Giải Nobel Kinh tế 2025 và các giải Nobel Kinh tế trong 10 năm gần đây

Chiều ngày 13/10/2025 (theo giờ Hà Nội), Viện Hàn lâm khoa học Hoàng gia Thụy Điển tại Stockholm đã công bố giải Nobel Kinh tế năm 2025.

Giải thưởng thuộc về 3 nhà khoa học gồm Joel Mokyr (Đại học Northwestern, Evanston, IL, Mỹ), Philippe Aghion (Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London, Vương quốc Anh) và Peter Howitt (Đại học Brown, Providence, RI, Mỹ) vì đã giải thích được sự tăng trưởng kinh tế nhờ đổi mới sáng tạo. Giải Nobel Kinh tế là giải thưởng cuối cùng được công bố trong mùa giải Nobel năm nay.

Tôn vinh công trình giải thích tăng trưởng kinh tế nhờ đổi mới sáng tạo

Với những nghiên cứu về cách thức công nghệ mới có thể thúc đẩy tăng trưởng bền vững và đổi mới tạo động lực cho những tiến bộ hơn nữa, Giáo sư Joel Mokyr, Giáo sư Peter Howitt và Giáo sư Philippe Aghion đã vinh dự được Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển trao Giải thưởng Nobel Kinh tế 2025.

Lễ trao các giải Nobel sẽ được tổ chức vào ngày 10/12 tới tại Stockholm (Thụy Điển) và Oslo (Na Uy). Mỗi giải thưởng gồm huy chương, bằng chứng nhận cá nhân và khoản tiền thưởng 11 triệu kronor Thụy Điển (tương đương 1,2 triệu USD). Với giải Nobel Kinh tế 2025, một nửa số tiền thưởng sẽ được chia cho Giáo sư Joel Mokyr vì đã "xác định được các điều kiện tiên quyết cho tăng trưởng bền vững thông qua tiến bộ công nghệ" và nửa số tiền thưởng còn tại chia cho hai Giáo sư Philippe Aghion và Peter Howitt vì đã "đưa ra lý thuyết về sự tăng trưởng bền vững thông qua phá hủy mang tính sáng tạo".

Trong hai thế kỷ qua, lần đầu tiên trong lịch sử thế giới đã chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế bền vững, giúp rất nhiều người thoát khỏi đói nghèo và đặt nền móng cho sự thịnh vượng. Công nghệ đã phát triển nhanh chóng và ảnh hưởng đến tất cả mọi người với sự ra đời của những sản phẩm mới và các phương thức sản xuất mới, qua đó dần thay thế cho những sản phẩm và phương thức sản xuất cũ như một vòng xoáy không có điểm cuối. Đây chính là cơ sở cho sự phát triển kinh tế bền vững, giúp mang lại mức sống tốt hơn, sức khỏe và chất lượng cuộc sống cao hơn cho người dân trên toàn cầu.

Tuy nhiên, thực tế không phải lúc nào cũng vậy. Sự trì trệ vẫn luôn hiện hữu trong lịch sử phát triển của con người và dù những khám phá quan trọng đã phần nào giúp cải thiện điều kiện sống cũng như mang lại thu nhập cao hơn nhưng tăng trưởng cuối cùng vẫn chỉ đi ngang.

Trong công trình nghiên cứu của mình, Giáo sư Joel Mokyr - sinh năm 1946 tại Leiden (Hà Lan) - đã sử dụng các nguồn tư liệu lịch sử để khám phá nguyên nhân khiến tăng trưởng bền vững trở thành chuẩn mực mới. Ông chứng minh rằng nếu đổi mới liên tục diễn ra, chúng ta không chỉ cần biết đổi mới nào mang lại hiệu quả mang mà còn phải hiểu rõ cơ chế của nó thông qua những giải thích khoa học phù hợp. Trước cuộc cách mạng công nghiệp thường không có những giải thích khoa học này khiến việc tạo ra tăng trưởng dựa trên những phát minh và phát kiến mới gặp nhiều khó khăn. Ngoài ra, Giáo sư Joel Mokyr cũng nhấn mạnh đến tầm quan trọng của sự cởi mở trong xã hội trước những ý tưởng mới và việc tiếp nhận những thay đổi có thể xảy ra.

Trong khi đó, trong công trình nghiên cứu của Giáo sư Philippe Aghion (sinh năm 1956 tại Paris, Pháp) và Giáo sư Peter Howitt (sinh năm 1946 tại Canada), hai tác giả cũng đã nghiên cứu về những cơ chế tạo nên sự tăng trưởng bền vững. Trong một bài báo năm 1992, hai giáo sư này đã xây dựng mô hình toán học cho "sự hủy diệt sáng tạo": đó là mỗi khi có các sản phẩm mới tốt hơn ra mắt thị trường thì những sản phẩm cũ sẽ dần bị thay thế. Đổi mới đại diện cho điều mới mẻ và sáng tạo, nhưng cũng đồng nghĩa với việc sẽ chôn vùi cái cũ và những công ty có công nghệ lỗi thời sẽ bị loại khỏi cuộc chơi.

Như vậy có thể thấy rằng, bằng những cách khác nhau nhưng 3 nhà khoa học kinh tế trên đều cho thấy rằng sự phá hủy mang tính sáng tạo đã tạo ra những xung đột cần được quản lý mang tính xây dựng, bởi nếu không, đổi mới sẽ bị cản trở bởi những công ty và nhóm lợi ích đang hoạt động sẵn trên thị trường khi họ nhận thấy đang bị cái mới đẩy vào thế bất lợi.

Chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Khoa học Kinh tế, ông John Hassler, cho biết: "Công trình của những người đoạt giải năm nay cho thấy không nên xem nhẹ tăng trưởng kinh tế. Chúng ta cần phải duy trì các cơ chế tạo nền tảng cho sự hủy diệt mang tính sáng tạo để không rơi vào tình trạng trì trệ".

Theo Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, đã có 57 giải Nobel Kinh tế được trao kể từ năm 1969 đến 2025. Người trẻ nhất nhận được giải thưởng danh giá này khi mới 46 tuổi là nhà kinh tế người Pháp Esther Duflo (Nobel 2019). Người cao tuổi nhất là nhà khoa học người Mỹ Leonid Hurwicz (Nobel 2007) được vinh danh khi đã 90 tuổi.

Các giải Nobel Kinh tế trong 10 năm gần đây:

- Năm 2024: Giải Nobel Kinh tế năm 2024 thuộc về ba nhà khoa học người Mỹ là Daron Acemoglu, Simon Johnson và James Robinson nhờ công trình nghiên cứu về cách thức các thể chế được hình thành và tác động đến sự thịnh vượng, giúp thế giới hiểu thêm nguyên nhân chênh lệch giàu nghèo giữa các quốc gia. Công trình nghiên cứu này đã lý giải được sự khác biệt lớn về thịnh vượng giữa các quốc gia liên quan đến các thể chế xã hội, đồng thời giải thích tại sao sự khác biệt trong các thể chế vẫn tồn tại và cách thức thay đổi các thể chế.

- Năm 2023: Giải Nobel Kinh tế năm 2023 thuộc về Giáo sư người Mỹ Claudia Goldin vì công trình nghiên cứu về những đóng góp của nữ giới cho thị trường lao động. Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển cho biết, công trình nghiên cứu của Giáo sư Goldin đã phát hiện những động lực chính dẫn đến sự chênh lệch giới trong thị trường lao động. Thông qua nghiên cứu của mình, bà đã đưa ra báo cáo toàn diện đầu tiên về thu nhập cũng như quá trình tham gia vào thị trường lao động của nữ giới trong nhiều thế kỷ qua. Nghiên cứu của Giáo sư Goldin đã vạch ra các nguyên nhân của những thay đổi và nguyên nhân chính dẫn đến khoảng cách giới. Nhờ nghiên cứu mang tính đột phá của Giáo sư Goldin, thế giới đã hiểu nhiều hơn về các yếu tố cơ bản và những rào cản có thể cần phải giải quyết trong tương lai.

- Năm 2022: Giải Nobel Kinh tế năm 2022 thuộc về bộ ba nhà kinh tế người Mỹ gồm Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond, và Philip H. Dybvig nhờ nghiên cứu về ngân hàng và các cuộc khủng hoảng tài chính. Công trình nghiên cứu trên đã giải đáp câu hỏi quan trọng là tại sao việc đảm bảo các ngân hàng không bị phá sản lại có ý nghĩa sống còn. Nghiên cứu về ngân hàng hiện đại này làm rõ tại sao có các ngân hàng, làm thế nào để giảm thiểu rủi ro cho các ngân hàng và tại sao các ngân hàng sụp đổ làm trầm trọng thêm các cuộc khủng hoảng tài chính. Các phân tích của họ có tầm quan trọng thực tế to lớn trong việc điều tiết thị trường tài chính và đối phó với các cuộc khủng hoảng tài chính.

- Năm 2021: Giải Nobel Kinh tế năm 2021 thuộc về ba nhà kinh tế học người Mỹ là David Card, Joshua D. Angrist và Guido W. Imbens về những đóng góp thực nghiệm cho kinh tế lao động và những đóng góp về phương pháp luận trong việc phân tích các mối quan hệ nhân quả trong lĩnh vực kinh tế. Công trình nghiên cứu này đã cách mạng hóa nghiên cứu thực tiễn trong khoa học xã hội và cải thiện đáng kể tiềm năng của giới nghiên cứu trong việc giải mã các vấn đề quan trọng đối với tất cả chúng ta.

- Năm 2020: Giải Nobel Kinh tế 2020 thuộc về hai nhà kinh tế Mỹ Paul Robert Milgrom và Robert Winson nhờ công trình nghiên cứu về lý thuyết đấu giá và sáng tạo ra các hình thức đấu giá mới. Nghiên cứu của họ đã mang lại lợi ích cho người bán, người mua và những người nộp thuế trên khắp thế giới.

- Năm 2019: Giải Nobel Kinh tế 2019 được trao cho ba nhà kinh tế học gồm Esther Duflo (người Mỹ gốc Pháp), Abhijit Banerjee (người Mỹ gốc Ấn Độ), và Michael Kremer (người Mỹ) nhờ cách tiếp cận thử nghiệm trong vấn đề xóa đói giảm nghèo toàn cầu. Nghiên cứu của họ được đánh giá là giúp cải thiện hơn nữa cuộc sống của những người nghèo trên hành tinh. Ba nhà khoa học này đã thực hiện các nghiên cứu ở nhiều quốc gia, bao gồm ở Ấn Độ và hơn 5 triệu trẻ em Ấn Độ đã được hưởng lợi từ các nghiên cứu của họ.

- Năm 2018: Giải Nobel Kinh tế 2018 được trao cho hai nhà kinh tế học người Mỹ William D.Nordhaus và và Paul M. Romer với việc tạo ra phương thức giải quyết một số vấn đề cơ bản và cấp thiếp nhất trong thời đại hiện nay, như tăng trưởng bền vững lâu dài trong nền kinh tế toàn cầu và sự thịnh vượng của dân số thế giới. Những nghiên cứu của hai nhà kinh tế này đã góp phần mở rộng phạm vi phân tích kinh tế bằng cách xây dựng các mô hình giúp giải thích cách thức nền kinh tế thị trường tương tác với thiên nhiên và tri thức, qua đó giúp chúng ta hiểu thấu về nguyên nhân và hệ quả của sự đổi mới công nghệ và biến đổi khí hậu.

- Năm 2017: Nhà kinh tế học người Mỹ Richard H. Thaler đã vinh dự nhận giải Nobel Kinh tế 2017, vì những đóng góp của ông cho ngành khoa học kinh tế. Giáo sư Thaler đã mang các giả định thực tế trong tâm lý học vào việc phân tích cách đưa ra các quyết định kinh tế. Bằng cách khám phá hệ quả của việc tư duy có hạn chế, các tham chiếu xã hội và việc thiếu tự chủ của các cá nhân, ông Thaler đã chứng minh các thói quen tính cách của con người có thể ảnh hưởng một cách có hệ thống đến các quyết định của họ, cũng như kết quả của thị trường.

- Năm 2016: Hai nhà kinh tế Oliver Hart (người Mỹ gốc Anh) và Bengt Holmstrom (người Phần Lan) cùng trở thành đồng chủ nhân giải Nobel Kinh tế 2016 nhờ những đóng góp cho "Lý thuyết Hợp đồng", đặt nền tảng cho việc kiến tạo các chính sách và học viện trong nhiều lĩnh vực từ luật phá sản cho tới các thể chế chính trị. Theo Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, nghiên cứu của hai nhà khoa học có ý nghĩa rất quan trọng trong việc thấu hiểu nền kinh tế hiện đại do hợp đồng là khái niệm quen thuộc với tất cả mọi người, như hợp đồng bảo hiểm, lao động, quyền sở hữu trí tuệ…

- Năm 2015: Giải Nobel Kinh tế 2015 thuộc về Giáo sư Kinh tế mang hai quốc tịch Anh và Mỹ Angus Deaton, với các công trình nghiên cứu, phân tích về tiêu dùng của cá nhân, đói nghèo và phúc lợi xã hội. Bằng việc gắn kết các lựa chọn cá nhân với tổng thu nhập, nghiên cứu của nhà kinh tế Deaton đã giúp thay đổi các lĩnh vực của kinh tế vĩ mô, kinh tế vi mô và phát triển kinh tế. Angus Deaton còn được vinh danh bởi các kết quả của những nghiên cứu đó còn có ảnh hưởng lớn đến nhiều nhánh nghiên cứu của khoa học kinh tế như kinh tế học vi mô, kinh tế học vĩ mô và kinh tế phát triển…