Đường tới kỷ lục thế giới của Chu Nhật Quang

Để trở thành họa sĩ sở hữu bức tranh sơn mài liền khối lớn nhất thế giới, hành trình sáng tạo của Chu Nhật Quang không chỉ được đánh dấu bởi bản lĩnh nghệ thuật và sự dấn thân vào con đường khó, mà còn bởi nền tảng vững chắc từ truyền thống gia đình cùng tình yêu sâu đậm dành cho nguồn cội.

Ít ngày trước tại Hà Nội, họa sĩ Chu Nhật Quang chính thức được Tổ chức Kỷ lục Guinness thế giới (Guinness World Records) trao chứng nhận "Bức tranh sơn mài liền khối lớn nhất thế giới" cho tác phẩm Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập.

Tác phẩm này hiện được trưng bày trong triển lãm Mùa Xuân độc lập tại Bảo tàng Hồ Chí Minh, nhân dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9. Trước đó, vào đầu tháng 10, loạt tranh sơn mài trong 2 triển lãm Mùa Xuân độc lập và Dấu thiêng của Chu Nhật Quang đã được đề cử Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội lần 18 - 2025 ở hạng mục Tác phẩm.

Chọn "con đường khó"

Việc được Tổ chức Kỷ lục Guinness thế giới công nhận là họa sĩ sở hữu bức tranh sơn mài liền khối lớn nhất thế giới là sự ghi nhận xứng đáng cho những nỗ lực đáng nể của Chu Nhật Quang. Bởi họa sĩ sinh năm 1995 này đã dám chọn đi trên một con đường khó: vẽ tranh sơn mài khổ lớn liền tấm.

Với sơn mài, tấm vóc - phần nền để vẽ tranh không thể mua sẵn, mà phải được chế tác hoàn toàn thủ công qua hàng chục công đoạn công phu. Từ khâu chọn gỗ, phủ sơn ta, trộn mùn cưa và đất thó để chống mối mọt, đến việc mài phẳng, phơi khô rồi phủ sơn nhiều lần… Tất cả công đoạn này diễn ra trong nhiều tuần, thậm chí vài tháng, cho đến khi bề mặt vóc đủ bền, đủ mịn để nhận lớp sơn đầu tiên.

Nếu chỉ với tranh khổ nhỏ, công việc này đã vô cùng tỉ mỉ; còn với tranh sơn mài khổ lớn liền tấm, mọi giới hạn về kỹ thuật, vật liệu và sức người đều bị đẩy lên đến cực điểm. Thế nhưng Chu Nhật Quang đã vượt qua thách thức này với sự hỗ trợ của người anh rể - họa sĩ Nguyễn Thanh Tùng.

"Khi anh Tùng gợi ý thực hiện dự án tranh sơn mài khổ lớn trên một tấm liền, tôi thực sự phấn khích. Bởi hầu hết tranh khổ lớn trước đây đều phải ghép từ nhiều tấm nhỏ. Làm trên một tấm duy nhất, mọi đường nét, ý đồ nghệ thuật sẽ liền mạch, xuyên suốt và trọn vẹn hơn" - Quang bày tỏ.

Từ ý tưởng ban đầu, việc chế tạo vóc khổ lớn liền tấm trở thành thử thách đòi hỏi không chỉ kỹ năng thủ công thuần thục mà còn cả tư duy kết cấu của một kỹ sư. Họa sĩ Chu Nhật Quang và Nguyễn Thanh Tùng đã nghiên cứu các mô hình khung chịu lực để tạo ra một tấm vóc khổ lớn liền tấm với hệ thống khung xương đặc biệt.

Quan trọng hơn, toàn bộ cấu trúc này được chế tạo từ vật liệu tái chế, vừa đảm bảo độ bền, vừa thân thiện môi trường. Kết quả vượt ngoài mong đợi, họ tạo nên một cốt vóc dày, đa lớp, hoạt động như một cơ thể "sống" - có khả năng giãn nở tự nhiên, chịu đựng tốt trước biến động khí hậu mà vẫn giữ được độ phẳng và bền màu theo thời gian.

"Chúng tôi đã sử dụng những vật liệu tái chế để tạo ra vóc. Phần khung xương mau, khung lớn trên nền thép dùng cho sơn mài tấm lớn - đó chính là cốt vóc. Còn vóc sẽ nằm ngoài hệ xương này" - họa sĩ Nguyễn Thanh Tùng tiết lộ - "Khi hoàn thiện, cấu trúc có độ dày khoảng 10cm, bịt kín hai mặt, rất nặng. Đây cũng là lý do những bức tranh sơn mài khổ lớn được hoàn thiện ở cả 2 mặt".

Với kích thước khổng lồ, trọng lượng mỗi bức tranh từ vài tạ đến hơn 1 tấn, có bức đạt tới 3 tấn, quá trình thực hiện kéo dài gấp nhiều lần so với tranh thông thường. Có những bức tranh tiêu tốn 6 năm miệt mài lao động, mà chỉ một sơ suất nhỏ cũng có thể khiến toàn bộ công sức của họa sĩ tan biến.

"Để hoàn thiện một bức tranh như thế, tôi phải trải qua quá trình nghiên cứu rất dài, tốn nhiều sức lực. Tổng thời gian để hoàn thiện toàn bộ các bức tranh trong triển lãm Mùa Xuân độc lập kéo dài tới 8 năm" - Quang cho biết - "Trong 2 năm đầu tiên, tôi cùng gia đình tập trung nghiên cứu chất liệu mới cho tấm vóc lớn dựa trên vật liệu tái chế, để có thể trưng bày ngoài trời, chịu được thời tiết khắc nghiệt. Cùng với đó là quá trình tìm hiểu tư liệu lịch sử, cân đối ý tưởng hội họa để thể hiện được trọn vẹn những cột mốc lịch sử, giá trị văn hóa của dân tộc trên chất liệu sơn mài".

Rõ ràng, chọn con đường sáng tạo với tranh sơn mài khổ lớn liền tấm, họa sĩ Chu Nhật Quang và cộng sự đã phải đi qua một hành trình dài, đầy thử thách và kiên nhẫn. Với những thành quả đạt được, họa sĩ trẻ này đã đưa nghệ thuật sơn mài Việt Nam vượt qua giới hạn không gian và thời gian, lan tỏa bản sắc văn hóa dân tộc ra thế giới. Và hơn cả một kỷ lục, đó còn là bệ phóng cho một tương lai rộng mở của nghệ thuật sơn mài Việt Nam trên hành trình hội nhập và phát triển.

Được bồi đắp nền tảng văn hóa sâu dày

Đằng sau hành trình đạt kỷ lục thế giới của họa sĩ Chu Nhật Quang còn là một mạch nguồn văn hóa chảy xuyên qua 3 thế hệ nghệ sĩ, nơi truyền thống không chỉ được lưu giữ mà còn được tái sinh bằng đam mê và sáng tạo.

 Ông nội anh - họa sĩ, nghệ nhân Chu Mạnh Chấn - nổi tiếng với dòng tranh sơn mài về làng quê Bắc bộ. Còn cha anh - NSƯT Chu Lượng - dành cả cuộc đời gắn bó với nghệ thuật múa rối nước và cả sơn mài trong chế tác con rối.

Chia sẻ với Thể thao và Văn hóa, nghệ sĩ Chu Lượng bày tỏ niềm hạnh phúc về thành tựu bước đầu của con trai. Đó không chỉ là niềm tự hào của gia đình, mà còn là cảm xúc của người nghệ sĩ đi trước nhìn thấy ngọn lửa nghệ thuật truyền thống tiếp tục được nối dài trong đời sống đương đại bởi thế hệ kế cận đầy bản lĩnh và dấn thân trong sáng tạo.

Ông kể, từ thuở bé Quang đã say mê với hội họa, dường như trong cậu bé Quang ngày đó đã sẵn có "máu nghệ thuật" thừa hưởng từ ông nội, từ cha - những người đã dành cả đời để tôn vinh cái đẹp dân tộc. "Quang đã đạt được một thành tích mang lại niềm vui lớn cho gia đình, nhưng điều quan trọng hơn cả là con đã tiếp nối được truyền thống của gia đình, đó là tình yêu đối với văn hóa nghệ thuật Việt Nam, với sơn mài - chất liệu đặc sắc bậc nhất của dân tộc" - ông nói.

Theo nghệ sĩ Chu Lượng, cái gốc của sự sáng tạo phải bắt đầu từ nền văn hóa truyền thống. Người nghệ sĩ nếu không thẩm thấu được giá trị văn hóa dân tộc mình thì không thể sáng tạo được, bởi khi ấy, tác phẩm sẽ mất đi "linh hồn" riêng.

"Đối với một nghệ sĩ, trước hết anh phải thu nạp toàn bộ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình, rồi tiếp nhận thêm tinh hoa của thế giới để nuôi dưỡng trong chính con người anh. Chỉ khi những giá trị ấy được thẩm thấu, anh mới có thể kết tinh chúng thành tác phẩm" - ông bày tỏ - "Tôi cũng là một nghệ sĩ, một họa sĩ. Suốt mấy chục năm qua, tôi không ngừng tìm tòi, trải nghiệm, và từ những chặng đường đã đi qua, với đôi chút thành công trong nghệ thuật mà mình theo đuổi, tôi luôn mong truyền lại cho con không chỉ kinh nghiệm, mà quan trọng hơn là thắp lên trong con ngọn lửa tình yêu với nghệ thuật dân tộc".

Từ trăn trở này, trong quá trình đồng hành cùng con, nghệ sĩ Chu Lượng luôn nhắc Quang rằng, người họa sĩ trước hết phải có cái "tôi" - phong cách riêng để công chúng nhận ra ngay từ ánh nhìn đầu tiên. Đó là điều khó nhất, bởi đi tìm con đường của chính mình giữa muôn nẻo sáng tạo là hành trình gian nan, đòi hỏi bản lĩnh và sự kiên định. Ở điểm này, ông nhận thấy con trai mình đã tìm ra lối đi riêng, đó là kết hợp giữa nền tảng truyền thống sâu dày và tư duy hội họa hiện đại.

Có lẽ, hành trình nghệ thuật của Chu Nhật Quang may mắn hơn nhiều nghệ sĩ khác. Anh lớn lên trong không gian nghệ thuật ngập tràn hơi thở dân tộc: những câu chuyện lịch sử, những phường rối nước, những lễ hội làng… mà cha anh thường kể bằng cả niềm tiếc nuối và tự hào. Chính những ký ức ấy đã thấm dần, để rồi trở thành động lực sáng tạo, thành những "dấu thiêng" trong tranh của họa sĩ trẻ này.

"Con đường mà Quang chọn theo đuổi, trước hết bắt nguồn từ nền tảng giáo dục mà gia đình đã gieo cho con từ thuở nhỏ. Từ đời bố tôi đối với tôi cũng vậy, bài học đầu tiên luôn là phải biết yêu quê hương, yêu nơi mình sinh ra, yêu nguồn cội của mình" - Chu Lượng kể - "Hơn thế, tôi còn muốn con tận mắt thấy những việc mình đã làm. Chẳng hạn, có lần tôi thực hiện một triển lãm rất lớn ở Mỹ, ngay giữa thủ đô Washington, tôi đã mang những con rối nước rất thuần khiết, mộc mạc của Việt Nam dựng trong một không gian nghệ thuật sắp đặt hiện đại, để cất lên tiếng nói văn hóa Việt Nam. Triển lãm ấy thành công, và tôi đã kể lại cho Quang nghe điều đó".

Ông tiết lộ thêm, trong những câu chuyện của cha con, ông vẫn thường nói với Quang về đời sống xưa, về chiến tranh, về những mất mát để hôm nay chúng ta có được hòa bình. Quang lắng nghe, thấu hiểu, và dần thẩm thấu những câu chuyện đó. Để rồi trong sáng tác, anh luôn hướng về những giá trị của di sản, của lịch sử và cội nguồn dân tộc.

Cũng bởi vậy, sau nhiều năm du học nước ngoài, Chu Nhật Quang đã chọn quay về Việt Nam, trở lại với mảnh đất đã nuôi dưỡng tình yêu nghệ thuật trong anh. Với nghệ sĩ Chu Lượng đó là một quyết định tự nhiên, bởi con trai ông, từ trong máu, đã mang sẵn một tình yêu dành cho quê hương, cho văn hóa Việt Nam.

Nhìn về hành trình nghệ thuật của con trai, nghệ sĩ Chu Lượng cho rằng, những thành tựu Chu Nhật Quang có được mới chỉ là những khởi đầu trên con đường dài phía trước.

"Với người nghệ sĩ, con đường sáng tạo không bao giờ có điểm dừng. Anh phải đi, phải trải nghiệm, phải thu nạp tất cả vẻ đẹp của đời sống, của con người, của thiên nhiên để rồi thẩm thấu, biến nó thành tác phẩm của mình" - nghệ sĩ Chu Lượng bộc bạch - "Điều quan trọng nhất là phải giữ cho ngọn lửa đam mê luôn cháy, đừng để nó tắt. Bởi nếu không còn cảm xúc lớn với đời sống này, không biết chia sẻ và nâng niu những giá trị quanh mình, người nghệ sĩ coi như không thể sáng tác được".