Thế giới quần vợt đang sôi sục bởi một chủ đề tưởng chừng khô khan: Tốc độ mặt sân. Từ một phát biểu ngắn của Roger Federer, câu chuyện đã lan thành cuộc tranh luận lớn, kéo theo phản ứng của nhiều ngôi sao như Alexander Zverev, Jannik Sinner và Carlos Alcaraz.

Trong khi đó, giới chuyên môn tiếp tục mổ xẻ xem liệu tốc độ mặt sân có thực sự ảnh hưởng đến kết quả các giải đấu hay không.

Federer và ngọn lửa "thuyết âm mưu tốc độ mặt sân"

Khi Roger Federer tham gia podcast "Served" của Andy Roddick nhân dịp Laver Cup, anh hẳn không ngờ rằng vài câu nói của mình sẽ châm ngòi cho một "cuộc chiến nhận thức" về cách các giải đấu điều chỉnh mặt sân.

Khi được hỏi về sự thay đổi tốc độ mặt sân qua thời gian, Federer chia sẻ rằng trong 30 năm qua, các loại sân, đất nện, cỏ và cứng, đã dần bị "đồng nhất hóa". Anh cho rằng quần vợt sẽ hấp dẫn hơn nếu các tay vợt hàng đầu phải liên tục thích nghi với những điều kiện khác nhau, từ "siêu nhanh" đến "siêu chậm". Nhưng theo anh, hiện nay "tốc độ bóng và tốc độ sân khiến mọi thứ trông giống nhau".

Rồi Federer nói thêm một câu khiến dư luận bùng nổ: "Tôi hiểu vì sao các giám đốc giải đấu làm mặt sân chậm đi. Khi sân chậm, tay vợt yếu hơn phải đánh những cú xuất thần mới có thể thắng Sinner. Còn nếu sân nhanh, chỉ cần vài cú đánh táo bạo đúng thời điểm là có thể gây bất ngờ. Nên họ thường nghĩ: 'À, tôi cũng muốn thấy Sinner và Alcaraz trong trận chung kết lắm chứ".

Chỉ vài ngày sau, Alexander Zverev được hỏi về tốc độ sân tại Thượng Hải Masters, nơi năm nay ghi nhận chỉ số Court Pace Index (CPI) chỉ còn 32.8, mức "chậm đến trung bình-chậm", trong khi năm ngoái là 42.4, tức "trung bình-nhanh đến nhanh". Tay vợt người Đức thẳng thắn trả lời: "Tôi ghét khi các mặt sân đều giống nhau. Tôi biết các giám đốc giải đang đi theo hướng đó, vì họ muốn Jannik và Carlos thi đấu tốt ở mọi giải, và đó là điều họ thích".

Sinner ngay lập tức phản hồi qua kênh BB Tennis: "Chúng tôi, ít nhất là tôi, không phải người làm ra mặt sân". Alcaraz thì không dự Thượng Hải Masters vì chấn thương mắt cá, nhưng tên anh vẫn bị kéo vào "thuyết âm mưu" do Federer khơi ra.

Dữ liệu hay cảm nhận?

Tốc độ mặt sân tennis là một khái niệm phức tạp, bởi nó vừa có thể đo lường bằng số liệu, vừa phụ thuộc vào cảm giác của người chơi. Theo hệ thống CPI sử dụng công nghệ Hawk-Eye, tốc độ sân được xác định dựa trên hai yếu tố: Hệ số ma sát (độ giảm tốc của bóng khi chạm sân) và hệ số đàn hồi (độ nảy). CPI còn tính đến điều kiện thời tiết và phong cách đánh của tay vợt được lấy mẫu. Tuy nhiên, đây chỉ là thước đo tương đối: Nó thường chỉ áp dụng cho sân trung tâm, dữ liệu lịch sử không đầy đủ, và ngay cả cơ sở dữ liệu chi tiết nhất, do cựu ký giả tennis Matthew Willis duy trì, vẫn còn nhiều khoảng trống.

Ngoài CPI, giới chuyên môn còn dùng các chỉ số phụ như tỷ lệ giao bóng ăn điểm trực tiếp (ace rate) và độ dài trung bình các pha bóng (rally length) để đánh giá tốc độ sân. Nhiều cú ace và pha bóng ngắn thường đồng nghĩa sân nhanh. Tuy nhiên, yếu tố như loại bóng, độ ẩm, nhiệt độ, hay phong cách thi đấu đều có thể khiến kết luận sai lệch. Một giải đấu toàn "máy giao bóng" diễn ra trên đất nện vẫn có thể ghi nhận tỷ lệ ace cao mà không phản ánh đúng tốc độ thực tế của mặt sân.

Những nhận định của Federer rằng "tất cả mặt sân đều bị làm chậm" từng đúng vào giữa thập niên 2010, nhưng hiện tại lại không còn. Trong 5 năm qua, phần lớn sân cứng trên ATP Tour đã nhanh hơn, và sự "đồng nhất" chỉ còn ở mức trung bình-nhanh. Trước khi Thượng Hải Masters 2025 giảm tốc độ, Indian Wells là sân cứng duy nhất chậm trên toàn hệ thống.

Tuy nhiên, cảm nhận của tay vợt mới là yếu tố khiến tranh cãi trở nên phức tạp. Cùng một mặt sân, cảm giác có thể thay đổi tùy thời điểm và đối thủ. Tay vợt phải đối đầu người đánh bóng xoáy mạnh vào ban ngày sẽ thấy sân "nặng", còn người gặp đối thủ đánh bóng phẳng vào buổi tối lại cảm thấy "nhanh". Theo vật lý, độ ẩm cao giúp bóng bay nhanh hơn, nhưng tay vợt lại cảm nhận bóng "mềm và chậm hơn" vì hút ẩm và nảy cao. Chỉ cần thay loại bóng, cùng mặt sân cũng sẽ mang lại cảm giác hoàn toàn khác.

Địa điểm tổ chức cũng tác động lớn: Giải Canadian Open luân phiên giữa Toronto và Montreal, dẫn đến điều kiện khác biệt. Các giải ở độ cao lớn (như Madrid Masters) có bóng bay nhanh hơn nhiều so với giải gần mực nước biển. Chính vì vậy, tốc độ mặt sân vừa là dữ liệu khách quan vừa là cảm nhận chủ quan - hữu ích cho phân tích vĩ mô, nhưng không phải thước đo tuyệt đối trong mắt các tay vợt.

Vì sao Alcaraz, Sinner vẫn thống trị?

Trở lại với Zverev, thực tế là Sinner và Alcaraz không thắng vì được ưu ái, mà vì họ sở hữu lối chơi thích nghi tốt nhất với mặt bằng quần vợt hiện nay. Dù phong cách không thay đổi quá nhiều giữa các mặt sân, họ vẫn biết cách điều chỉnh theo tốc độ: Ở Roland Garros, Alcaraz khéo léo tạo đủ thời gian để xoay chuyển thế trận dù bị Sinner dồn ép. Tại Wimbledon, Sinner đứng vững trước sức tấn công dồn dập để giành chiến thắng. Đến US Open, Alcaraz lại cho thấy sự biến hóa hơn bao giờ hết, trên mặt sân nhanh hơn nhiều.

Trong 3 người, Zverev là tay vợt có lối chơi ít biến hóa nhất giữa các mặt sân; còn Sinner và Alcaraz lại sở hữu phong cách siêu tấn công, có khả năng chuyển từ phòng ngự sang phản công ở bất kỳ vị trí nào, thứ vũ khí cực kỳ hiếm và hiệu quả trong quần vợt hiện đại.

Giống như mọi cuộc tranh luận về tốc độ mặt sân, một phần nhận định của Federer là đúng, phần còn lại thì chưa trúng. Anh đúng khi cho rằng mặt sân có thể ảnh hưởng đến tính cạnh tranh và bản sắc giải đấu, nhưng bỏ lỡ thực tế rằng tốc độ sân hiện nay đã thay đổi đáng kể. Quan trọng hơn, quần vợt hiện đại đã tiến hóa: Chiến thắng không còn nằm ở sự thuận lợi của mặt sân, mà ở khả năng đọc trận đấu, thích nghi chiến thuật và tận dụng tối đa thể lực lẫn tinh thần.

Federer có lẽ chỉ muốn khơi lại một cuộc thảo luận về sự cân bằng trong tennis hiện đại, nhưng vô tình, anh đã chạm vào một "dây thần kinh nhạy cảm" của giới vận động viên. Dù vậy, điều này khiến môn thể thao trở nên hấp dẫn hơn: Nơi số liệu khoa học và cảm nhận con người luôn đan xen, và mỗi trận đấu là một cuộc thử nghiệm giữa lý thuyết và thực tế.

Tóm lại, tốc độ mặt sân có thể ảnh hưởng đến phong cách thi đấu, nhưng không thể quyết định ai là người chiến thắng. Và có lẽ, như Federer từng nói, "điều tuyệt vời của quần vợt là không bao giờ có 2 trận đấu giống nhau", kể cả khi mặt sân có cùng tốc độ.

| Thực hiện: Phương Chi