Một nghịch lý của cải lương

Cải lương TP.HCM đang lúc khó khăn, ít suất diễn, sân khấu thỉnh thoảng mới sáng đèn. Đây là điều được nhắc đi nhắc lại suốt nhiều năm qua. Ấy vậy mà dạo gần đây, cải lương đang rơi vô một tình huống thật khó tin: Vở diễn không thể sáng đèn vì nghệ sĩ kẹt lịch diễn nơi khác.

Mà những vở tuồng không thể sáng đèn này lại được dàn dựng chu đáo, với nghệ sĩ và cả khán giả là một cơ hội hiếm có.

Nhiều hợp đồng không thể thực hiện

Cải lương có dịp sáng đèn trong thời điểm này là niềm ước ao của nhiều anh chị em nghệ sĩ. Vì thế ông bầu Hoàng Song Việt rất hăng hái muốn đưa đoàn đi phục vụ. Một số công ty tại TP.HCM muốn đặt vài suất diễn vở Nàng Xê Đa (kịch bản: Lưu Quang Thuận - Lưu Quang Vũ, đạo diễn: NSƯT Hoa Hạ) cho lãnh đạo công ty và nhân viên xem, nhưng đoàn chưa thể thực hiện. Các tỉnh phía Bắc cũng mời đoàn Đại Việt mang vở Câu thơ yên ngựa (kịch bản: Hoàng Yến, chuyển thể: Ngọc Văn - NSND Thanh Tòng, đạo diễn: NSƯT Hoa Hạ) nhưng đoàn cũng chưa thể thực hiện trọn vẹn yêu cầu.

Nói về lý do, ông bầu kiêm soạn giả Hoàng Song Việt bộc bạch: "Đoàn hát xã hội hóa bây giờ khác đoàn nhà nước ở chỗ không ký hợp đồng độc quyền với anh chị em nghệ sĩ. Mỗi người có một hoạt động riêng và chỉ tập hợp vào thời gian triển khai tập vở và hát suất đầu tiên. Sau đó, anh chị em túa đi hát khắp nơi mưu sinh. Cải lương tuy khó khăn nhưng anh chị em nào có tên có tuổi vẫn được mời hát nhiều với nhiều hình thức khác nhau, từ sô truyền hình, ca lẻ sự kiện, các đám tiệc, hát kỳ yên... Đây là những hoạt động giúp họ có thu nhập, dù cải lương thực thụ phải là tuồng hát được đầu tư chỉn chu trên sân khấu đúng nghĩa".

Ông Việt nói thêm: "Họ đã nhận lời mời thì không thể hoãn, hay bỏ. Đoàn chúng tôi tuy luôn dựng tuồng công phu, nhưng trước đây chỉ hát 1 - 2 suất thì ngưng, vì không nhận được yêu cầu hát chỗ khác. Gần đây, chúng tôi mới có nhiều lời mời, nên chưa chuẩn bị tốt. Chúng tôi còn bị động với việc quy tụ nghệ sĩ".

Đây thực sự là vấn đề mà diễn viên cũng cảm thấy vừa mừng vừa tiếc. Nghệ sĩ Hoàng Quốc Thanh đóng vai quỷ Riếp rất ấn tượng trong vở Nàng Xê Đa của sân khấu Đại Việt. Hiện tại, anh diễn cho sân khấu Huỳnh Long, một sân khấu chuyên về tuồng cổ và sáng đèn thường xuyên. Khi Đại Việt được mời ra Bắc diễn, Hoàng Quốc Thanh kẹt lịch. Thế là chuyến đi ấy hoãn lại. Được hỏi vì sao không thay vai Hoàng Quốc Thanh, đạo diễn Hoa Hạ cho biết: "Chúng tôi đo ni đóng giày cho từng diễn viên, nên việc thay vai sẽ mất hiệu quả. Thà không diễn, chứ diễn mà không hết khả năng, sẽ làm mất đi vẻ đẹp của vở tuồng".

Rút kinh nghiệm, đến vở Bức ngôn đồ Đại Việt (kịch bản: Hà Văn Cầu - Loan Thảo - NSND Thanh Tòng, đạo diễn: Hoa Hạ), ông bầu Hoàng Song Việt sẽ làm việc sớm với các đối tác về lịch diễn. Đôi bên sẽ bàn nhau chi tiết từ trước để thông báo cho các nghệ sĩ. Suất diễn đầu tiên diễn ra vào ngày 11/10/2025 tại rạp Hưng Đạo, TP.HCM. Gần tới ngày diễn, các diễn viên sẽ được thông báo chắc chắn lịch diễn suất thứ hai và các suất sau đó.

Cách làm chỉn chu tạo sức hút

Cải lương không còn sức hút như thời hoàng kim, vì có quá nhiều loại hình giải trí cạnh tranh. Nhưng vấn đề còn thấy ở chính nội tại, đó là thiếu kịch bản hay, quá ít những câu chuyện chinh phục được khán giả. Cách thể hiện của loại hình tâm lý xã hội hiện đại trong các kịch bản mới, hầu như chưa chạm tới người xem hôm nay. Bởi vì, chủ đề này phim ảnh, mạng xã hội, thể hiện sinh động, tự nhiên và gần với đời sống hơn.

Gần đây, có một trường hợp đặc biệt, sân khấu Vũ Luân tái dựng tuồng tâm lý xã hội Hàn Mặc Tử thành công. Thế nhưng, bối cảnh câu chuyện xảy ra ở thời xưa cách nay gần cả trăm năm. Bên sân khấu Đại Việt tái dựng Cô đào hát gây tiếng vang, nhưng bối cảnh cũng cách nay cả thế kỷ… Nói chung tuồng xã hội hiện đại hiểu theo nghĩa đương thời chưa chạm vào người xem. Khán giả có vẻ chỉ thích tuồng "hương xa", mặc cổ trang, có vũ đạo đẹp và kịch bản được hư cấu thoải mái, miễn sao hay là được. Nói cách khác, hầu như các đoàn xã hội hóa từ Huỳnh Long, Chí Linh - Vân Hà, Vũ Luân, Đại Việt, Kim Ngân, gần đây có phòng trà WE, đều tập trung vô tuồng cổ.

Trong tuồng cổ còn phân ra hai hướng. Tuồng sử Việt Nam và tuồng thần thoại kiếm hiệp, chủ yếu cốt truyện Trung Quốc. Sân khấu cải lương Đại Việt của ông bầu Hoàng Song Việt đi sâu vào tuồng sử Việt Nam. Ông bầu chịu chơi kiêm tác giả này hợp sức với đạo diễn - NSƯT Hoa Hạ, người đã làm thì phải làm lớn và luôn tạo ra nhiều vở diễn sắc nét, thành một cặp nghệ sĩ khác biệt, gây dấu ấn sâu sắc.

Hai năm trở lại đây, cặp đôi Hoa Hạ - Hoàng Song Việt liên tiếp thành công với Nàng Xê Đa, Câu thơ yên ngựa… Gần đây, Hoa Hạ - Hoàng Song Việt đã hỗ trợ phòng trà WE dựng Gánh cỏ sông Hàn, cũng có thành công nhứt định. Những điểm hay đẹp của các vở tuồng ấy được khán giả truyền miệng, được báo chí nhiệt tình loan tin, đã kích hoạt trở lại niềm đam mê cải lương của nhiều người. Nhiều công ty đã mời đoàn Đại Việt mang vở Nàng Xê Đa, Câu thơ yên ngựa diễn phục vụ riêng, hoặc đi diễn ở các tỉnh thành khác.