Văn học thiếu nhi hiện nay đang ghi nhận sự xuất hiện của một bộ phận sáng tác đặc biệt - những tác giả nhí. Tuy không đông về số lượng, các em lại tạo ra những dấu ấn khó quên bởi sự hồn nhiên, chân thực và cách cảm, cách nghĩ mang dấu ấn lứa tuổi - điều người lớn không thể bắt chước.

Sự xuất hiện này không chỉ mang lại cho văn học thiếu nhi những trang viết đầy sức sống mà còn báo hiệu một thế hệ người viết mới nhiều tiềm năng.

Thực tế, khó có thể thống kê đầy đủ lực lượng tác giả là thiếu nhi hiện nay, bởi phần lớn các em vẫn đang ở độ tuổi phải ưu tiên chuyện học hành. Nhưng những gương mặt được phát hiện và vinh danh ở các giải thưởng văn học thiếu nhi uy tín đã cho thấy tiềm năng không thể phủ nhận.

Điển hình, Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn do báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN) khởi xướng và tổ chức là nơi liên tục tìm kiếm và tôn vinh những tác giả nhí giàu triển vọng. Ở 6 mùa giải vừa qua, gần như một truyền thống, năm nào Dế Mèn cũng có tác giả nhí để lại dấu ấn đậm nét.

Riêng lĩnh vực văn học, 4 cái tên nổi bật đã được vinh danh gồm: Cao Khải An (12 tuổi, mùa giải đầu tiên năm 2020); Nguyễn Vũ An Băng (9 tuổi, mùa giải năm 2022); Đoàn Lữ Thụy Phương (10 tuổi, mùa giải năm 2023); và mới nhất là Lê Sinh Hùng (14 tuổi, mùa giải năm 2024).

Không chỉ là những trang viết hồn nhiên, dễ thương, sáng tác của các tác giả nhí này nhiều khi còn gây bất ngờ về chiều sâu tư tưởng và sức tưởng tượng. Đó là những câu chuyện mở ra từ trải nghiệm rất thật của tuổi thơ, nhưng vẫn đầy cấu tứ, giàu thông điệp và lay động cả độc giả người lớn.

Đơn cử, Lê Sinh Hùng (được vinh danh với giải Khát vọng Dế Mèn năm 2024) từng gây ấn tượng với bản thảo tranh truyện Thư viện kỳ bí - mới được NXB Phụ nữ Việt Nam ấn hành vào tháng 4/2025. Tác phẩm bắt đầu từ chất liệu rất thân thuộc: Kỷ niệm với 2 "bạn" mèo và chó nuôi trong nhà. Từ đó, Hùng khéo léo mở rộng câu chuyện bằng trí tưởng tượng phong phú, đan cài cảm hứng từ hoạt hình, truyền thuyết đô thị về những hồn ma trong thư viện, mối quan tâm về sách vở… để chạm đến những thông điệp lớn về môi trường và sinh thái.

Trong khi đó, Đoàn Lữ Thụy Phương nhận Tặng thưởng của Hội đồng Giám khảo Dế Mèn năm 2023 với chùm bản thảo Tôi, bố tôi, và… và Từ những bức thư, cũng sáng tác từ những chất liệu hết sức gần gũi. Đó là những mẩu chuyện gia đình qua góc nhìn của cô bé. Bản thảo này đã được NXB Kim Đồng ấn hành vào cuối năm 2023 với tên gọi Bố con cà khịa và những bức thư. Tuy bắt đầu từ những ghi chép đời thường, nhưng sáng tác của Thụy Phương lại giàu chiều sâu bất ngờ với sức tưởng tượng đáng kinh ngạc.

Ví như trong chùm truyện Từ những bức thư, có bức thư của một chiếc dép bị bỏ đi. Tác giả nhí này đã để chiếc dép cũ viết thư kể về hành trình tái chế của mình, từ chối "mất trí nhớ" để vẫn lưu giữ ký ức về người bạn cũ - một liên tưởng giàu cảm xúc và đầy tính biểu tượng.

Xa hơn, Nguyễn Vũ An Băng (giải Khát vọng Dế Mèn 2022) để lại nhiều dấu ấn với bản thảo chùm truyện đồng thoại giàu trí tưởng tượng, với những câu chuyện tươi non, thấm đẫm vị nhân sinh. Năm đó, những tư tưởng nhân văn về cuộc sống trong các truyện đồng thoại của An Băng khiến một số thành viên Hội đồng Giám khảo phải giật mình. Bản thảo này được NXB Phụ nữ Việt Nam ấn hành năm 2024 với tên sách Ai đã gõ vào thân cây?.

Chẳng hạn, trong truyện Ai đã gõ vào thân cây? có một cái cây già cỗi biết sợ hãi mùa Đông, nhưng rồi học cách tìm thấy hạnh phúc khi che chở cho đàn chim nhỏ tìm đến nương nhờ. Hoặc, trong truyện Chiếc ô bằng lá, một chiếc lá bàng đơn độc chọn tự lìa cành để làm chiếc ô che mưa cho nhím con, và nhận ra ý nghĩa tồn tại của mình khi được góp vào tấm thảm lá ấm áp của rừng. Những câu chuyện tưởng chừng giản dị này lại chất chứa suy tư về sự sẻ chia, yêu thương và ý nghĩa của việc sống vì người khác.

Và không thể không kể tới Khát vọng Dế Mèn mùa đầu tiên, tác giả nhí Cao Khải An với bản thảo truyện dài Chuyện của Bắp ăn mơ và xóm Đồi rơm (được NXB Kim Đồng ấn hành vào đầu năm 2021). Chọn lối viết hiện thực, bắt rễ từ chính đời sống, tác giả nhí này đã dựng nên đời sống của một gia đình đậm chất Nam Bộ - nơi nhân vật Bắp cùng những người thân thương hiện lên qua góc nhìn hóm hỉnh, tự nhiên nhưng sâu sắc và thông minh.

Trong truyện, một loạt tình tiết được kể "thả phanh" đầy bất ngờ và sinh động: khi thì Bắp nhốt ông ngoại trong buồng rồi quẳng bộ trống xuống mương vì trưa nào ông cũng đánh trống ầm ĩ cả xóm; khi thì Bắp bị rết cắn, tưởng mình mắc bệnh nan y nên lập di chúc chia gia tài và dặn phải cúng bò Kobe vào ngày giỗ; thậm chí có lúc cậu tự lột sạch quần áo, ra đường đứng để "khác biệt với đám đông"… Tất cả tạo nên một thế giới truyện như chính nghĩ suy trong trẻo của tuổi thơ, nơi trí tưởng tượng tự do và sự hồn nhiên là sức hấp dẫn không thể bắt chước.

Điểm qua sáng tác của loạt tác giả nhí được phát hiện tại Dế Mèn, ta dễ thấy một mẫu số chung. Đó là sự hồn nhiên trong cách kể nhưng vẫn ánh lên những ý niệm sâu sắc trong cảm xúc chân thật của lứa tuổi. Các em thường lấy chất liệu từ chính thế giới xung quanh, từ gia đình, bạn bè, thiên nhiên… để chưng cất thành những câu chuyện gần gũi, tự nhiên. Những câu chuyện này có thể khiến bạn bè đồng trang lứa bật cười vì những chi tiết tinh nghịch, dí dỏm nhưng cũng đủ sức khiến người lớn lặng đi bằng những chiêm nghiệm trong trẻo.

Như tác giả nhí Đoàn Lữ Thụy Phương chia sẻ: "Con bắt đầu viết từ năm 8 tuổi. Và những nguồn cảm hứng của con bắt đầu từ những sự vật xung quanh mình, những câu chuyện với bố mẹ, từ cái cây, từ con sóc, từ ngọn cỏ... Chúng giúp cho con viết ra những mẩu chuyện ngắn".

Hoặc, tác giả nhí Lê Sinh Hùng cho biết: "Ngoài cảm hứng từ những trang sách, ý tưởng sáng tác của con luôn phát ra từ những thứ gần nhất trong gia đình, như những bạn chó, bạn mèo luôn mang đến niềm vui trong cuộc sống của con".

Rõ ràng, bầu không khí gia đình và môi trường sống xung quanh đã trở thành chất xúc tác quan trọng cho các sáng tác của các tác giả nhí. Hơn thế, đó còn là nền tảng nuôi dưỡng năng khiếu viết lách, khả năng sáng tạo và trí tưởng tượng của các em.

Chẳng hạn, gia đình An Băng luôn tạo điều kiện cho em phát huy năng khiếu và có được nhiều cơ hội trải nghiệm với thế giới xung quanh bằng những chuyến đi vui chơi, thực tế… Sau mỗi chuyến đi, An Băng làm thơ, viết truyện như một "thu hoạch" để ghi lại trải nghiệm về thế giới muôn màu quanh em, được chắt lọc bằng đôi mắt trong veo và một tâm hồn luôn sẵn sàng rung cảm.

Chị Hồng Nhung (mẹ của An Băng) kể rằng, cô bé "có lúc thích đọc sách, có lúc không". Song những cuốn sách An Băng thích đọc nhất đều là những câu chuyện chứa đựng giá trị nhân văn và yếu tố kỳ diệu. Đó là những Lad-Câu chuyện về phẩm giá của một con chó của Albert Payson Terhune, là Charlie và nhà máy sôcôla của Roald Dahl, hay Hơi thở đồng xanh của Thornton W. Burgess … Có lẽ những đầu sách này đã cộng hưởng cho trí tưởng tượng bay bổng của An Băng. Để rồi, cô bé viết lên những câu chuyện, vần thơ trong trẻo, hồn nhiên nhưng lại thẫm đẫm vị nhân sinh.

Nhà văn Lữ Mai (mẹ của Đoàn Lữ Thụy Phương) tiết lộ, gia đình chị luôn có rất nhiều sách, hiện diện khắp nơi từ giường ngủ, bàn tiếp khách đến góc chơi của con. Nhờ vậy, con có thể cầm sách lên bất cứ lúc nào, làm bạn với những con chữ một cách tự nhiên.

"Tôi không ép con phải đọc nghiêm túc hay đọc hết một cuốn sách, chỉ cần con có thể mở ra khi vui hay buồn, đọc vài trang rồi đặt xuống cũng được. Điều quan trọng là tạo cho con thói quen "chơi" với những cuốn sách và những con chữ, để sách trở thành một phần thân thuộc trong đời sống của con" - chị bày tỏ.

Đặc biệt, nhà thơ Lữ Mai còn cho hay: "Gia đình tôi luôn cố gắng trả lời các câu hỏi của con ở mức cao nhất. Nghe thì tưởng đơn giản, nhưng trong cuộc sống hiện đại, nhiều gia đình thường né tránh hoặc viện cớ bận rộn để từ chối những câu hỏi của trẻ. Với chúng tôi, việc lắng nghe và giải đáp thắc mắc của con là nền tảng quan trọng trong việc nuôi dưỡng con trưởng thành".

Tương tự, chị Vũ Thị Thanh Tâm (mẹ của Lê Sinh Hùng) cho biết, trong nhà chị, lúc nào cũng có chó, có mèo và có sách. Chính tình yêu chó, mèo, sách đã thấm vào trong Hùng đủ nhiều, đủ sâu sắc để giúp cậu bé có thể viết ra một câu chuyện đặc biệt như Thư viện kỳ bí.

Đặc biệt, mẹ Tâm và Hùng còn có những người bạn đặc biệt khác ở Ô cửa sách (dự án nâng đỡ sáng tạo của trẻ em thông qua mô hình thư viện - câu lạc bộ sách - xưởng sáng tác - xuất bản - phát triển văn hóa đọc do chị Vũ Thị Thanh Tâm sáng lập đã hoạt động từ năm 2018 tới nay) - nơi mà mọi sự sáng tạo của thiếu nhi luôn được tôn trọng tối đa. Cụ thể, cứ mỗi cuối tuần vào Chủ nhật ở Ô cửa sách, Hùng và các bạn được hướng dẫn về sáng tác, minh họa, được đưa đi chơi, đi khám phá nhiều nơi để có cảm hứng, có ý tưởng phục vụ cho việc viết, vẽ.

Đáng nói, theo lời chị Tâm, những hướng dẫn này không phải để các em thiếu nhi trở thành những nhà văn, mà trước hết, để các con có thể tự do trong suy nghĩ của mình, để các con có thể viết nên những câu chuyện của riêng mình.

"Mỗi em bé đều là một kho ý tưởng, bởi các em sẽ nhìn mọi thứ một cách rất sáng tạo, hồn nhiên. Cho nên trong mỗi em bé, phẩm chất để trở thành nhà văn luôn đong đầy. Chỉ là chúng ta có chấp nhận ý tưởng của các em bé hay không và chúng ta có nâng đỡ, có tạo điều kiện đủ để những ý tưởng này sẽ được các em bé viết ra, vẽ ra" - chị Tâm nhấn mạnh.