Chìa khóa biến Tokyo thành đại đô thị bậc nhất thế giới

Theo Nikkei Asia, không phải ngẫu nhiên mà vùng thủ đô Tokyo trở thành khu vực đô thị lớn nhất thế giới với 37 triệu dân. 

Động lực chính đằng sau sự mở rộng không ngừng này chính là hệ thống đường sắt dày đặc và hiệu quả. Bằng cách tạo ra hai xu hướng song song – vươn ra các vùng ngoại ô xa xôi và tái đô thị hóa mạnh mẽ ở khu vực trung tâm – mạng lưới đường sắt đang củng cố vị thế độc tôn của Tokyo, biến đô thị thành một hình mẫu phát triển độc đáo.

Vươn ra ngoại ô: Sức mạnh của những tuyến đường sắt mới

Một ví dụ điển hình cho sự mở rộng ra bên ngoài là tuyến Tsukuba Express (TX), được khai trương vào năm 2005. Tuyến tàu này đã tạo ra một cuộc cách mạng, kết nối những khu vực trước đây chưa có đường sắt với trung tâm Tokyo.

Cứ 7 giờ sáng hàng ngày tại ga Tsukuba, tỉnh Ibaraki, hàng nghìn hành khách lại hối hả lên tàu để bắt đầu hành trình dài 60 km đến Akihabara (Tokyo), chỉ mất khoảng 45 phút. Sự tiện lợi này đã thúc đẩy làn sóng phát triển nhà ở nhanh chóng dọc tuyến đường, thu hút các gia đình trẻ nhờ chi phí sinh hoạt hợp lý hơn. Kết quả là, dân số thành phố Tsukuba đã tăng 17% trong thập kỷ qua, với nhiều cư dân di chuyển hàng ngày đến Tokyo làm việc.

Hiệu ứng không chỉ giới hạn ở Tsukuba. Nhiều thành phố dọc tuyến TX đã ghi nhận tỷ lệ tăng trưởng dân số cao nhất trong toàn vùng thủ đô: Nagareyama (tỉnh Chiba) dẫn đầu với mức tăng trưởng ấn tượng 23%. Tsukuba (tỉnh Ibaraki) theo sau với 17%. Các thành phố khác như Yashio (Saitama), Moriya và Tsukubamirai (Ibaraki) cũng ghi nhận mức tăng khoảng 9%.

Sự bùng nổ dân số là minh chứng rõ ràng cho mô hình phát triển của Tokyo: xây dựng các khu dân cư dọc theo những tuyến đường sắt tỏa ra từ trung tâm, đáp ứng nhu cầu nhà ở cho dòng người di cư từ khắp nơi trên cả nước. Theo một khảo sát của Liên hợp quốc, dân số 37 triệu người của vùng đại đô thị Tokyo đã bỏ xa các siêu đô thị xếp sau là Delhi (Ấn Độ) và Thượng Hải (Trung Quốc).

Giáo sư danh dự Hiroo Ichikawa tại Đại học Meiji nhận định: “Chính mạng lưới đường sắt đã đưa Tokyo trở thành khu vực đô thị lớn nhất thế giới. Không có mạng lưới đường sắt nước ngoài nào đạt được mức độ phát triển này, thể hiện qua việc mở rộng dịch vụ tàu hỏa giữa các công ty đường sắt khác nhau”.

Trở về trung tâm: Làn sóng tái đô thị hóa

Song song với quá trình mở rộng ra ngoại vi, Tokyo cũng chứng kiến một xu hướng ngược lại kể từ những năm 2000: dòng người di cư quay trở lại sinh sống tại các quận nội đô. Nhiều người từng chuyển ra ngoại ô trong thời kỳ kinh tế bong bóng những năm 1980 do giá đất tăng phi mã, giờ đây đang quay lại trung tâm để tận hưởng sự tiện lợi.

Một bước ngoặt quan trọng là việc ban hành "Luật về các biện pháp đặc biệt để tái thiết đô thị" vào năm 2002. Đạo luật này đã tháo gỡ nhiều quy định, nới lỏng giới hạn về tỷ lệ diện tích sàn, qua đó thúc đẩy mạnh mẽ các dự án tái phát triển của khu vực tư nhân tại trung tâm Tokyo.

Khi xu hướng sống gần nơi làm việc lên ngôi, hàng loạt chung cư cao tầng đã mọc lên, đặc biệt tại các khu vực ven vịnh Tokyo. Điều này đã tạo ra sự tăng trưởng dân số đáng kinh ngạc tại 23 quận nội đô: Quận Chuo ghi nhận mức tăng cao nhất với 36%. Quận Chiyoda tăng 21%. Quận Taito và Bunkyo lần lượt tăng 14% và 13%.

Tuy nhiên, quá trình tái đô thị hóa này cũng làm nảy sinh những vấn đề mới, điển hình là giá nhà đất ngày càng tăng cao.

Tầm nhìn tương lai

Hai xu hướng trên đã giúp vùng Đại đô thị Tokyo đạt được một thành tựu kép: vừa tập trung dân số để tạo động lực tăng trưởng kinh tế, vừa ngăn ngừa tình trạng quá tải bằng cách liên tục mở rộng không gian sống.

Hệ quả là, sự chênh lệch giữa dân số ban ngày và dân số ban đêm của Tokyo vẫn rất lớn. Theo điều tra dân số năm 2020, dân số ban ngày (bao gồm người đến làm việc) đạt 16,31 triệu người, cao hơn khoảng 2 triệu so với dân số ban đêm (người thường trú) là 14,04 triệu người. Con số này tiếp tục tăng ngay cả khi dân số chung của Nhật Bản đang suy giảm, cho thấy sức hút không thể cưỡng lại của trung tâm kinh tế này.

Trong tương lai, mạng lưới đường sắt dự kiến sẽ tiếp tục phát triển hơn nữa. Một kế hoạch đang được đề xuất là kéo dài tuyến TX từ Akihabara đến ga Tokyo, đồng thời kết nối với một tuyến tàu điện ngầm mới để liên thông với khu vực ven vịnh.

Tầm nhìn phát triển tổng thể này không phải là mới. Ngay từ năm 1955, ông Seiichiro Yasui, Thống đốc đầu tiên của Tokyo, đã lấy cảm hứng từ Kế hoạch Đại London (Anh) để thúc đẩy một phương pháp tiếp cận phát triển đồng bộ cho cả Tokyo và các tỉnh lân cận. Tầm nhìn đó đã định hình nên Tokyo ngày nay, và sẽ tiếp tục là kim chỉ nam cho sự phát triển của siêu đô thị bậc nhất hành tinh này.