Nghị quyết 306/NQ-CP về điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia 2021-2030, tầm nhìn 2050 đã khẳng định vai trò then chốt của hạ tầng xã hội, trong đó hạ tầng văn hóa giữ vị trí đặc biệt.

Có thể thấy, nếu giao thông, năng lượng, số hóa là "mạch máu" của kinh tế, thì hạ tầng văn hóa là "trục kết nối tinh thần" của quốc gia: kết nối ký ức, bản sắc và sáng tạo, tạo sức bật mềm cho phát triển bền vững…

… Vì vậy, đầu tư cho hạ tầng văn hóa không chỉ là tôn vinh giá trị tinh thần mà còn tạo ra giá trị hữu hình: công nghiệp văn hóa, du lịch di sản, dịch vụ sáng tạo, kinh tế thể thao và chất lượng sống.

Trước hết, phát triển mạng lưới cơ sở văn hóa gắn với không gian sáng tạo là điều kiện để biến tiềm năng thành "tài sản vận hành được". Bảo tàng, thư viện, nhà hát, trung tâm nghệ thuật… khi được quy hoạch đồng bộ, hiện đại, tích hợp công nghệ số và quản trị tiên tiến sẽ trở thành "nút hạ tầng" lan tỏa tri thức, kích thích sáng tạo, nâng chuẩn thụ hưởng văn hóa.

Bảo tàng Nghệ thuật Lân - Sư - Rồng đầu tiên tại Việt Nam vừa khánh thành ngày 6/10/2025 tại ga Hội An 2. Đây sẽ là điểm nhấn văn hóa mới tại Đà Nẵng, góp phần bảo tồn và lan tỏa giá trị nghệ thuật dân gian Việt Nam tới cộng đồng và du khách quốc tế

Một bảo tàng tương tác, một thư viện mở, một nhà hát đạt chuẩn quốc tế không chỉ phục vụ công chúng mà còn kết nối Việt Nam với dòng chảy văn hóa toàn cầu.

Đi xa hơn, xây dựng thương hiệu mạnh cho các thiết chế văn hóa quốc gia là nâng cấp "sức cạnh tranh mềm". Những thiết chế vừa bảo tồn, phát huy bản sắc vừa làm bệ phóng cho công nghiệp văn hóa sẽ kéo theo nguồn lực xã hội hóa, mở rộng thị trường sáng tạo, tạo việc làm chất lượng cao và tăng đóng góp vào GDP. Ở chiều sâu nội sinh, thương hiệu văn hóa nuôi dưỡng niềm tự hào, củng cố gắn kết và tăng sức đề kháng trước những nguy cơ đứt gãy hay "hoà tan" trong văn hóa.

Song song với đó là việc nâng cấp đồng bộ bảo tàng, thư viện, cơ sở biểu diễn tại Hà Nội, TP.HCM và các đô thị trung ương nhằm hình thành "điểm đến văn hóa" tầm khu vực, quốc tế. Các công trình "ngang tầm thế giới" không phải để phô trương, mà để thiết lập chuẩn mực về không gian công cộng, trải nghiệm nghệ thuật và quản trị hiện đại. Khi có nhà hát đẳng cấp, quần thể bảo tàng - thư viện - trung tâm sáng tạo liên thông, đô thị có thể tổ chức sự kiện lớn, tham gia chuỗi festival quốc tế, tạo "mùa nghệ thuật", kích hoạt kinh tế ban đêm và hệ sinh thái dịch vụ.

Cùng lúc, việc tôn tạo, bảo tồn di sản, nhất là di sản UNESCO, là đầu tư kép: bảo vệ "vốn văn hóa - tự nhiên" và làm nền tảng cho du lịch bền vững, giáo dục công dân. Bảo tồn hiện đại vượt qua trùng tu vật thể, bao gồm số hóa, diễn giải đương đại, kể chuyện di sản và gắn với đời sống. Khi di sản trở thành chất liệu cho thiết kế, điện ảnh, âm nhạc, ẩm thực… thì ký ức được chuyển hóa thành nguồn lực kinh tế và sức mạnh mềm. Điều kiện kèm theo là khung pháp lý, năng lực chuyên môn và sự tham gia của cộng đồng.

Không dừng lại ở đó, phát triển nhanh, bền vững công nghiệp văn hóa - giải trí đòi hỏi hạ tầng "cứng - mềm" đồng bộ. Hạ tầng cứng là cụm, khu công nghiệp sáng tạo, các tổ hợp văn hóa: studio, trường quay, phòng thu, không gian trình diễn. Hạ tầng mềm là chính sách bản quyền, quỹ đầu tư sáng tạo, nền tảng phân phối số, chương trình ươm tạo doanh nghiệp và nguồn nhân lực quản trị - kỹ thuật - marketing văn hóa. Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo hình thành khi Nhà nước đóng vai trò kiến tạo: hạ tầng dùng chung, ưu đãi thuế - đất, liên kết công - tư, và bảo đảm tiêu chuẩn đạo đức, bản quyền, đa dạng văn hóa.

Ở bình diện gần dân, ưu tiên thiết chế và hoạt động "lấy cơ sở, người dân làm trung tâm", bảo đảm công bằng văn hóa. Trung tâm văn hóa - thể thao cấp xã, nhà văn hóa thôn bản, không gian đọc, chiếu phim lưu động, lớp nghệ thuật cộng đồng… là "mạch mao dẫn" đưa văn hóa đến từng người. Hạ tầng phải sống bằng chương trình phù hợp, cơ chế đồng quản trị và năng lực số hóa để thu hẹp chênh lệch đô thị - nông thôn. Chỉ số đánh giá cần dịch chuyển từ "xây bao nhiêu" sang "hoạt động thế nào, ai thụ hưởng, tác động gì".

Từ các định hướng đó, có thể khẳng định hạ tầng văn hóa là nhiệm vụ trọng tâm của thời kỳ quy hoạch vì ba lẽ: củng cố nền tảng tinh thần (gắn kết, niềm tin, bản sắc); tạo động lực tăng trưởng mới (công nghiệp văn hóa, kinh tế trải nghiệm - biên lợi nhuận cao, phát thải thấp, hợp xu thế số) và nâng chất lượng sống, qua đó cải thiện năng lực cạnh tranh quốc gia.

Để hiện thực hóa, cần chu trình "quy hoạch - đầu tư - vận hành - đo lường" khép kín: quy hoạch tích hợp với giao thông công cộng và cảnh quan; đầu tư theo cụm, tránh dàn trải; vận hành tự chủ có đặt hàng công ích; đo lường bằng bộ chỉ số thụ hưởng, sáng tạo, đóng góp kinh tế - xã hội. Chuyển đổi số là trục ngang: số hóa di sản, dữ liệu mở, nền tảng phân phối nội dung, bán vé thông minh... Và sau cùng là nhân lực: đào tạo nhà quản lý văn hóa, kỹ sư bảo tồn, curator, nhà sản xuất nội dung số, cùng cơ chế thu hút chuyên gia quốc tế. Kết lại, khi hạ tầng văn hóa được kiến tạo đúng tầm, Việt Nam vừa gìn giữ "hồn cốt" dân tộc, vừa khơi thông dòng chảy sáng tạo, kết nối địa phương với toàn cầu, quá khứ với tương lai. Đó là nền tảng tinh thần và động lực phát triển bền vững mà Nghị quyết 306/NQ-CP hướng tới: đặt con người, bản sắc và sáng tạo ở vị trí trung tâm của tiến trình hiện đại hóa đất nước.