Khi “hay quên” không còn là chuyện bình thường của người cao tuổi

Hay quên, dễ cáu gắt, thu mình khỏi các mối quan hệ xã hội… những biểu hiện thường bị xem nhẹ ở người cao tuổi lại có thể là dấu hiệu sớm của rối loạn nhận thức - một vấn đề y tế đang gia tăng nhanh trong bối cảnh dân số già hóa. Phát hiện sớm không chỉ giúp làm chậm tiến triển bệnh mà còn giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội.

Trong nhiều gia đình Việt, sự hay quên của người cao tuổi thường được lý giải đơn giản là “già rồi thì thế”. Nhưng y học hiện đại cho thấy, không phải mọi sự quên đều vô hại. Đằng sau những biểu hiện tưởng như rất đời thường ấy có thể là khởi đầu của rối loạn nhận thức – một tình trạng bệnh lý đang âm thầm gia tăng và trở thành thách thức lớn của y tế cộng đồng.

Theo Tổ chức Alzheimer Quốc tế, năm 2020, thế giới có hơn 55 triệu người mắc sa sút trí tuệ; con số này dự báo sẽ tăng nhanh trong các thập kỷ tới. Việt Nam không nằm ngoài xu hướng đó khi tốc độ già hóa dân số thuộc nhóm cao trong khu vực.

Một ca bệnh người cao tuổi không hiếm

Tại Viện Sức khỏe Tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai), các bác sĩ tiếp nhận một bệnh nhân nam 69 tuổi nhập viện vì hay quên và dễ cáu gắt. Khoảng ba năm trước, ông bắt đầu quên những việc vừa xảy ra, để nhầm đồ đạc trong nhà. Dần dần, người đàn ông từng sinh hoạt độc lập trở nên lúng túng với những việc quen thuộc như nấu cơm, sử dụng đồ điện, thậm chí có lúc quên cách đi xe máy.

Một năm gần đây, tình trạng tiến triển rõ hơn: bệnh nhân khó tìm từ khi nói, hay hỏi đi hỏi lại, giảm giao tiếp xã hội, mất dần các sở thích cũ, ngủ kém và ăn uống giảm sút. Kết quả trắc nghiệm trí nhớ cho thấy suy giảm rõ rệt, chụp MRI ghi nhận teo não tuổi già kèm các tổn thương chất trắng. Sau khi loại trừ các bệnh lý khác, bệnh nhân được chẩn đoán mất trí trong bệnh Alzheimer khởi phát muộn.

Đây là một trường hợp điển hình cho thực tế: phần lớn người bệnh chỉ được đưa đi khám khi các biểu hiện đã ảnh hưởng đáng kể đến sinh hoạt hàng ngày.

Rối loạn nhận thức là gì?

Nhận thức bao gồm nhiều lĩnh vực như trí nhớ, chú ý, ngôn ngữ, khả năng lập kế hoạch, định hướng không gian – thời gian và khả năng thực hiện các hoạt động thường nhật. Rối loạn nhận thức xảy ra khi sự suy giảm vượt quá mức lão hóa bình thường.

Rối loạn nhận thức được chia thành hai mức độ. Ở giai đoạn nhẹ, người bệnh vẫn có thể sinh hoạt tương đối độc lập nhưng đã xuất hiện suy giảm rõ rệt. Giai đoạn nặng là sa sút trí tuệ, trong đó bệnh Alzheimer chiếm tỷ lệ cao nhất.

Đáng chú ý, nhiều người trải qua giai đoạn “tiền lâm sàng” kéo dài nhiều năm, khi các biến đổi sinh học trong não đã xuất hiện nhưng chưa biểu hiện rõ ra bên ngoài. Đây được xem là “cửa sổ vàng” cho việc phát hiện và can thiệp sớm.

Những dấu hiệu không nên bỏ qua

Suy giảm trí nhớ gần là biểu hiện thường gặp nhất: quên việc vừa làm, hỏi lặp lại nhiều lần, quên tắt bếp, quên vị trí đồ vật. Ngoài ra còn có giảm tập trung, khó lập kế hoạch, giảm vốn từ, nói ngập ngừng, rút lui khỏi các hoạt động xã hội, thay đổi tính cách, dễ cáu gắt, lo âu hoặc trầm cảm.

Vấn đề là người bệnh thường không nhận ra sự thay đổi của chính mình. Gia đình nếu chủ quan hoặc e ngại việc đưa người thân đi khám chuyên khoa tâm thần có thể bỏ lỡ thời điểm can thiệp hiệu quả.

Phát hiện sớm để sống tốt hơn

Các chuyên gia nhấn mạnh, phát hiện sớm rối loạn nhận thức giúp làm chậm tiến triển sang sa sút trí tuệ, kéo dài thời gian người bệnh tự lập và giảm gánh nặng chăm sóc. Can thiệp không chỉ dựa vào thuốc mà còn bao gồm kiểm soát các bệnh lý tim mạch – chuyển hóa, điều trị trầm cảm và rối loạn giấc ngủ, duy trì vận động thể chất, luyện tập trí não, dinh dưỡng hợp lý và tăng cường kết nối xã hội.

Trong bối cảnh tuổi thọ tăng nhưng chất lượng sống chưa tương xứng, rối loạn nhận thức là thách thức không thể né tránh. Đi khám khi có dấu hiệu nghi ngờ không phải là điều đáng lo ngại, mà là hành động chủ động để bảo vệ não bộ và gìn giữ phẩm giá tuổi già.

Hay quên có thể chỉ là dấu hiệu của lão hóa. Nhưng cũng có thể là lời cảnh báo sớm mà não bộ đang gửi đi – điều quan trọng là chúng ta có đủ lắng nghe hay không.

Nguồn thông tin và chuyên môn: Viện Sức khỏe Tâm thần – Bệnh viện Bạch Mai