Dự án "Thảnh Ỷ": Trân trọng bản sắc là hình thái đẹp nhất của sáng tạo

Chiếc ghế Thảnh Ỷ mang tinh thần "gấp vào hiện đại - mở ra di sản" chứa đựng những sáng tạo đáng ghi nhận của người trẻ trong việc khai thác di sản để tạo nên sản phẩm vừa tiện dụng, vừa giàu bản sắc.

Không dừng lại ở công năng đơn thuần, chiếc ghế này còn mở ra cách tiếp cận mới trong bảo tồn di sản: gắn kết giá trị văn hóa với lợi ích kinh tế, giúp nghề truyền thống có thêm cơ hội "sống khỏe" trong đời sống đương đại.

Đây cũng chính là tinh thần nổi bật của dự án Thảnh Ỷ, do một nhóm bạn trẻ đang sinh sống và học tập tại TP.HCM thực hiện. Dự án vừa đoạt giải Vàng cuộc thi thiết kế sản phẩm văn hóa "Theo bước di sản cộng đồng" diễn ra mới đây.

Để hiểu hơn về những giá trị và tiềm năng của dự án này, Thể thao và Văn hóa (TTXVN) có cuộc trò chuyện với nhóm Thảnh Ỷ:

Từ văn hóa "ngồi bệt" và tinh thần "thảnh thơi"

* Nguồn cảm hứng nào đưa các bạn đến với ý tưởng chiếc ghế "Thảnh Ỷ"?

- Nguồn cảm hứng của Thảnh Ỷ là sự giao thoa sâu sắc giữa di sản văn hóa Việt Nam và những xu hướng thiết kế nội thất đương thời. Ý tưởng này được xây dựng trên 3 trụ cột chính, tất cả đều dựa trên sự nghiên cứu về văn hóa và hiện trạng thị trường.

Thứ nhất, cảm hứng từ di sản văn hóa: "Ngồi bệt" và tinh thần "thảnh thơi". Ý tưởng của Thảnh Ỷ xuất phát từ mong muốn gìn giữ nét văn hóa đặc trưng của người Việt - "ngồi bệt" - tư thế ngồi phổ biến trên sàn hoặc mặt phẳng thấp (chiếu, phản) trong sinh hoạt truyền thống, thể hiện sự gần gũi, cộng đồng và linh hoạt. Tuy nhiên, nét văn hóa này đang dần bị mai một trong đời sống đô thị hiện đại.

Chúng tôi muốn thông qua chiếc ghế này để gìn giữ thói quen ngồi bệt và tái kết nối ký ức về sự gắn kết gia đình, đồng thời mang lại trải nghiệm tiện lợi và văn hóa cho người sử dụng. Tinh thần "thảnh thơi" - một trạng thái thư giãn, nhẹ nhõm.

Trong Hán Việt, "ỷ" (倚) có nghĩa là tựa vào, dựa vào, mang ý nghĩa tựa vào văn hóa để cảm thấy an tâm. Sản phẩm gửi gắm thông điệp sống chậm lại, phù hợp với lối sống "urban zen" (thiền giữa đời sống đô thị hiện đại).

Thứ 2, cảm hứng từ hiện trạng đô thị và triết lý thiết kế "hybrid & light" (đa chức năng và gọn nhẹ). Chúng tôi không chỉ dừng lại ở cảm hứng văn hóa mà còn tiến hành nghiên cứu kỹ lưỡng nhu cầu sử dụng hiện tại. Tại những không gian như các căn hộ đô thị nhỏ, không gian công cộng như công viên, nhu cầu chính là các hoạt động tầm thấp (như workshop làm gốm, thiền, thưởng trà…), đồng thời phải dễ dàng di chuyển. Từ đó, chúng tôi xác định định hướng là hybrid & light, vừa giải quyết áp lực về kinh tế, vận chuyển và không gian sống tối giản vừa giúp chiếc ghế có thể sử dụng linh hoạt trong nhiều không gian: Trong nhà, ngoài trời, khi đi du lịch, hoặc tham dự sự kiện.

Thứ 3, cảm hứng từ thủ công và cơ hội hợp tác bền vững. Thảnh Ỷ còn là một dự án xã hội, nhằm giải quyết những khó khăn thực tế của các làng nghề truyền thống. Ghế được ứng dụng kỹ thuật đan lát mây tre - một nghề thủ công lâu đời của Việt Nam, chứa đựng tư duy hình học và thẩm mỹ của người thợ.

Chúng tôi đã đi thực tế tại các làng nghề như ở Củ Chi và Hóc Môn, nhận thấy nguy cơ thất truyền cao do thiếu hụt thế hệ kế thừa, người trẻ rời bỏ nghề vì thu nhập thấp và thiếu đầu ra ổn định. Mục tiêu của Thảnh Ỷ được thiết kế để tạo đầu ra ổn định cho làng nghề, biến sản phẩm thủ công thành một mặt hàng nội thất có thể sản xuất lâu dài, không phụ thuộc đơn hàng nhỏ lẻ. Chúng tôi rất mong muốn hợp tác sản xuất để đảm bảo thu nhập cho nghệ nhân và giữ nghề, giữ họa tiết. Đây là cơ hội để đưa văn hóa vào không gian hiện đại và lan tỏa bản sắc Việt Nam.

Tóm lại, nguồn cảm hứng lớn nhất của chúng tôi chính là tạo ra một sản phẩm mà nhóm gọi là "Gấp vào hiện đại - Mở ra di sản". Một chiếc ghế mang dáng hình hôm nay, nhưng chứa đựng câu chuyện của quá khứ và di sản. Chúng tôi tin tưởng đây là một dự án có nội hàm sâu sắc, phù hợp với xu hướng tiêu dùng toàn cầu, vốn yêu thích sản phẩm thủ công, bền vững và bản địa.

* Từ một ý tưởng bài bản và kỹ lưỡng như vậy, quá trình hình thành nên sản phẩm mẫu đã diễn ra như thế nào?

- Quá trình từ lúc nảy ra ý tưởng cho đến khi hoàn thiện sản phẩm mẫu đã diễn ra theo một quy trình nghiên cứu và phát triển chặt chẽ, được chia thành nhiều giai đoạn chính, tập trung vào việc cân bằng giữa di sản và công năng hiện đại.

Chúng tôi bắt đầu bằng việc nghiên cứu sâu về bối cảnh văn hóa và thị trường. Mục tiêu là hiểu rõ thực trạng khó khăn và tìm kiếm giải pháp tạo đầu ra ổn định cho làng nghề. Từ những quan điểm của nghệ nhân, nhu cầu thực tế của người dùng và không gian đô thị hạn chế. Chúng tôi xác định kim chỉ nam cho sản phẩm là hybrid & light, cộng với sự kết nối văn hóa. Tiếp đến, chúng tôi nghiên cứu kỹ các mẫu ghế hiện có trên thị trường như ghế Tatami (Zaisu), ghế gấp gọn (folding chair) và ghế lười (bag chair) để học hỏi về tính di động, độ thoải mái, và khả năng ứng dụng công năng.

Giai đoạn tiếp theo là phát triển ý tưởng và lựa chọn phương án tối ưu. Sau khi có cơ sở lý luận vững chắc, chúng tôi tiến hành thiết kế qua các bước sơ phác ý tưởng. Chúng tôi có may mắn nhận được sự cố vấn và chọn lọc từ giảng viên trường Đại học Kiến trúc TP.HCM và Snorm - thương hiệu nội thất Việt Nam giàu bản sắc để chọn lọc phương án tối ưu nhất.

Tiếp đó là giải quyết kỹ thuật và thi công sản phẩm mẫu. Chúng tôi hướng tới sử dụng gỗ sồi tự nhiên đảm bảo độ bền, chắc chắn, và khả năng chống nước cao, cần thiết khi sử dụng ngoài trời hoặc gần bể bơi. Mây tre đan được đan tay thủ công, tạo điểm nhấn thẩm mỹ và thân thiện môi trường. Phương pháp gia cố là ưu tiên phương pháp ghép mộng gỗ để tăng sự chắc chắn và độ bền theo thời gian.

Chúng tôi tiến hành làm mô hình và sản xuất sản phẩm mẫu với các thông số kỹ thuật đã được xác định. Phiên bản cuối cùng có kích thước mở là D506 x W468 x H531 (mm) và cân nặng tối ưu là 3,5 kg, phù hợp với tiêu chí gọn nhẹ và di động.

* Trong quá trình phát triển "Thảnh Ỷ", nhóm đã gặp phải những khó khăn, thách thức nào?

- Về công năng, ghế cần phải nhỏ gọn nhưng đủ chắc chắn để sử dụng linh hoạt trong nhiều môi trường. Điều này đặt ra yêu cầu khắt khe về yêu cầu bền vững và bảo trì vật liệu tự nhiên.

Mây tre đan, dù có độ bền cao, dẻo dai và thân thiện với môi trường, nhưng nếu đặt nơi ẩm ướt có thể mau xuống cấp hoặc bị mối mọt. Chúng tôi đã phải nghiên cứu và đề xuất quy trình nhúng keo, phủ bóng và sơn chống mốc cho các cấu kiện mây tre đan để tăng khả năng chống chịu khi đặt ngoài trời và đảm bảo kết quả hoàn thiện nhất.

Ngoài ra cơ chế gấp gọn của ghế là bài toán nan giải. Chúng tôi đã đi qua nhiều sự lựa chọn với rất nhiều dạng bản lề kim loại. Nhưng cuối cùng, phương án tối ưu nhất chính là sử dụng chính vật liệu gỗ, kết cấu ngàm gỗ tự thân để tăng độ chắc chắn và bền theo thời gian.

Về chi phí, dự án nhấn mạnh vào việc tạo đầu ra ổn định và đảm bảo thu nhập cho nghệ nhân. Điều này dẫn đến thách thức về giá thành sản xuất thủ công so với sản phẩm công nghiệp đại trà, khiến chi phí sản xuất ban đầu cao hơn so với sản phẩm công nghiệp. Chúng tôi phải tính toán để đưa ra mức giá sản xuất hợp lý nhất để vừa đảm bảo quyền lợi cho nghệ nhân, vừa giúp chiếc ghế dễ tiếp cận với đối tượng hướng tới.

Chúng tôi rất sẵn lòng hợp tác với quý nhà đầu tư để tối ưu hóa quy trình sản xuất, hạ giá thành và đưa Thảnh Ỷ lan tỏa mạnh mẽ trên thị trường.

* Theo các bạn, đâu là những đặc điểm nổi bật của "Thảnh Ỷ"?

- Thảnh Ỷ là một tác phẩm nghệ thuật lấy cảm hứng từ văn hóa "ngồi bệt" của người Việt Nam và ứng dụng kỹ thuật đan lát mây tre truyền thống, bản thân ý tưởng đã rất đặc biệt với chúng tôi. Ngôn ngữ thiết kế thô mộc, tối giản, tĩnh lặng, sử dụng vật liệu địa phương bền vững.

Về thiết kế và công năng, tuy được tham khảo từ nhiều mẫu ghế đã có sẵn trên thị trường nhưng hình dáng của ghế được làm ra như một món phụ kiện thời trang, có thể đem theo mọi nơi mà lại rất đa năng.

Với cân nặng tối ưu chỉ 3,5kg, dễ dàng gập gọn, lưng tựa điều chỉnh 2 cấp độ nghiêng, phù hợp cho cả mục đích thư giãn như thiền, thưởng trà và hoạt động tầm thấp lấy mặt đất làm mặt phẳng thao tác.

* Ngoài khía cạnh thẩm mỹ và công năng, "Thảnh Ỷ" còn mang giá trị và thông điệp gì mà nhóm mong muốn lan tỏa đến cộng đồng?

- Điều quan trọng hơn về giá trị thiết kế, dự án Thảnh Ỷ còn nhằm tạo đầu ra ổn định và cơ hội việc làm cho làng nghề mây tre đan, góp phần giữ nghề và giữ họa tiết truyền thống của các dân tộc Việt Nam.

Thực sự để giải quyết những vấn đề của làng nghề không phải chuyện một sớm một chiều, nhưng chúng tôi sẽ rất vui khi được góp phần gìn giữ những di sản văn hóa của Việt Nam bằng kiến thức và trải nghiệm của bản thân. Chiếc ghế có thể được thay đổi để làm thành một bộ sưu tập về hoa văn bản sắc, tích hợp những họa tiết của người Xê Đăng, người Gia Rai... lên mặt lưng và đệm ngồi, hoặc cá nhân hóa chữ ký, biểu tượng cá nhân của từng khách hàng lên phần khung gỗ.

Thông điệp nhóm muốn lan tỏa chính là: "Trân trọng giá trị văn hóa và bản sắc của mỗi con người, mỗi dân tộc và mong muốn giữ gìn giá trị đó chính là hình thái đẹp nhất của sự sáng tạo".

* Với nhiều ý nghĩa như thế, các bạn nhìn nhận tiềm năng phát triển của sản phẩm này ra sao?

- Chúng tôi nhìn nhận Thảnh Ỷ là một hướng đi lâu dài chứ không chỉ dừng lại ở ý tưởng, bởi sản phẩm này giải quyết 3 tiềm năng lớn mang tính bền vững.

Tiềm năng bền vững xã hội cho làng nghề và nghệ nhân. Đây là giải pháp kinh tế trực tiếp cho làng nghề mây tre đan đang đứng trước nguy cơ thất truyền. Thảnh Ỷ tạo ra đầu ra ổn định cho sản phẩm thủ công, biến nó thành một mặt hàng nội thất sản xuất lâu dài, không phụ thuộc vào đơn hàng nhỏ lẻ. Điều này giúp giữ nghề, giữ họa tiết và tạo cơ hội việc làm, thu nhập cho thế hệ trẻ ở làng nghề.

Tiềm năng thị trường và công năng hiện đại cho người sử dụng. Thảnh Ỷ đáp ứng xu hướng toàn cầu yêu thích sản phẩm thủ công, bền vững và bản địa, ghế phù hợp hoàn hảo với nhu cầu không gian sống đa năng và lối sống "urban zen" tại các căn hộ đô thị nhỏ. Sản phẩm mang lại trải nghiệm tiện lợi và văn hóa, tái kết nối ký ức về sự gần gũi của văn hóa "ngồi bệt".

Tiềm năng mở rộng, lan tỏa cho cộng đồng và xã hội. Dự án có khả năng mở rộng với bộ sưu tập tiếp theo (ứng dụng hoa văn Xơ Đăng, Gia Rai), khẳng định khả năng tùy biến và tầm nhìn dài hạn. Thảnh Ỷ là công cụ hữu hiệu để lan tỏa bản sắc Việt Nam tại các không gian hiện đại như quán cà phê, homestay, art space, và các sự kiện quốc tế. Phân tích tài chính cũng cho thấy tính khả thi thương mại với biên lợi nhuận gộp tối đa 34,15%.

Chúng tôi tin tưởng rằng sự kết hợp giữa nội hàm văn hóa sâu sắc và tính ứng dụng thị trường, nếu có cơ hội để hợp tác sản xuất với các nhà tài trợ, chúng tôi mong Thảnh Ỷ trở thành một sản phẩm nội thất mang tầm vóc quốc tế, lan tỏa văn hóa Việt Nam.

Mở ra hướng đi khai thác di sản bền vững

* Từ "Thảnh Ỷ", theo các bạn, việc khai thác di sản văn hóa để tạo ra sản phẩm sáng tạo trong đời sống hiện nay đang có tiềm năng như thế nào?

- Việc ứng dụng di sản vào thiết kế và đời sống đang đáp ứng trực tiếp các xu hướng tiêu dùng lớn trên thế giới hiện nay. Đó là những sản phẩm mang nội hàm sâu sắc, kết nối tốt hơn với khách hàng và tạo ra giá trị cảm xúc vượt lên trên công năng đơn thuần. Đồng thời, xu hướng bền vững và bản địa cũng được phản ánh rõ nét, khi ngày càng nhiều người tiêu dùng toàn cầu yêu thích sản phẩm thủ công, mang dấu ấn văn hóa bản địa, thân thiện với môi trường. Một đặc trưng nổi bật của việc ứng dụng di sản văn hóa là cá tính độc đáo cùng thẩm mỹ hiện đại - những giá trị không thể bị trộn lẫn với bất kỳ nền văn hóa nào khác.

Chính vì vậy, chúng tôi nhận thấy khai thác di sản là cơ sở vững chắc cho một hướng đi lâu dài và mở rộng cho nhiều ngành nghề trong xã hội, nhất là lĩnh vực thiết kế. Sản phẩm ứng dụng văn hóa tạo ra bản sắc rõ rệt, khác biệt hoàn toàn với sản phẩm công nghiệp đại trà. Điều này giúp sản phẩm không bị hòa lẫn và có lợi thế cạnh tranh.

Những sản phẩm văn hóa cũng là công cụ hiệu quả để đưa văn hóa vào không gian, lối sống hiện đại và lan tỏa bản sắc Việt Nam tới thị trường trong nước nói riêng và thị trường quốc tế rộng lớn nói chung.

* Để một sản phẩm sáng tạo từ di sản vừa giữ gìn giá trị văn hóa, vừa có thể lan tỏa và mang lại lợi ích kinh tế cho cộng đồng, theo các bạn, cần hội đủ những yếu tố nào?

- Theo chúng tôi, có 4 trụ cột chính: Bản sắc văn hóa - cội nguồn cho ý tưởng; tính ứng dụng và thực tế - một sản phẩm tốt trước hết phải làm đúng chức năng của nó; bài toán kinh tế và lợi nhuận gắn với cộng đồng; và cuối cùng là một chiến lược bài bản để hợp tác, lan tỏa giá trị của sản phẩm.

Sản phẩm phải mang cá tính, bản sắc độc đáo và nội hàm sâu sắc, đồng thời có khả năng kể chuyện để kết nối tốt hơn với khách hàng. Nhưng song song với đó, nó cần phù hợp thị hiếu, được "hiện đại hóa" để không lỗi thời trước xu hướng tiêu dùng.

Quan trọng hơn cả, yếu tố kinh tế phải gắn liền với cộng đồng - đây là điều quyết định sự tồn tại lâu bền của sản phẩm trên thị trường. Sản phẩm cần tạo đầu ra ổn định cho làng nghề, giải quyết tình trạng người trẻ rời bỏ nghề vì thu nhập thấp; có chi phí sản xuất và thương mại hợp lý, bảo đảm sinh kế cho nghệ nhân và giúp họ tin rằng nghề truyền thống vẫn có thể sống được, có thị trường.

Chúng tôi tin rằng sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố này sẽ giúp sản phẩm di sản vượt qua thử thách để phát triển bền vững, và hy vọng Thảnh Ỷ sẽ trở thành 1 trong những câu chuyện thành công.

* Nếu coi sáng tạo từ di sản là một con đường bền vững, cần có cái nhìn như thế nào về di sản? Và theo nhóm, cần xây dựng một hệ sinh thái hỗ trợ ra sao để vừa bảo tồn văn hóa, vừa tạo giá trị kinh tế cho nghệ nhân, người làm di sản và cộng đồng sáng tạo?

- Chúng tôi nhìn nhận di sản văn hóa là cái gốc của một dân tộc. Chẳng hạn như kỹ thuật đan lát mây tre truyền thống - đó không chỉ là giá trị cần được bảo tồn, mà còn là lợi thế cạnh tranh và nguồn vốn sáng tạo vô tận.

Di sản nên được xem như một biểu tượng sống của ký ức, một bản sắc độc đáo. Việc bảo tồn không nên dừng ở cất giữ, mà phải là sự tiếp nối và ứng dụng; các doanh nghiệp cũng cần coi "ngách di sản" là một nguồn lực kinh tế sáng tạo giàu tiềm năng.

Tuy nhiên, nghiên cứu của chúng tôi cho thấy các dự án sáng tạo từ di sản thường bị giới hạn vì thiếu hệ thống hỗ trợ đồng bộ và chuỗi giá trị khép kín. Những người làm dự án cũng cần có nguồn thu để duy trì, trong khi sản phẩm văn hóa lại khó cạnh tranh với hàng rẻ, chất lượng tầm trung trên thị trường và các sàn thương mại điện tử.

Giải quyết bài toán này không thể đến từ một cá nhân hay một cộng đồng nhỏ, mà cần sự chung tay của nhiều bên liên quan. Là sinh viên - thế hệ trẻ sắp bước vào thị trường lao động - chúng tôi ý thức rằng cái nhìn kinh tế của mình chưa thể toàn diện bằng những người đi trước, nhưng chúng tôi mong muốn đóng góp góc nhìn mới mẻ và thực tế.

Chúng tôi đề xuất một hệ sinh thái đa chiều, trong đó có sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên: nhà thiết kế, xưởng sản xuất công nghiệp, đối tác phân phối… để sản phẩm không chỉ hiện diện trong các kênh bán lẻ hiện đại mà còn xuất hiện ở các không gian văn hóa, qua đó lan tỏa bản sắc Việt Nam tới chính người Việt Nam. Đồng thời, cần một mô hình tài chính minh bạch, đảm bảo lợi ích quay trở lại cộng đồng - tạo thu nhập trực tiếp cho nghệ nhân - cùng các chương trình hợp tác và tài trợ bền vững về tài chính, sản phẩm và phân phối.

Kết nối sản phẩm với người tiêu dùng sẽ là công việc của các marketer (người làm tiếp thị thương hiệu), thông qua chiến lược truyền thông dựa trên storytelling (kể chuyện thương hiệu): kể về cuộc sống nghệ nhân, kỹ thuật chế tác, hoa văn truyền thống… bằng các mini documentary (phim tài liệu ngắn) hoặc series (chuỗi nội dung nhiều tập) "nghề kể chuyện ghế"… như chúng tôi xây dựng với dự án Thảnh Ỷ. Đây là cách hiệu quả để nâng cao nhận thức về giá trị di sản và tạo ra sức lan tỏa xã hội.

* Với vai trò của thế hệ trẻ, các bạn thấy mình có thể đóng góp gì trong hành trình "làm mới di sản" để di sản không chỉ được lưu giữ, mà còn thực sự "sống" trong đời sống hôm nay?

- Chúng tôi nhận thức rõ trách nhiệm và tiềm năng to lớn của mình trong hành trình "làm mới di sản" để di sản không chỉ được lưu giữ mà còn thực sự "sống" trong đời sống đương đại. Với vai trò là nhà thiết kế tương lai, nhóm muốn ứng dụng tư duy thiết kế hiện đại để nâng tầm di sản, giúp di sản hòa nhập vào xu hướng toàn cầu, hiện đại hóa công năng và cân bằng thẩm mỹ, kỹ thuật.

Thế hệ trẻ am hiểu các nền tảng kỹ thuật số, giúp lan tỏa di sản đến thị trường rộng lớn hơn nên có thể tận dụng thế mạnh này để truyền thông đa kênh (online, offline) tập trung vào chiến lược storytelling di sản. Nội dung sẽ kể về làng nghề, hoa văn, kỹ thuật và hành trình tạo ra sản phẩm, từ đó xây dựng cộng đồng yêu và mong muốn phát triển sản phẩm văn hóa.

* Cảm ơn các bạn về cuộc trò chuyện!