Chữ và nghĩa: Củi một cành khô lạc mấy dòng

15/10/2025 21:35 GMT+7 | Văn hoá

Có giai thoại, trong bài Trưa Hè, Nguyễn Bính viết: "Thương con lại nhớ lời chồng/ Lấy thân làm bức thành đồng cho con", nhưng khi đưa xuống nhà in, chẳng rõ mắt mũi kèm nhèm thế nào mà công nhân in xếp sai chữ thành "Lấy thân làm bức thành đồng che con". Câu thơ sau hay hơn nhiều, vì thế tác giả quyết... không sửa lại như đã viết!

Xem chuyên đề Chữ và nghĩa TẠI ĐÂY

Trường hợp này khác với bài Tương tư chiều của Xuân Diệu, trong đó có 2 câu:

"Gió lướt thướt kéo mình qua cỏ rối

Vài miếng đêm, u uất, lẩn trong cành"

Ông kể: "Câu cuối bị phê mình là "Tây". Khi "Thơ thơ" in lần thứ 2, muốn khỏi "Tây", tôi đã chữa đi cho mềm mại: "Đêm bâng khuâng đôi miếng lẩn trong cành".

Nhưng với "đêm bâng khuâng", lời thơ trở thành lười, bằng phẳng, "đêm bâng khuâng", chả nói cái gì cả, mà đánh mất 2 chữ "u uất", hợp với "vài miếng đêm" lỗ đỗ đọng sớm trong những tàn cây. Sau đó, một mặt tôi nguyện về sau đừng viết câu "Tây" nữa, mặt khác, cái câu đã trót viết rồi, thì tôi phải phục hồi nó lại, bởi nó đã diễn tả đúng ý nghĩ của tôi" (Công việc làm thơ, NXB Văn học, 1984, trang 26).

Chữ và nghĩa: Củi một cành khô lạc mấy dòng - Ảnh 1.

Sông La và bến Tam Soa là một góc hồn thơ Huy Cận. Ảnh minh hoạ: Báo Công An Nhân Dân

Những giai thoại tương tự như thế này cho thấy, với người cầm bút, sống bằng chữ nghĩa thì bao giờ cũng đặt sự cẩn trọng, chỉn chu lên hàng đầu, bởi có thể thay thế chữ này chữ kia khiến câu văn, câu thơ hay hơn hoặc ngược lại. Điều này, ta còn có thể dẫn chứng thêm từ nhà thơ Huy Cận qua tập thơ Lửa thiêng.

Trong tập này có bài thơ nổi tiếng Tràng giang, được đưa vào sách giáo khoa. Câu thơ cuối trong khổ thơ đầu "Củi một cành khô lạc mấy dòng" giàu hình ảnh, rất tài hoa, nhiều người nhớ mãi. Nhưng ít ai biết rằng để có được câu thơ đó, ông đã thể nghiệm qua nhiều câu thơ khác nhau: "Một cánh bèo trôi đã lạc dòng; Một cánh bèo đơn lạnh giữa dòng; Một chút bèo đơn lạnh giữa dòng; Một cánh bèo đơn lạc giữa dòng; Một gót bèo xanh lạc mấy dòng; Gỗ lạc rừng xa cuộn xiết dòng; Củi một cành xuôi lạc mấy dòng". Và cuối cùng, ông mới chọn được câu thơ như ta đã biết.

Lại nữa, trong bài Nhạc sầu, có câu thơ mà ban đầu Huy Cận viết:

"Ai chết đó? Nhạc buồn chi lắm thế

Chiều đìu hiu, đời rét mướt ngoài đường"

Sau, ông sửa thành "Chiều hắt hiu...", cũng chưa ưng ý lắm, ông lại sửa "Chiều mồ côi, đời rét mướt ngoài đường". Quả thật, 2 chữ "mồ côi" mới đắt giá hơn nhiều, vì nó vẽ lên được cảnh hắt hiu và ảm đạm của buổi chiều buồn.

Trong bài Chiều xưa, "Ngàn năm sực tỉnh lê thê/ Trên thành son nhạt chiều mê mải sầu" đã là câu thơ hay, nhưng sau đó Huy Cận sửa cho hay hơn nữa "Trên thành son nhạt chiều tê tái sầu". Những tưởng sửa như vậy đã là ổn, nhưng không, nhà thơ Xuân Diệu góp ý nên sửa thành "Trên thành son nhạt chiều tê cúi đầu". Rõ ràng, câu thơ này không chỉ âm vang hơn, mà chứa đựng cả "chiều tê tái sầu"... Xuân Diệu cũng nhiều lần chỉnh sửa lại thơ mình, thí dụ, bài Thơ duyên, ban đầu ông viết:

"Cành hồng lả lả, gió xiêu xiêu

Con én về đâu nắng trở chiều"

Về sau, ông sửa lại:

"Con đường nho nhỏ, gió xiêu xiêu

Lả lả cành hoang nắng trở chiều"

Khiến câu thơ hay hơn nhiều.

Vậy, sử dụng tiếng Việt, tùy vào ngữ cảnh cụ thể, nhất là thơ, phải chọn lấy từ nào đắt giá nhất là điều không dễ dàng. Không sao cả, chúng ta hoàn toàn đồng ý với tác giả Gửi hương cho gió: "Có công mài sắt, có ngày nên thơ"!

XEM THÊM TIN TỨC VĂN HOÁ TẠI ĐÂY

Lê Minh Quốc

Tags:
Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm