Minh bạch các khoản thu đầu năm học, tạo sự gắn kết giữa gia đình và nhà trường

Đầu năm học mới luôn là thời điểm nhạy cảm với nhiều phụ huynh, không chỉ vì thay đổi lịch sinh hoạt của gia đình, lịch học dày đặc của con mà còn bởi những khoản thu liên tục "gõ cửa": từ tiền đồng phục, sách vở đến các loại quỹ lớp, đóng góp… 

Dù mỗi khoản không quá lớn, song cộng lại có thể trở thành "gánh nặng" với nhiều gia đình, nhất là những gia đình có đông con đang trong độ tuổi đi học. Điều đáng nói là ranh giới giữa "tự nguyện" và "bắt buộc" trong các khoản thu vẫn còn khá mơ hồ, khiến không ít phụ huynh rơi vào thế khó xử.

Năm học 2025 - 2026 vừa bắt đầu, trên các trang báo và một số diễn đàn, mạng xã hội đã phản ánh nhiều câu chuyện gây bức xúc. Tại Trường Trung học cơ sở Mỹ Đình 2 (Hà Nội), nhiều phụ huynh phản ánh khi vào đầu năm học mới được vận động đóng góp, mua tivi 100 inch có giá 40 triệu đồng để tặng trường trên tinh thần "tự nguyện". Hay ở Trường Tiểu học Lý Thường Kiệt (phường Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hà Nội), phụ huynh phản ánh việc bị vận động lắp điều hòa, máy chiếu cho lớp học, rồi phải ký cam kết học xong tặng lại nhà trường. Phụ huynh một trường tiểu học ở phường Vĩnh Tuy (Hà Nội) chia sẻ trên diễn đàn về việc đóng các khoản quỹ để mua sắm thiết bị như: tivi, máy chiếu đa vật thể, khay ăn inox phục vụ bán trú. Đáng chú ý, phụ huynh cho biết khoản thu này còn được dùng để mua một chiếc máy tính xách tay trị giá gần 13 triệu đồng cho giáo viên chủ nhiệm.

Từ tháng 9/2025, cùng với chính sách miễn học phí tại các cơ sở giáo dục công lập, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành quy định siết chặt các khoản thu chi trong trường học. Điểm nhấn quan trọng là 10 khoản không được phép thu của phụ huynh, nhằm chấm dứt tình trạng lạm thu từng gây bức xúc trong dư luận. Đó là các khoản thu: học phí; tiền học thêm chính khóa; tiền xây dựng cơ bản; tiền mua sắm cơ sở vật chất, trang thiết bị; tiền lắp đặt, duy tu điện - nước; tiền bảo vệ, vệ sinh trường lớp; tiền mua giáo án, tài liệu dạy học cho giáo viên; tiền khen thưởng học sinh cuối năm; tiền in ấn đề thi, kiểm tra; các khoản thu trá hình dưới danh nghĩa "tự nguyện".

Trong đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh, nhà trường không được ép buộc phụ huynh tham gia các khoản đóng góp núp bóng "tự nguyện", "xã hội hóa" hay "quỹ hỗ trợ". Mọi khoản huy động xã hội hóa (nếu có) phải tự nguyện thực chất, công khai minh bạch và tuyệt đối không ràng buộc vào việc học tập của học sinh. Tuy nhiên thực tế cho thấy, không ít trường, không ít Ban phụ huynh vẫn "lách" bằng nhiều hình thức, gắn cho các khoản thu dưới mác "tự nguyện".

Xã hội hóa giáo dục là chủ trương cần thiết, đúng đắn. Đây là hoạt động huy động nguồn lực của toàn xã hội cùng tham gia chăm lo sự nghiệp giáo dục không chỉ dựa vào ngân sách nhà nước, mà còn từ tổ chức, doanh nghiệp, cộng đồng, phụ huynh bởi ngân sách không thể đáp ứng đầy đủ cho tất cả nhu cầu ngày càng cao của giáo dục như: trường lớp mới, thiết bị hiện đại, sân chơi, thư viện, phòng thí nghiệm… Khi thực hiện đúng, xã hội hóa giúp học sinh được học trong môi trường tốt hơn, hiện đại hơn, giúp thầy cô có thêm công cụ dạy học hiệu quả; đồng thời tạo sự gắn kết giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Tuy nhiên, vấn đề là những khoản xã hội hóa, vận động ấy có thực sự tự nguyện.

Trên thực tế, ranh giới giữa "tự nguyện" và "bắt buộc" rất dễ bị xóa nhòa. Một khoản thu được coi là tự nguyện khi có đề xuất bằng văn bản, mục đích rõ ràng, được lấy ý kiến biểu quyết công khai, có lựa chọn miễn giảm cho hộ khó khăn và có công khai thu - chi minh bạch. Ngược lại, nếu chỉ thông báo miệng, đưa ra mức đóng cố định, thiếu minh chứng chi tiêu, thậm chí kèm lời nhắc "cần nộp gấp", thì dù gọi tên là gì đó cũng là sự áp đặt.

Phần lớn phụ huynh đều mong muốn con mình được học trong điều kiện tốt hơn như: lớp có điều hòa, tivi, wifi hay thiết bị hiện đại. Tuy nhiên mong muốn ấy không có nghĩa là mọi khoản chi đều "đổ" lên vai phụ huynh. Với nhiều gia đình công nhân, lao động tự do, chỉ vài trăm nghìn đồng đã là cả một sự tính toán, sắp xếp, thu vén...

Xã hội hóa giáo dục là một chủ trương tiến bộ nhưng nếu thiếu minh bạch, thiếu tôn trọng sự tự nguyện, nó sẽ trở thành gánh nặng và đi ngược mục tiêu ban đầu. Khi phụ huynh không biết tiền mình đóng được dùng vào đâu, chi ra sao, có thực sự phục vụ học sinh hay không thì sự hoài nghi là điều dễ hiểu. Minh bạch ở đây không chỉ là con số thu - chi, mà còn là thái độ tôn trọng. Khi nhà trường công khai bảng thu - chi trên bảng tin, website hoặc nhóm phụ huynh, khi có ban giám sát độc lập, khi mọi khoản đóng góp đều có hóa đơn chứng từ rõ ràng thì phụ huynh sẽ dễ dàng đồng thuận. Thậm chí, nhiều nơi làm tốt công tác này, phụ huynh còn chủ động đề xuất đóng góp thêm, bởi họ tin rằng đồng tiền mình bỏ ra thực sự có ích cho con em.

Để "tự nguyện" đúng nghĩa là tự nguyện, rất cần sự vào cuộc đồng bộ từ nhiều phía. Nhà trường cần tuân thủ nghiêm quy định, không mượn danh ban phụ huynh để hợp thức hóa các khoản cấm thu. Mọi vận động xã hội hóa phải có văn bản rõ ràng, được lấy ý kiến tập thể và công khai định kỳ. Ban đại diện cha mẹ học sinh cần trở về đúng chức năng hỗ trợ liên lạc, phối hợp hoạt động giáo dục. Phụ huynh hoàn toàn có quyền yêu cầu minh bạch, có quyền từ chối nếu khoản thu vi phạm quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Các cơ quan quản lý giáo dục cần thanh tra, kiểm tra thường xuyên, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm...

Mỗi năm học mới đến mang theo niềm vui, niềm hy vọng của cả xã hội. Trong tiếng trống khai giảng rộn ràng là sự háo hức của thầy, trò, phụ huynh. Hãy để niềm vui đầu năm học được trọn vẹn và đừng để những khoản thu - chi thiếu minh bạch biến niềm vui ấy thành nỗi lo, biến sự đồng hành thành gánh nặng, làm hao mòn niềm tin của xã hội đối với môi trường giáo dục trong sáng - nơi gửi gắm những gì tốt đẹp nhất cho thế hệ tương lai.