Nghĩa tình Thông tấn không chỉ là hoạt động tri ân với những người có công với cách mạng, với sự nghiệp thông tấn, mà còn là những câu chuyện thấm thía tình đồng chí, đồng nghiệp, tình quân dân, tình bạn, tình đồng bào, cũng như cách cư xử nhân ái, chan hòa "có trước có sau" giữa người thông tấn với các nhân vật của mình. Sau đây là những câu chuyện "trên đường thông tấn" của nhà báo, nhà thơ Trần Mai Hưởng, nguyên Tổng Giám đốc TTXVN.

1. Mới đây, tôi gặp lại Trần Thị Sơn tại Hà Nội vào dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, ngày hội lớn của toàn dân tộc. Chị ra Thủ đô trong đoàn đại biểu tỉnh Khánh Hoà dự lễ trên Quảng trường Ba Đình.

Trần Thị Sơn là một nhân vật trong bài báo của tôi. Tháng 4/1975, tôi cùng các đồng nghiệp trong "Tổ phóng viên mũi nhọn" của TTXVN có mặt tại Phan Rang, khi "lá chắn thép" này của địch bị đập tan. Trong bài Vào Phan Rang giải phóng, tôi viết: "Chúng tôi đi dọc theo đại lộ Thống Nhất đến Dinh tỉnh trưởng, khi đó đã là nơi làm việc của Ủy ban Quân quản… Đứng gác trước trung tâm lúc đó là một cô gái cao gầy, mũ tai bèo mềm mại, mặc bộ đồ nâu sẫm, gương mặt rất nhẹ nhàng. Hỏi thăm thì biết cô tên là Trần Thị Sơn. Cách đây 3 năm, Trần Thị Sơn còn là một cô thợ may nghèo, ở nhà số 10, đường Lê Lợi, tham gia hoạt động. Hôm nay Sơn trở về thị xã quê hương trong niềm vui mừng và cảm động của bạn bè, của bà con cô bác. Trần Thị Sơn nói với chúng tôi: "Em gặp lại người quen, bạn bè. Ai cũng bất ngờ. Đối với riêng em, giờ phút quê hương giải phóng, giờ phút gặp gỡ cũng đột ngột quá. Ai cũng tin có một ngày, nhưng không ngờ lại là hôm nay..." .

Cuối tháng 3 năm ngoái, tôi trở lại Phan Rang - Tháp Chàm sau gần nửa thế kỷ , lần đầu gặp lại cô tự vệ Trần Thị Sơn ngày ấy. Các phóng viên Cơ quan thường trú TTXVN tại Ninh Thuận - Thành Đức Thử và Nguyễn Thành - đã tìm và kết nối để tôi có cuộc gặp đặc biệt này.  Nữ chiến sĩ tự vệ Trần Thị Sơn từ khi quê hương giải phóng đã tham gia nhiều công tác , sau trở thành chủ tịch Hội Liên hiệp phụ nữ tỉnh, rồi Giám đốc Sở Nội vụ tỉnh. Chúng tôi gặp lại Trần Thị Sơn như những người anh em thân thiết. Chị rất cảm động khi tôi tặng lại bài báo về Phan Rang có nhắc đến hình ảnh của mình. Chị nói rất chân tình: Em không thể ngờ là được gặp lại người phóng viên năm xưa, với món quà thật đặc biệt,  không thể ngờ được cuộc đời mình có được may mắn,  hạnh phúc như vậy!

Trần Thị Sơn giờ sống cùng con cháu trong một ngôi nhà vườn ở ngoại ô thành phố Phan Rang - Tháp Chàm. Ở độ tuổi ngoài 70, chị  đã nghỉ công tác nhưng vẫn nhiệt tình tham gia các hoạt động xã hội, chia sẻ, gắn kết cộng đồng qua các chương trình thiện nguyện. Mùa Xuân năm nay, tôi rất cảm động khi nhận được gói quà Tết , gồm cà phê nguyên chất và nước mắm cá cơm Cà Ná, do Trần Thị Sơn gửi từ  Phan Rang, ra Hà Nội. Những  món quà từ mang đậm tình quê hương, sâu nặng tình người  thật quý giá.

2. Đà Nẵng ngày nay đã là một thành phố hiện đại, một đô thị đáng sống. Mỗi lần trở lại đây, tôi nhớ đến quang cảnh thành phố ngày đầu giải phóng với những kỷ niệm khi viết bài về Đà Nẵng ngày đầu giải phóng. Bởi thế vào Đà Nẵng lần này, tôi có một cuộc gặp rất đặc biệt với một người phụ nữ...

Còn nhớ, trong bài viết về Đà Nẵng ngày ấy, tôi đã viết về cô như sau:  "Một người trở về với Đà Nẵng nữa là Vĩnh An, cô gái xinh xắn, người Quận 1, nguyên là học sinh trường nữ trung học Đà Nẵng, ra chiến khu hoạt động. Vĩnh An trở về thành phố của mình với tư cách là một cán bộ trong Ban công tác tuyên truyền của thành phố. Cô là một trong những người vui nhất thành phố hôm nay. Vĩnh An trong bộ quần áo ngày hội, quần đen, áo đen, măng-tô màu sữa đưa nhà báo Đinh Quang Thành đi chụp ảnh bằng chiếc Honda của gia đình cô. Chốc chốc, xe của Vĩnh An phải dừng lại vì gặp gỡ bạn bè, người quen. Cô nói:

- Thật như một giấc mơ, 30 năm mới có ngày ni các anh ạ. Em đang sống những ngày hạnh phúc nhất"!

Nhà báo Lê Phạm Trần Quý, phóng viên TTXVN tại Đà Nẵng đã dành nhiều công sức giúp  tôi tìm lại được chị Vĩnh An sau nửa thế kỷ. Cuộc gặp rất cảm động giữa chúng tôi diễn ra tại một quán cà phê ngày bên bờ sông. Sau giải phóng, Vĩnh An tiếp tục học tập, tốt nghiệp chị làm giảng viên đại học và có một gia đình yên ấm. Chồng chị là một cán bộ của thành ủy Đà Nẵng. Cuộc gặp và trò chuyện rất cởi mở, thân tình của Vĩnh An với chúng tôi như những người thân quen sau gần nửa thế kỷ.

Hôm ấy tôi đã gọi điện để Vĩnh An  trò chuyện với nhà báo, nghệ sĩ Đinh Quang Thành, người chị đã đưa đi chụp ảnh Đà Nẵng trong ngày giải phóng năm xưa. Vĩnh An hẹn sẽ ra thăm Hà Nội. Nhà báo Đinh Quang Thành, người đã vào tuổi 90, rất vui. Bác mong đợi cuộc gặp và hẹn sẽ đưa Vĩnh An đi thăm những nơi đẹp nhất và chụp cho chị một bộ ảnh đáng nhớ với Hà Nội.

3. Mỗi con người đều có những miền đất gắn bó với cuộc đời mình. Quảng Trị - Vĩnh Linh đối với tôi là vùng đất như vậy.

Mùa Xuân 2024, anh trai tôi, nhà báo, nhà văn Trần Mai Hạnh và tôi thực hiện một chuyến đi hai anh em mong đợi từ lâu. Một hành trình trở về những năm tháng xa xanh, ký ức một thời khói lửa nhiều hiểm nguy thử thách. Chúng tôi đã qua Vĩ tuyến 17, cầu Hiền Lương, sông Bến Hải, nơi đất nước từng bị cắt chia. Tôi nhớ hình cây cầu Hiền Lương xiêu vẹo và chơ vơ giữa dòng những năm tháng chiến tranh.

Ngay trên cây cầu lịch sử, nơi giữa lòng vẫn còn vệt sơn trắng cách chia một thời, chúng tôi gặp lại những người quen cũ, trong đó có chị Hoàng Thị Chẩm, hay là "o Chẩm", theo cách gọi vùng này. Hoàng Thị Chẩm là người du kích bắn tỉa nổi tiếng trên vành đai điện tử McNamara năm xưa. Chị là người tôi đã viết trong bài Sức sống vành đai quen thuộc với bạn đọc từ những năm tháng ấy.

Năm 1972, sau đợt đầu của chiến dịch tổng tiến công, tôi đã về xã Trung Hải, viết về cuộc sống của người dân ở đây. Tôi không bao giờ quên hình ảnh "o Chẩm" đưa tôi đi thăm vành đai ngày ấy. Khói đốt đồng cuộn bay khi bà con Trung Hải từ khu tập trung trở về quê cũ, chuẩn bị cho vụ lúa mới trên đất đai còn không ít bom mìn. Một cuộc sống mới đã bắt đầu với gia đình Hoàng Thị Chẩm và bà con vùng giới tuyến này lúc bấy giờ.

Trong bài Sức sống vành đai có đoạn tôi viết về chị: "Chiều ấy, tôi đến thăm gia đình chị Hoàng Thị Chẩm, người du kích nổi tiếng với tài bắn tỉa. Từ cả ngàn mét, Chẩm có thể bắn gục một mục tiêu di động khiến cho lính địch ở Dốc Miếu đi ra ngoài luôn phải canh chừng. 20 tuổi, nhưng Chẩm đã có 6, 7 năm là du kích, từng là khẩu đội trưởng 12 ly 7. Tối hôm đó, tôi nghe bác Hoàng Văn Triệc, bố của Chẩm, kể về cuộc sống gia đình trong bao gian khó hy sinh. Tôi ăn với bác và mọi người trong gia đình một bữa cơm. Sáng hôm sau, các anh ở xã bố trí để Chẩm đưa tôi đi thăm vành đai. Dọc đường, những câu chuyện về cuộc đời của chị cuốn hút tôi. Từ lâu, tôi đã được nghe kể về người dũng sĩ bắn tỉa nổi tiếng, người đã khiến cho lính Sài Gòn ở Dốc Miếu phải kinh sợ về tài thiện xạ của mình...

Chẩm kể về những khó khăn của người bắn tỉa khi suốt ngày đêm phải bám trụ, tập trung theo dõi các mục tiêu, không kể thám báo, biệt kích hay bom pháo, bất chấp thời tiết nắng mưa, chẳng quản ngày đêm. Nhờ công lao khổ luyện, với khẩu súng trường chuyên dụng của Ba Lan, Chẩm trở thành một xạ thủ bắn tỉa lừng danh trên vành đai điện tử".

Sau hoà bình, "o Chẩm" đã cùng bà con làng xóm xây dựng lại cuộc sống trên quê hương. Chị đã có một gia đình hạnh phúc, yên ấm, đông con cháu. Ngoài công việc đồng áng, chị còn trở thành người hộ sinh tình nguyện, giúp chăm sóc sức khỏe cho bà con trong vùng. Nhiều đứa trẻ ra đời trên mảnh đất từng là nơi đạn bom, chết chóc và chia ly này, dưới bàn tay của bà đỡ Hoàng Thị Chẩm.

4. Trong thời gian chiến tranh ở Quảng Trị, nhiều người phụ nữ khác tôi đã gặp để lại những ấn tượng không phải mờ qua năm tháng: Chị Lê Thị Phiếu, người giao liên Dũng cảm ngay trong những ngày chiến sự ác liệt nhất của năm 1972 đã đưa chúng tôi đi trên đoạn đường từ thần từ Gio Linh sang Cam Lộ.

Chị  Khuya, người con gái ở Triệu Trạch (Triệu Phong) suốt ba năm ở hầm bí mật, bám dân, bám cơ sở trong những ngày khủng bố ác liệt nhất. 50 năm trước, gặp chúng tôi những ngày quê hương vừa giải phóng, chị cho biết, những ngày đầu chị phải ở trong nhà, mỗi ngày chị ra ngoài ít phút cho đôi mắt dần quen với ánh sáng mặt trời.

Tôi cũng nhớ mãi hình ảnh người nữ du kích Cửa Việt trong đêm tôi từ Triệu Phong trở về hậu cứ ở Vĩnh Linh để kịp phát tin bài về Tổng xã. Đêm ấy, khi nghe tiếng súng gọi đò của tôi, cô đã một mình vượt qua sông rộng, trong tầm pháo biển, sang đón tôi. 

5. Một người để lại ấn tượng sâu đậm nhất với tôi là bác Phan Chung. Trong thời kỳ chiến tranh bác là Bí thư huyện Gio Linh, sau này là Phó bí thư Tỉnh uỷ Quảng Trị. Trước tổng tiến công năm 1972, tôi sang Gio Linh. Khi đó bác Phan Chung đã giúp chúng tôi đi thực tế ở một số địa bàn giáp ranh. Trong chiến dịch, những phóng viên TTXVN lại được bác tạo điều kiện nắm tình hình, phản ánh về phong trào nổi dậy ở Gio Linh và từ đấy đi theo các mũi tiến công giải phóng hoàn toàn tỉnh Quảng Trị. Năm 1973, sau khi ngừng bắn, tôi lại có dịp gặp bác khi đi viết về việc xây dựng chính quyền cách mạng và cuộc sống mới ở vùng giải phóng. Năm 1983, khi bác Phan Chung làm bí thư huyện Bến Hải (gồm đặc khu Vĩnh Linh, huyện Gio Linh, Cam Lộ sáp nhập), tôi lại có dịp về địa bàn bác phụ trách, chia sẻ với bác những việc Bến Hải đã làm, những suy nghĩ, trăn trở thời kỳ trước Đổi mới trên vùng đất chịu nhiều đau thương mất mát  của chiến tranh.

Một kỷ niệm không quên: Khi Đài Tiếng nói Việt Nam đọc bài ký Những đàn cò trắng bên sông Hiền Lương của tôi, bác đã cho tiếp âm trên hệ thống truyền thanh của huyện để đông đảo người dân Bến Hải cùng nghe. Sau đó, bác còn cho người mang ra Hà Nội tặng tôi một miếng vải và gửi cho nghệ sĩ Tuyết Mai, người đọc bài ký đó, một gói mì chính. Nghệ sĩ Tuyết Mai đã rất xúc động khi tôi đến chuyển món quà nặng tình nghĩa Bến Hải ấy cho chị...

6. Nữ liệt sĩ Thu Hồng đối với tôi là một người rất đặc biệt. Trong chuyến công tác về xã Gio Mỹ, Gio Linh trước tổng tiến công, tôi có chụp chân dung Thu Hồng, nữ du kích xã, đang luyện tập. Bức ảnh ấy đã đăng trên báo Quân đội Nhân dân ngay trước khi chiến dịch bùng nổ.

Sau đó ít ngày, khi đi công tác ngang qua Gio Mỹ, tôi biết tin Thu Hồng hy sinh ngay trong ngày đầu chiến dịch khi tham gia đánh đồn Bến Ngự. Tôi được các anh ở đội du kích gửi mang cuốn nhật ký của Thu Hồng về cho ba má cô. Họ đều là cán bộ lãnh đạo của tỉnh Quảng Trị.

Anh đã qua muôn vạn nẻo đường

Vẫn nhớ nơi tuổi hai mươi mình gửi lại

Xanh nhức nhối biển Cửa Tùng vời vợi

Từng con sóng đau nỗi cắt chia.

Cát trắng hôm nay níu bước chân về

Thơm gió nắng và xôn xao biển hát

Kể về người con gái trắng trong như ngọc

Giữa lòng cát quê hương vẫn sáng tựa trăng rằm

(Trích "Tuổi hai mươi" - Trần Mai Hưởng)

Cách đây mươi năm, khi tôi đăng bức ảnh và bài thơ Tuổi hai mươi viết về liệt sĩ Thu Hồng trên trang Facebook cá nhân, tôi nhận được tin nhắn liên lạc của Thu Lan, người em liền sau của Thu Hồng. Qua gặp gỡ, trò chuyện, tôi hiểu thêm nhiều về người nữ liệt sĩ trong bức ảnh của mình. Thu Hồng đang học ở trường học sinh miền Nam tại Đông Triều thì tình nguyện xin về quê hương chiến đấu và hy sinh. Từ đấy, mỗi lần về Quảng Trị, Thu Lan đều mang cho tôi những món quà quê hương, đặc biệt nhất là những củ khoai môn to, bùi rất đặc trưng cho Vĩnh Linh.

Cô bảo: Em đọc trong bài Những đàn cò trắng bên sông Hiền Lương, thấy anh viết về khoai môn và tình cảm chú Phan Chung dành cho anh khi vào công tác. Em mang khoai môn ra để anh nhớ về những ngày tháng ấy và tình người Quảng Trị qua năm tháng vẫn thuỷ chung gắn bó!

Tháng Tư về ngọn gió chia đôi

Thao thiết ngày xưa một miền xanh thẳm...

 6. Những năm gần đây, tháng Tư nào chúng tôi và những người lính xe tăng 846 cũng gặp nhau. Khi thì ở Hà Đông - Hà Nội, nơi các gia đình trưởng xe Nguyễn Quang Hòa và pháo thủ số 2 Nguyễn Bá Tứ sinh sống; khi ở trang trại ở Ba Sao - Hà Nam (nay là Ninh Bình) của lái xe Trần Bình Yên; khi về Hải Phòng, quê hương pháo thủ số 1 Nguyễn Ngọc Quý...

50 năm đã qua kể từ khi tôi  ghi lại hình ảnh chiếc xe tăng 846 của các anh trong đội hình mũi đột kích thọc sâu của Quân đoàn 2 đang qua cổng Dinh Độc Lập trưa ngày 30/4/1975; bức ảnh sau này đã trở thành một biểu tượng cho ngày chiến thắng của dân tộc.

Điều đáng nói là gần bốn mươi năm sau ngày chiến thắng, tôi mới tìm gặp lại được những người lính xe tăng trong bức ảnh của mình. Sau những lần tìm kiếm, cuối cùng tôi  đã tìm gặp được bác trưởng xe Nguyễn Quang Hòa. Tôi rất bất ngờ khi bác nói ngay khi lần đầu gặp tôi: 

- Bức ảnh anh chụp là xe chúng tôi đấy. Trong đội hình 7 chiếc vào dinh Độc Lập trưa 30/4/1975, chỉ chiếc T54 của chúng tôi có đuôi là số 6. Hai số trước (84) bị che khuất, không hiện lên trong ảnh. Tôi biết cả tên anh, biết anh là phóng viên TTXVN cùng hành quân theo mũi đột kích thọc sâu. Tôi luôn cất bức ảnh ấy trong tủ làm kỷ niệm.

Khi tôi hỏi vì sao bác không tìm gặp hay nhắn cho tôi biết, bác Nguyễn Quang Hòa trả lời:

- Tôi cũng ngại, anh ạ, ngại mọi người nghĩ chúng tôi kể công. Bao nhiêu người hy sinh. Chúng tôi là người lính, hoàn thành nhiệm vụ, được trở về cuộc sống bình thường với gia đình là thanh thản rồi!

Lần  ấy, các phóng viên trong tổ mũi nhọn của TTXVN - Hứa Kiểm, Đinh Quang Thành, tôi (Trần Mai Hưởng) và Mạnh Hùng (báo Quân đội Nhân dân) sau hàng chục năm có dịp gặp lại các chiến sĩ xe tăng 846. Một buổi gặp mặt rất thân mật, ấm cúng trong ngôi nhà của anh Nguyễn Quang Hòa giữa những người làm báo và những người chiến sĩ may mắn có mặt tại Dinh Độc Lập trong thời khắc lịch sử.