Hai giám khảo Việt Nam và cuộc thi âm nhạc Rachmaninoff

Vừa qua, tại thủ đô Moskva của Liên bang Nga, đã diễn ra một hoạt động âm nhạc đặc biệt, mang tên nhà soạn nhạc lừng danh thế giới người Nga: Cuộc thi Quốc tế Rachmaninoff 2022.

Beethoven, Elgar, Rachmaninoff vẫn được yêu thích

Theo một cuộc bình chọn mới đây do Desert Island Discs - chương trình “già” nhất trên kênh BBC Radio 4, bắt đầu phát sóng từ năm 1942 - tiến hành thì 8 nhạc phẩm được lựa chọn nhiều nhất đều thuộc dòng nhạc cổ điển.

Cuộc thi gồm ba chuyên ngành: sáng tác, chỉ huy và biểu diễn piano. Có thể gọi đây là cuộc thi “ba trong một”. Sở dĩ có “ba trong một”, vì sinh thời, Rachmaninoff đều thực hiện xuất sắc cả ba chuyên ngành này.

1. Cuộc thi nhằm hướng tới kỷ niệm 150 năm sinh của Sergei Vasilievich Rachmaninoff (hoặc: Sergey Vasilyevich Rakhmaninov) và 80 năm mất của ông (1873 - 1943).

Rachmaninoff học nhạc do mẹ dạy từ khi còn rất nhỏ, với khả năng thiên bẩm. Năm 9 tuổi, ông đã vào nhạc viện Saint-Petersburg, học hành và tập luyện rất chăm chỉ. Đến năm 1885 thì ông chuyển đến học tại một nhạc viện ở Moskva. Năm 1891, ông tốt nghiệp môn piano và năm sau thì tốt nghiệp sáng tác với vở nhạc kịch một hồi Aleka, được nhận Huy chương Vàng.

Sáng tác của Rachmaninoff là những giông gió, những bão bùng của nhân loại thời hiện đại. Nghệ sĩ nhân dân Đặng Thái Sơn đã từng biểu diễn những tác phẩm của ông tại Việt Nam và nhiều nước trên thế giới. Rachmaninoff được đánh giá là một trong hai nghệ sĩ độc tấu piano vĩ đại trên thế giới nửa đầu thế kỷ trước. Năm 1897, ông chính thức trở thành nhạc trưởng một nhà hát opera. Tuy nhiên, nhiều năm sau Cách mạng tháng Mười, Rachmaninoff sống ở nước ngoài đến khi qua đời, nhưng những sáng tác của ông vẫn chứa chan tinh thần Nga.

2. Người chỉ đạo nghệ thuật và sáng lập cuộc thi này là nghệ sĩ piano Denis Matsuev, người Nga. Dự án của ông được phê duyệt từ năm 2021, nhưng do dịch Covid-19 và vài lý do khác, đến nay mới chính thức ra mắt. Ông còn là chánh chủ khảo chuyên ngành thi piano, chánh chủ khảo sáng tác là nhà soạn nhạc Alexander Tchaikovsky (nhưng không có họ hàng gì với nhà soạn nhạc vĩ đại Nga P. I. Tchaikovsky, người mà Rachmaninoff rất yêu quý). Chánh chủ khảo chỉ huy là nhạc trưởng Valery Gergiev.

Việt Nam đóng góp hai giám khảo. Giám khảo chuyên ngành sáng tác là PGS-TS-nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân (Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam). Giám khảo chuyên ngành piano là PGS-TS Tạ Quang Đông (Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), vốn là nghệ sĩ piano, theo học âm nhạc tại Nga.

Tham gia cuộc thi lúc ban đầu khá đông đảo, với 529 đơn dự thi và rất nhiều tác phẩm. Họ là nghệ sĩ piano, nhạc trưởng và nhà soạn nhạc của 33 quốc gia trên thế giới. Nhiều người là công dân các cường quốc âm nhạc như Nga, Anh, Pháp, Ý, Đức, Áo, Ba Lan, Mỹ, Canada, Tây Ban Nha, Trung Quốc… Nhiệm vụ của hội đồng giám khảo lúc ban đầu là chọn lựa những người vào chung khảo qua mạng. Từ đấy, đã chọn ra được 25 thí sinh thi piano, 25 thí sinh thi chỉ huy và 12 thí sinh thi sáng tác. Hội đồng giám khảo chấm điểm theo ngôi bậc từ số 1 trở đi. Ai ít điểm thì được chọn trao giải thưởng. Mỗi chuyên ngành chọn ra 6 giải thưởng.

Các buổi thi được diễn ra tại các phòng hòa nhạc lớn và sang trọng bậc nhất Moskva. Đấy là phòng hòa nhạc lớn của viện Tchaikovsky, phòng hòa nhạc mang tên Tchaikovsky và phòng hòa nhạc mới mang tên Rachmaninoff. Buổi nào cũng đông chật khán giả, các giám khảo nước ngoài được bố trí ở khách sạn Ritz tráng lệ, đối diện với Hồng trường và với các chế độ chăm sóc cực kỳ chu đáo.

3. Ở mọi thời gian, nước Nga luôn là một cường quốc âm nhạc đáng nể trọng. Do không hạn chế tuổi tác thí sinh, nên cuộc thi này có gì đó rất giống như các cuộc thi tiến sĩ của Việt Nam thời phong kiến. Thí sinh trẻ thi cùng thí sinh già. Một trong 12 thí sinh thi chuyên ngành sáng tác là nhà soạn nhạc Nga nổi tiếng Vladimir Kobekin, với rất nhiều thành công. Có lẽ ông là thí sinh nhiều tuổi nhất, sinh năm 1947, năm nay đã 75 tuổi.

• Beethoven, Elgar, Rachmaninoff vẫn được yêu thích

• Trình diễn 2 nhạc phẩm xuất sắc của âm nhạc Nga tại Việt Nam
• Đêm nhạc Nga kỷ niệm 200 năm ngày sinh của nhạc sĩ F.Chopin

Nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân trong thời gian làm giám khảo chuyên ngành sáng tác đã có những tâm sự rất gan ruột, kiểu “nhìn người mà ngẫm đến ta”. Việc trong cuộc thi có hai người Việt Nam được mời làm giám khảo là ông và Thứ trưởng Tạ Quang Đông là việc đáng tự hào, không chỉ cho cá nhân hai ông, mà còn là niềm tự hào chung của Việt Nam. Trong vòng chấm đầu tiên, ông đã chọn lựa được 12 thí sinh chuyên ngành sáng tác vào chung khảo, trong đó có tới 8 thí sinh trùng với sự chọn lựa của các giám khảo khác. Tham gia các buổi thi, ông nhận ra trình độ các thí sinh về kỹ thuật thì chắc không ai chịu thua ai. Đề xuất của ông được chánh chủ khảo và các thành viên giám khảo chia sẻ là hướng tới việc chọn các sáng tác có chứa đựng ý tưởng gì trong đó. Việc định hướng này đã trở thành tiêu chí cho giải thưởng.

Điều ông băn khoăn nhất là trước sự phát triển chóng mặt của âm nhạc thế giới, Việt Nam phải có chiến lược bồi dưỡng và giáo dục như thế nào để có thể hòa vào dòng chảy chung này, có thể đây là việc cần làm ngay sau Hội nghị Văn hóa toàn quốc vừa diễn ra cuối năm 2021. Một chiến lược cần sự vào cuộc quyết liệt của giới chuyên môn cùng sự ủng hộ mạnh mẽ của nhà nước. Chỉ có thế thì Việt Nam mới không bị tụt hậu, không bị tách khỏi dòng chảy chung.

Nguyễn Thụy Kha