. 

* Tuổi thơ của ông có gắn nhiều kỷ niệm với ông bà mình không?

- Khi tôi được sinh ra, ông bà nội ngoại đều đã qua đời. Người mất vì bệnh tật, người mất vì nạn đói năm 1945. Hàng năm đến ngày giỗ, hoặc ngày thanh minh, tôi đều đi viếng mộ. Trước những "ngôi nhà cỏ" đó, tôi vẫn hình dung rõ ràng về ông bà mình. Tôi thường nói với các con cháu về nguồn cội và xa hơn nữa là về tổ tiên.

* Ông có nghĩ hình ảnh "bà em" trong bài thơ của ông đã rất khác so với "bà em" ngoài đời thật của các cháu học sinh tiểu học hiện nay không?

- Tôi có mấy cháu gọi tôi bằng ông chú (tôi là em ruột ông nội các cháu) học lớp 3. Sau khi đọc bài thơ Bà em, có cháu hỏi: "Ông ơi con kiến khéo tha mồi… con ong chăm làm mật… là như thế nào?" Tôi bảo: "Cháu hỏi bà nội ấy…". Bà nội cháu giảng giải cụ thể cách con kiến kiếm mồi, cách con ong hút mật… Quan sát tôi thấy các cháu thích thú lắm. Tôi chỉ hy vọng, được sự trợ giúp, giảng giải của ông bà, cha mẹ, thầy cô giáo, các cháu tiếp nhận bài thơ Bà em với sự hồn nhiên, trong sáng và mong sao chúng có ước mơ bay bổng.

Đầy chất liệu và bài học quý từ dân gian

* Từ mẹ mình, hẳn ông có nhiều quan tâm và ưu tư về kho tàng văn học dân gian?

- Ở Hội VHNT tỉnh Ninh Bình, tôi được giao nhiệm vụ làm Trưởng ban VHNT trẻ, hàng năm chúng tôi tổ chức các trại sáng tác dành cho lứa tuổi thiếu niên và nhi đồng. Thành viên của trại sáng tác là các cháu học giỏi môn văn hoặc có năng khiếu sáng tác.

Tìm hiểu từ các cháu rồi suy diễn theo diện rộng, tôi nhận thấy, bây giờ khá nhiều cháu không thích hoặc không quan tâm đến những chuyện cổ tích, thần thoại, điều đó cũng làm người lớn chúng ta băn khoăn. Để các cháu tiếp cận và trở lại thích thú với kho tàng văn học dân gian, tôi nghĩ trong nhà trường, hoặc ở các bậc phụ huynh chúng ta cùng nhau tìm ra một hướng đi mới, ví như có những giờ ngoại khóa nói chuyện văn học dân gian, hoặc sân khấu hóa các câu chuyện thần thoại cổ tích…

Là người viết cho thiếu nhi, tôi say mê kho tàng văn học dân gian, tôi tìm được trong kho tàng ấy những chất liệu, những bài học quý giá, giúp tôi hình thành truyện hoặc thơ. Phần lớn các tác phẩm của tôi không nhiều thì ít đều xuất phát từ nguồn văn học dân gian, ví như cách dựng truyện, cách kể chuyện, xây dựng nhân vật, chi tiết truyện…

* Thơ của ông thường nặng lòng với những kỷ niệm. Phải chăng cuộc sống của ông thường do những kỷ niệm níu giữ và chi phối?

- Thú thực tôi là người đa cảm, nhiều khi không kìm nổi cảm xúc trước một sự việc thương tâm, nước mắt cứ ứa ra. Cuộc đời và cuộc sống của tôi phẳng lặng, hầu như không có biến cố lớn nào. Tôi cũng có nhiều kỷ niệm, nhưng phần lớn không sâu sắc. Nhiều khi tôi cũng hồi tưởng lại những ngày tháng đi qua để cố tìm ra một cái gì đó mang tính biểu tượng của ký ức, nhưng rồi nhận ra kỷ niệm đọng lại chỉ là những câu chuyện được nghe kể lại, mà không hiểu sao toàn là những chuyện buồn, những chuyện chia ly. Thơ tôi làm chủ yếu là nương vào những câu chuyện chia ly đó.

Có một nhà phê bình văn học địa phương nhận xét thơ của tôi nghiêng về "tâm linh". Tôi cũng không biết nhận xét đó đúng không, nhưng khi viết xong một bài thơ hoài niệm, dẫu theo lời kể của người khác, tôi cũng thấy mình nao nao.

"Đơn giản, tôi là Ninh Đức Hậu"

* Cảm giác như từ chính những trong gia đình và bạn bè quanh đã đủ thành "kho đề tài" để ông sáng tác từ văn chương đến kịch bản sân khấu?

- Ảnh hưởng của người thân trong gia đình chủ yếu là ở trong các sáng tác cho thiếu nhi. Thông thường tôi lấy hình ảnh, tính cách của người này, người kia rồi "biến tấu" thành các nhân vật trong truyện trong thơ. Gia đình tôi bình thường như hàng trăm hàng ngàn gia đình khác ở một thành phố tỉnh lẻ. Mọi người chịu thương chịu khó, chăm chỉ làm ăn. Trong chiến tranh, anh trai và em trai tôi đều là những người lính ra mặt trận. Đời lính và những chuyện kể về bộ đội của họ đã giúp tôi rất nhiều trong sáng tác truyện ngắn, kịch bản hoặc thơ. Sau chiến tranh, họ trở về, họ mang tính cách của người lính vào đời, tôi cũng khai thác được những tính cách này vào trong tác phẩm.

* Hẳn ông tự hào vì mình là thành viên của một gia đình mà dường như ai cũng yêu văn học nghệ thuật?

- Một số người trong gia đình tôi có năng khiếu làm báo và văn học nghệ thuật. Em gái tôi là tổng biên tập một tờ báo ở Hà Nội. Em trai tôi là nhạc sĩ và nghệ sĩ nhiếp ảnh. Cháu ruột tôi là nhà báo ở TTXVN. Con trai tôi là nghệ sĩ opera…

Đặc biệt mẹ tôi rất yêu thích thơ văn, bà luôn kể cho chúng tôi nghe hồi trẻ con bà đã được gần gũi với các nhà thơ Nguyễn Bính, Trúc Đường, Hà Khang… Bà thuộc nhiều thơ của Nguyễn Bính, đọc cho chúng tôi nghe bao nhiêu bài. Tôi luôn thấy vinh dự vì mình là một thành viên trong đại gia đình có truyền thống yêu văn học nghệ thuật.

* Vì sao ông hoạt động khá đa dạng ở lĩnh vực nghệ thuật như vậy, từ thơ văn cho đến kịch bản sân khấu và nhiếp ảnh...?

- Có một thời gian dài tôi làm trưởng ban văn hóa của một phường trung tâm ở thị xã Ninh Bình. Hồi ấy công việc của một trưởng ban văn hóa phường rất nhiều và đa dạng. Hầu như từ vẽ khẩu hiệu tuyên truyền, đến chụp ảnh tư liệu, rồi sáng tác thơ ca hò vè, chuyển thể các chủ trương chính sách, sáng tác kịch cho đội văn nghệ phường đi hội diễn, viết tin bài để phát thanh (loa phường)… đều do tôi đảm nhận. Có lẽ từ "ôm đồm" công việc dẫn đến sau nay tôi tham gia nhiều lĩnh vực sáng tác.

Bây giờ ngẫm nghĩ lại tôi thấy thật không nên, bởi rốt cuộc mình chẳng đi đến đâu trong văn học nghệ thuật. Cũng còn may là ngay từ khi bước vào văn học nghệ thuật, tôi đã chú trọng và quyết dành thời lượng lớn nhất cho sáng tác văn học thiếu nhi.

* Vậy ông thích được gọi danh xưng là gì?

- Tôi chỉ là người có chút năng khiếu sáng tác thơ văn. Trong lĩnh vực sáng tác nào, danh xưng của tôi chỉ đơn giản là "tác giả Ninh Đức Hậu".

* Cảm ơn ông vì đã chia sẻ!