Dấu ấn văn hóa không phai mờ của MTV

Sau hơn 4 thập niên phát sóng, do xu thế thay đổi, nhiều kênh âm nhạc MTV lớn trên thế giới sẽ chính thức dừng hoạt động vào ngày 31/12/2025, khép lại kỷ nguyên rực rỡ của các video âm nhạc trên truyền hình.

Quyết định này là điều đã được dự đoán trước, sau nhiều năm MTV hoạt động kém hiệu quả. Dù vậy, nó vẫn khiến không ít người hâm mộ tiếc nuối.

Kết hợp âm nhạc với hình ảnh

Chương trình đầu tiên của MTV được phát sóng vào ngày 1/8/1981, mở đầu bằng cảnh quay một vụ phóng tàu con thoi với lời chào: "Thưa quý bà, quý ông, nhạc rock and roll". Tuy nhiên, ca khúc đầu tiên lại là đĩa đơn đậm chất pop của The Buggles, với tựa đề khá ẩn ý là Video Killed The Radio Star (Video sẽ hạ gục các ngôi sao phát thanh).

Dù sau này sẽ phát triển mạnh mẽ cả về mặt thương mại và văn hóa, sự ra đời của MTV không mấy thuận lợi. Kênh được thành lập với mục tiêu tận dụng thị trường truyền hình cáp đang bùng nổ, nhưng công ty mẹ Warner Amex lại tỏ ra hoài nghi.

Ban đầu, các chương trình chỉ được phát sóng giới hạn ở khu vực tiểu bang New Jersey của Mỹ. Để được chấp thuận và huy động nguồn lực, các giám đốc điều hành đã phải đấu tranh rất vất vả. Robert Pittman, CEO đầu tiên của MTV, nói rằng Warner Amex từng từ chối ý tưởng về MTV.

Sự hoài nghi đó không hoàn toàn vô căn cứ. Dù các clip quảng cáo được thiết kế riêng cho các ca khúc nhạc pop và rock đã có từ thập niên 1960, và "video âm nhạc" đầu tiên - cho bài Bohemian Rhapsody của Queen - ra mắt vào năm 1975, nhưng định dạng này vẫn còn khá mới mẻ.

"Chúng tôi giải thích rằng chúng tôi đang xây dựng một kênh âm nhạc và sẽ phát video. Nhưng mọi người thậm chí còn không biết video là gì" - Robert Morton, nhà sản xuất phòng thu MTV, nhớ lại.

Trong hơn 40 năm tiếp theo, MTV có thể không "hạ gục" hoàn toàn các ngôi sao phát thanh, và danh tiếng của nó phần nào loãng dần trong thời đại của YouTube, TikTok và các nền tảng mạng xã hội khác. Thế nhưng, từ những khởi đầu tương đối khiêm tốn như vậy - ít nhất là về mặt doanh nghiệp - tác động của nó đối với văn hóa đại chúng thật đáng kinh ngạc.

Tác động của MTV đối với doanh số bán đĩa nhanh chóng được ghi nhận. Trong giai đoạn đầu phát triển và thời kỳ hoàng kim của kênh vào những năm 1980, MTV đã góp phần khởi động sự nghiệp cho những ngôi sao như Cyndi Lauper, và đưa những người khác - như Madonna và Michael Jackson - lên tầm cao mới.

Trên thực tế, một phần không nhỏ thành công của những nghệ sĩ như Prince và Michael Jackson nằm ở cách họ tiếp cận khán giả da trắng chính thống thông qua MTV, đặc biệt khi kênh này mở rộng ra ngoài phạm vi ban đầu là nhạc rock.

Nhờ được phát sóng dày đặc trên MTV, video dần trở thành công cụ tiếp thị quan trọng trong âm nhạc. Sau thành công rộng rãi của các video như Thriller và Billy Jean của Michael Jackson, ngân sách cho các video cũng ngày càng tăng. Hơn thế, nhờ MTV, kết hợp thẩm mỹ giữa âm thanh và hình ảnh còn vượt ra ngoài phạm vi âm nhạc.

Truyền hình cáp đã đẩy nhanh sự suy tàn của các mạng lưới truyền hình truyền thống. Sự độc quyền truyền hình của thời kỳ này đã nhường chỗ cho nội dung đa dạng hơn. MTV, thông qua việc liên kết với các BXH âm nhạc, đã giúp lấp đầy khoảng trống văn hóa đại chúng, đặc biệt khi nó thúc đẩy đáng kể xu hướng kết hợp âm nhạc với phim Hollywood.

Từ phim Ghostbusters và Flashdance đến Top Gun và Beverley Hills Cop, một đĩa đơn ăn khách đã trở thành một phần không thể thiếu trong chiến lược quảng bá của Hollywood.

Sự giao thoa thẩm mỹ này mang lại lợi ích theo cả 2 chiều. Phim Hollywood có thể tạo ra xu hướng âm nhạc. Cũng có không ít đạo diễn phim lừng danh vốn đi từ đạo diễn video ca nhạc như David Fincher, Michel Gondry và Spike Jonze.

Định hình văn hóa đại chúng

MTV cũng dự đoán và khuyến khích sự toàn cầu hóa về nội dung và định dạng truyền thông. Nó đã tạo ra một loạt các kênh chị em ở Mỹ và trên toàn thế giới, như MTV châu Âu và MTV Brazil.

Ngoài các video ca nhạc, việc MTV hỗ trợ nhạc grunge và sau này là rap vào những năm 1990 đã giúp các thể loại này phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu. Sau đó, Giải thưởng Video Âm nhạc của MTV đã trở thành chỉ số quan trọng về thành công trong ngành và là một sự kiện thường niên được mong đợi. Các chuỗi hòa nhạc như Unplugged cũng đã tạo ra nhiều album live ăn khách.

Khi môi trường truyền thông trở nên phân mảnh hơn, MTV mở rộng hoạt động khi phổ biến các định dạng về truyền hình thực tế và truyền hình người nổi tiếng. Những chương trình như The Real World - về những người xa lạ sống chung với nhau - có thể coi là tiền thân của truyền hình thực tế hiện đại. Ra mắt trên MTV từ năm 1992, chương trình này kéo dài tới tận năm 2019 mới kết thúc.

MTV cũng góp phần định hình thể loại phim hoạt hình dành cho người lớn đương đại với loạt phim Beavis And Butt-Head của Mike Judge, vào đầu những năm 1990. Lấy cảm hứng từ những chương trình hướng đến gia đình như The Simpsons và thêm vào đó những nét sắc sảo, bộ phim hoạt hình này đã vượt qua mọi giới hạn của thị hiếu.

Ảnh hưởng của Beavis And Butt-Head có thể thấy rõ trong nhiều chương trình hoạt hình đình đám sau này như South Park, Bojack Horseman, Archer và Rick and Morty.

Chưa hết, MTV còn mở ra những hướng đi mới trong ngành giải trí bằng cách cung cấp nội dung do bên thứ 3 sản xuất, mở đường cho các nền tảng như Netflix sau này.

Có thể nói, MTV thật sự đã tạo ra nhiều bước ngoặt, có tác động to lớn đến việc định hình bối cảnh văn hóa ngày nay. Vì thế, MTV ngừng phát sóng sau 40 năm không chỉ là một quyết định kinh doanh - đó là một khoảnh khắc văn hóa.

Trong thế giới âm nhạc phát triển vượt bậc, tinh thần của MTV vẫn sẽ tồn tại, ngay cả khi các kênh âm nhạc của nó mờ dần khỏi màn hình của khán giả.