Nghị quyết 71 ra đời ở thời điểm Việt Nam bước vào kỷ nguyên phát triển mới, với nhiều cải cách trên mọi lĩnh vực. Cùng lúc, thế giới cũng chứng kiến những biến chuyển cơ bản, với sự cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt. Trong bối cảnh ấy, nền kinh tế tri thức đang nổi lên như yếu tố quyết định sự trỗi dậy của các quốc gia, còn giáo dục tất yếu trở thành trụ cột cơ bản cho tăng trưởng, đổi mới và ổn định xã hội.

Nhắc lại thành tựu của ngành giáo dục Việt Nam những năm qua, Nghị quyết cũng khẳng định: Lĩnh vực này vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế, chưa thực sự trở thành động lực then chốt cho sự phát triển bứt phá của đất nước. Tại đó, nguyên nhân chủ yếu được chỉ rõ: Chưa nhận thức và thực hiện đầy đủ, quyết liệt quan điểm coi giáo dục và đào tạo là "quốc sách hàng đầu", là "sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân".

Với mục tiêu rõ ràng, nguồn lực khả thi và hệ thống giải pháp toàn diện, Nghị quyết 71 đã xác lập một lộ trình hành động cụ thể, nhằm tái cấu trúc toàn bộ hệ sinh thái giáo dục như một trụ cột của phát triển quốc gia.

Sáng 27/7/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm cùng đoàn công tác Trung ương dự Lễ khởi công Trường liên cấp Tiểu học, Trung học cơ sở xã Si Pa Phìn, tỉnh Điện Biên

Tại đó, khi đặt ra những yêu cầu dài hạn cho năm 2045 - thời điểm tròn 1 thế kỷ khai sinh ra nước Việt Nam hiện đại - văn kiện này đã đặt ra những mục tiêu theo từng mốc thời gian, với các chỉ tiêu định lượng cụ thể nhằm đo lường, đánh giá và điều chỉnh quá trình thực hiện.

Cụ thể, đến năm 2030, Việt Nam cần "mở rộng tiếp cận công bằng, nâng cao chất lượng giáo dục mầm non và phổ thông đạt trình độ tiên tiến trong khu vực châu Á". Đồng thời, ít nhất 80% trường phổ thông đạt chuẩn quốc gia; hoàn thành phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 3-5 tuổi và giáo dục bắt buộc đến hết THCS; tỷ lệ học sinh hoàn thành THPT đạt tối thiểu 85%, không có địa phương nào dưới 60%.

Đáng chú ý, trong quãng thời gian này, chỉ số giáo dục đóng góp vào chỉ số phát triển con người (HDI) đạt trên 0,8, trong đó chỉ số bất bình đẳng giáo dục giảm xuống dưới 10%. Các mục tiêu về nhân lực cũng rất cụ thể: tỷ lệ người học sau THPT đạt 50%, tỷ lệ người lao động có trình độ cao đẳng, đại học trở lên đạt 24%; đào tạo 6.000 nghiên cứu sinh và 20.000 học viên chương trình tài năng; nâng tỷ lệ học ngành khoa học, công nghệ lên 35%.

Tiếp đến 2035, hệ thống giáo dục được kỳ vọng hiện đại hóa toàn diện, hoàn thành phổ cập THPT và tương đương, nâng chỉ số HDI giáo dục lên trên 0,85.

Sáng 1/6/2025, tại Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm đến thăm và tặng quà học sinh Trường PTCS Nguyễn Đình Chiểu và Trường PTCS Xã Đàn nhân dịp Ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6

Để rồi, đến năm 2045, bên cạnh việc gia nhập top 20 thế giới về giáo dục, đích đến của chúng ta còn là việc xây dựng một nền giáo dục nơi "mọi người dân có cơ hội học tập suốt đời, nâng cao trình độ, kỹ năng và phát triển tối đa tiềm năng cá nhân", với ít nhất 5 trường đại học nằm trong nhóm 100 trường hàng đầu thế giới theo lĩnh vực chuyên môn.

Như thế, xuyên suốt mục tiêu của Nghị quyết 71 là một lộ trình phát triển 20 năm cho giáo dục với hệ thống chỉ số rõ ràng, có sự liên thông, giàu tính khả thi và đủ khả năng kiểm chứng. Đó là minh chứng cho tư duy khoa học, đề cao lượng hóa -và quan trọng nhất, đặt ra yêu cầu hành động cụ thể để biến khát vọng thành hiện thực.

Đặt bên cạnh tầm nhìn tới 2045, giá trị nổi bật Nghị quyết 71 là việc đưa ra các nhóm giải pháp nền tảng, đồng bộ và toàn diện trong việc xây dựng một hệ sinh thái giáo dục nhằm hiện thực hóa mục tiêu đề ra.

Ở đó, khi nhấn mạnh "Giáo dục, đào tạo phải bắt đầu từ đổi mới tư duy, nhận thức và thể chế", Nghị quyết 71 đã đặt ra yêu cầu cốt lõi: "chuyển mạnh từ quản lý hành chính sang kiến tạo phát triển, quản trị hiện đại, hành động quyết liệt". Đây là bước chuyển mang tính nền tảng, khi một nền giáo dục bị trói buộc trong các mệnh lệnh hành chính sẽ không bao giờ đủ sức nuôi dưỡng sáng tạo hay đào tạo ra những con người đáp ứng được đầy đủ những đòi hỏi của kỷ nguyên tri thức.

Cũng như, khi yêu cầu "Tập trung hoàn thiện các quy định pháp luật để kịp thời tháo gỡ các điểm nghẽn, nút thắt về thể chế, cơ chế, chính sách", văn bản này đã cho thấy một thông điệp rõ ràng: Giáo dục không thể đi sau cải cách, mà phải đi trước, trở thành lực dẫn đường cho một nhà nước kiến tạo trong thời đại mới.

Rồi, song hành với cải cách thể chế là những giải pháp mạnh mẽ và dứt khoát về tài chính: Phần chi cho giáo dục được ấn định tối thiểu 20% tổng ngân sách Nhà nước, trong đó ít nhất 5% cho đầu tư phát triển và 3% cho giáo dục đại học. Cùng với đó, việc tháo gỡ rào cản về đất đai, thuế và mở rộng hợp tác công tư cũng được đề cập, nhằm huy động nguồn lực xã hội. Với cách tiếp cận này, Nghị quyết 71 cho thấy việc đầu tư cho giáo dục đã trở thành mục tiêu chiến lược, với cơ chế linh hoạt để khai thác tối đa tiềm năng từ toàn xã hội nhằm bổ sung cho nguồn ngân sách công.

Hoặc, ở những điểm nhấn kế tiếp, các chính sách nâng phụ cấp tối thiểu 70% cho giáo viên phổ thông, 100% cho vùng khó khăn, cùng việc khuyến khích chuyên gia, trí thức giỏi ngoài hệ thống tham gia giảng dạy đã cho thấy một cách tiếp cận mở, sẵn sàng vượt qua những rào cản của tư duy cũ để khơi thông nguồn lực chất lượng cao, đồng thời khẳng định lại vị thế người thầy trong xã hội. Trong khi đó, các các chủ trương về chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, xây dựng lớp học và trường học thông minh lại chính là bước đi nền tảng nhằm chuẩn bị cho một thế hệ công dân số có khả năng hội nhập, cạnh tranh và dẫn dắt trong kỷ nguyên mới.

Ở tầng cao của hệ thống, giáo dục đại học được giao vai trò hạt nhân của đổi mới sáng tạo - khi phải trở thành trung tâm nghiên cứu, khởi nghiệp và dẫn dắt khoa học công nghệ. Tại đó những mục tiêu cụ thể từ Nghị quyết như tuyển 2.000 giảng viên giỏi quốc tế, tăng trung bình 12% công bố quốc tế và 16% sáng chế mỗi năm, đưa ít nhất 8 cơ sở vào top 200 châu Á và 5 cơ sở vào top 100 toàn cầu... đã đặt đại học vào vị thế mới: Lực kéo chủ động của toàn bộ hệ sinh thái giáo dục, để đưa nguồn lực trí tuệ quốc gia vươn tầm và bước vào nhóm những nền giáo dục hàng đầu trong 20 năm tới.

Nhìn lại thời gian gần đây, Việt Nam đã dành nhiều nỗ lực để hình thành một hệ sinh thái giáo dục phù hợp. Ở đó, nếu các chính sách như miễn học phí hay hỗ trợ bữa ăn trưa cho học sinh ở đô thị được đưa ra để giải quyết những khó khăn cụ thể, thì Nghị quyết 71 lại mang ý nghĩa nâng tầm, đặt ra định hướng chiến lược dài hạn cho toàn bộ nền giáo dục quốc gia.

Chiều 14/5/2025, tại Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm tới thăm Trường THPT Chuyên Hà Nội - Amsterdam và Trường THCS Cầu Giấy, Hà Nội

Không một quốc gia nào có thể bước lên hàng ngũ tiên phong nếu thiếu một nền giáo dục vừa đào tạo tinh hoa, vừa phổ cập, lại vừa liên tục đổi mới. Việt Nam đang đứng trước thời điểm quan trọng, đòi hỏi sự cộng hưởng của trí tuệ, quyết tâm và hành động tập thể. Và Nghị quyết 71 chính là lời kêu gọi cho một sự chuyển mình mang tính quyết định. Ở đó, với một tầm nhìn đã được xác lập, và một bản thiết kế đã định hình, điều còn lại là biến giấc mơ thành hiện thực bằng những bước đi kiên định và cụ thể.

Bài: Chi Mai

Ảnh: Thống Nhất – TTXVN

Báo Thể thao và Văn hóa