Công ước Hà Nội: Nhận diện và giải pháp phòng, chống tội phạm lừa đảo công nghệ cao

Tội phạm hoạt động trên không gian mạng ngày càng phổ biến và tinh vi hơn trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực số hóa các hoạt động kinh tế - xã hội. 

Để đấu tranh hiệu quả với loại hình tội phạm mới này, bên cạnh sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan chức năng, sự chung tay của toàn xã hội có vai trò quan trọng; đặc biệt là người dân cần nâng cao nhận thức, nhận diện, phản ứng đúng cách và chủ động chia sẻ kiến thức an toàn số, bảo vệ bản thân, cộng đồng.

Lừa đảo công nghệ - "bóng tối" của kỷ nguyên số

Thời gian qua, hoạt động sử dụng không gian mạng lừa đảo, chiếm đoạt tài sản không phải là loại tội phạm mới nhưng vẫn đang diễn ra phổ biến, phức tạp và gây ra nhiều thiệt hại về tài sản của người dân, doanh nghiệp. Thông qua công tác tuyên truyền của cơ quan chức năng, người dân đã có nhận thức và đề phòng đối với các cuộc gọi, tin nhắn lạ. Tuy nhiên, các đối tượng đã và đang "nâng cấp" thủ đoạn lừa đảo để đối phó với sự đề phòng của người dân.

Đại tá Trần Hồng Minh, Phó Giám đốc Công an Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, các đối tượng lừa đảo hiện nay hầu hết đều sử dụng các phương thức như: Sử dụng video chất lượng cao hơn, tin nhắn/email lừa đảo hoàn hảo, logic, cá nhân hóa sâu sắc hơn nhờ ứng dụng công nghệ AI thế hệ mới. Lợi dụng các sự kiện, thời cơ trong từng giai đoạn cụ thể để tạo ra các câu chuyện lừa đảo mới, chưa được tuyên truyền cảnh báo trước đây. Cụ thể như lợi dụng quy định xác thực sinh trắc học đối với tài khoản ngân hàng để giả mạo ngân hàng gọi điện hỗ trợ cập nhật dữ liệu sinh trắc học trực tuyến, lợi dụng việc sáp nhập các đơn vị hành chính để giả mạo doanh nghiệp gọi điện thoại đề nghị điều chỉnh thông tin khách hàng...

"Ngoài ra, các đối tượng còn chuyển từ gọi điện thoại lừa người lớn sang lừa trẻ em (nhóm đối tượng dễ bị lừa hơn) để nâng cao tỷ lệ thành công, hình thành thủ đoạn chiếm đoạt tài sản mới, "bắt cóc online"; hoặc giả danh cơ quan công quyền (Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án, Hải quan...), văn phòng luật sư, ngân hàng... gọi điện đe dọa yêu cầu chuyển tiền hoặc hỗ trợ lấy lại tiền đã bị lừa đảo" - Đại tá Trần Hồng Minh cho biết thêm.

Chia sẻ về yếu tố cốt lõi khiến nhiều người dân dễ sập bẫy các đối tượng lừa đảo, Thượng tá Nguyễn Xuân Hiếu (Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an tỉnh Đồng Nai) cho rằng, nguyên nhân cốt lõi và phổ biến nhất là các đối tượng đánh vào lòng tham của người dân và không loại trừ những người có trình độ nhận thức thấp. Tùy vào đối tượng khác nhau, người già, học sinh, sinh viên, tội phạm sẽ có những kịch bản khác nhau để lừa đảo, lôi kéo, đưa người bị hại vào bẫy. Thủ đoạn cơ bản là khi bọn chúng gọi điện thoại thì người bị hại sẽ bị dẫn dắt vào câu chuyện nên rất khó có đủ tỉnh táo để nhận thức được sự việc.

Đồng tình quan điểm này, Chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu (Giám đốc dự án Chongluadao.vn) lưu ý: "Tội phạm mạng ngày nay dễ dàng tiếp cận những công cụ, cách thức mới. Nếu trước đây hacker thường độc lập tác chiến thì ngày nay có những tổ chức, băng nhóm kết hợp, bắt tay với nhau. Các chiêu trò ngày càng tinh vi hơn, bám sát thông tin, diễn biến thời sự trong nước. Do đó, người dân càng khó đề phòng".

Cần chung tay để phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm mạng

Theo thống kê của Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), Bộ Công an, trong 8 tháng của năm 2025, Việt Nam ghi nhận hơn 1.500 vụ lừa đảo qua mạng (tăng 65% so với cùng kỳ năm 2024) với thiệt hại ước tính hơn 1.660 tỷ đồng. Hơn 4.532 tên miền độc hại được phát hiện (tăng 90%) với các thủ đoạn tinh vi như: deepfake, lừa đảo crypto, chiếm đoạt OTP, giả danh cơ quan Công an hoặc ngân hàng... Không chỉ gây thiệt hại tài chính, tội phạm mạng còn đe dọa niềm tin số và quá trình chuyển đổi số quốc gia.

Bàn về giải pháp phòng ngừa, ngăn chặn với tội phạm lừa đảo công nghệ cao, Đại tá Trần Hồng Minh, Phó Giám đốc Công an Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: Công an Thành phố xác định phòng ngừa, trong đó công tác tuyên truyền để người dân nắm chắc các phương thức, thủ đoạn lừa đảo là công tác trọng tâm nhằm hạn chế tối đa các trường hợp người dân bị lừa; từ đó giảm thiệt hại cho hoạt động tội phạm này.

Ngoài ra, lực lượng Công an sẽ đẩy mạnh công tác điều tra khám phá, truy bắt và xử lý các đối tượng vi phạm; đồng thời, phối hợp với các đơn vị, tổ chức liên quan phát động chiến dịch "Không một mình - Cùng nhau an toàn trực tuyến" nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa đối với thủ đoạn mới xuất hiện gần đây - " bắt cóc online".

Từ thực tiễn tham gia công tác phòng, chống lừa đảo trên không gian mạng thời quan qua, Chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu (Giám đốc dự án Chongluadao.vn) kêu gọi sự chung tay của toàn xã hội từ cơ quan chức năng đến truyền thông và người dân thông qua chiến dịch "Toàn dân chống lừa đảo" để nâng cao nhận thức, khuyến khích mọi người sống chậm lại và kiểm chứng thông tin trước các yêu cầu chuyển tiền hoặc cung cấp dữ liệu cá nhân. Theo ông Ngô Minh Hiếu, người dân đang hành động quá nhanh khi nhận được yêu cầu chuyển tiền hoặc nhấp vào liên kết từ các tổ chức tội phạm mà không cần kiểm chứng hoặc kiểm tra trước khi hành động.

Chiến dịch truyền thông "Toàn dân chống lừa đảo" vừa được Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh phát động có sự hợp lực của nhiều lực lượng như: Hiệp hội An ninh mạng quốc gia và Công an các địa phương (như: Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Tây Ninh, Khánh Hòa, Lâm Đồng) cùng các cơ quan quản lý, doanh nghiệp trong ngành Tài chính, Chứng khoán, các đối tác truyền thông.

Theo ông Từ Lương, Giám đốc Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh (VTV9), chiến dịch không chỉ là hoạt động truyền thông mà còn là sự kiện mang ý nghĩa chính trị - xã hội sâu sắc, thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc bảo vệ người dân trên không gian mạng và thúc đẩy văn hóa an toàn số toàn dân.

Được biết, chiến dịch này cũng là hoạt động hưởng ứng "Công ước Hà Nội" về chống tội phạm mạng - sự kiện quốc tế sẽ diễn ra tại Việt Nam ngày 25 - 26/10, khẳng định vai trò tiên phong của Việt Nam trong việc kiến tạo môi trường mạng an toàn, minh bạch và nhân văn.