Bóng đá Việt Nam: Tiếp chuyện xây nhà từ móng

Lần đầu tiên trong lịch sử, bóng đá chuyên nghiệp Việt Nam có thể có một đội bóng đến từ môi trường học đường khi CLB Đại học Văn Hiến giành quyền lên đá ở giải hạng Nhất mùa sau. Nhưng cũng không bất ngờ khi nhiều người lại tin rằng, khả năng đội bóng sinh viên này tham dự mùa giải năm sau rất thấp. Chuyện của Đại học Văn Hiến chỉ phản ánh tình trạng dễ vỡ của hệ thống thi đấu bóng đá nội địa, nhất là ở phần móng.

1. Thoạt tiên, việc một đội bóng thuộc trường Đại học có khả năng lên chơi chuyên nghiệp, lan tỏa nhiều điều tích cực. Ví dụ như những tác động đến thể thao học đường, nơi những CLB sẽ được vận hành theo mô hình có tính cạnh tranh cao, không chỉ trong bóng đá mà còn nhiều môn phổ biến khác. Khi mô hình này phát triển, các trường Đại học sẽ tạo cơ chế để thu hút sinh viên có năng khiếu thể thao.

Ở góc độ khác, các Đại học ngoài công lập là một thực thể kinh doanh qui mô nghìn tỷ. Những trường lớn có nhu cầu về quảng bá thương hiệu và thu hút tài năng. Việc sở hữu các CLB chuyên nghiệp có thể xem là một khoản đầu tư đáng giá. Việt Nam hiện có gần 250 cơ sở giáo dục Đại học, một con số rất lớn để tạo ra tính cạnh tranh giữa các trường với nhau trong việc thu hút người học, từ đó tăng nhu cầu về tiếp thị hình ảnh. Thực tế thì đã có những Hồng Bàng, Văn Lang, Hoa Sen, Văn Hiến… tham gia đầu tư cho các đội thể thao chuyên nghiệp trong thời gian gần đây. Chỉ xét riêng trong môi trường học đường, nếu như các trường Đại học phát triển thể thao chuyên nghiệp thì sẽ tạo động lực cho những trường cấp dưới mạnh dạn hơn với thể thao học đường.

Nhưng nói cho cùng, đó là những gì đẹp đẽ nhất của việc Đại học Văn Hiến thăng hạng Nhất. Thực tế thì khó khăn hơn nhiều. Những bài học không đâu xa: Mùa trước, một đội bóng khác đến từ TP.HCM là Định Hướng Phú Nhuận giành quyền thăng hạng xong đã phải xin rút lui không tham gia giải hạng Nhất mùa sau. Trước đó, chúng ta có các đội bóng cấp tỉnh như Bà Rịa Vũng Tàu, Kon Tum, Cà Mau… đều phải từ chối quyền trở thành một CLB chuyên nghiệp. Ngay như Long An, mùa rồi suýt nữa cũng rút lui khỏi giải hạng Nhất. Tầm một địa phương còn không "gồng" nổi đội hạng Nhất thì rõ ràng với một trường Đại học, vấn đề sẽ phức tạp hơn nhiều.

Mọi thứ đến từ sự khác biệt quá lớn giữa 2 hạng đấu. Hạng Nhì chỉ thi đấu trong khoảng một tháng, theo hình thức tập trung và số trận đấu không nhiều. Ngược lại, hạng Nhất đá sân nhà – sân khách, trên dưới 20 trận mỗi mùa trong 5-7 tháng. Để có lực lượng và kinh phí đá một thời gian ngắn không khó, nhưng để "nuôi" hàng chục cầu thủ với hợp đồng chuyên nghiệp là khác một trời một vực. Vì thế, sẽ không bất ngờ nếu mùa hạng Nhất tới không có mặt Đại học Văn Hiến.

2. Nhưng câu chuyện ở đây không phải về đội bóng của trường Đại học, mà là cấu trúc của hệ thống thi đấu bóng đá Việt Nam quá mong manh.

Giải hạng Nhì năm nay có 4 đội thăng hạng, gồm 2 đội địa phương phía Bắc là Quảng Ninh và Bắc Ninh, 2 đội còn lại là Gia Định và Đại học Văn Hiến, gần như bán chuyên. Điều này cho thấy việc thăng hạng Nhất không phải là điều gì quá ghê gớm, cái chính là "muốn hay không". Bảng B – khu vực phía Nam của giải hạng Nhì năm nay có 8 đội thì ngoài Gia Định và Đại học Văn Hiến, các đội còn lại đều thuộc địa phương, trong đó có các cái tên nổi tiếng một thời như Lâm Đồng, Vĩnh Long, Tây Ninh. Rất khó nói là những đội địa phương đó thua kém về mặt con người, có thể họ không có mục tiêu thăng hạng nên chọn cách ở lại với trình độ bán chuyên, xem như duy trì phong trào.

Câu hỏi đặt ra là nếu như Gia Định hay Đại học Văn Hiến không đủ khả năng đá hạng Nhất mùa sau, thì việc chúng ta tổ chức thi đấu thăng hạng có ý nghĩa gì? Nếu như chỉ vì không đủ kinh phí mà các đội bóng đó phải rút lui khỏi giải hạng Nhất, thế thì tại sao không đặt ra các tiêu chuẩn để trở thành CLB chuyên nghiệp và dự giải hạng Nhất theo hình thức đăng ký xét duyệt. Làm như vậy còn tránh được sự thiếu ổn định về số lượng của giải đấu có tên chính thức là V-League 2 này.

Việc một đội bóng đến từ trường Đại học giành quyền đá hạng Nhất bên cạnh niềm vui, còn cho thấy "đầu vào" của bóng đá chuyên nghiệp dường như quá sơ sài, trong khi để trụ lại tại sân chơi này lại quá khó khăn. Điều này dẫn đến số lượng các CLB chuyên nghiệp của Việt Nam rất khó tăng số lượng.

3. Bóng đá Việt Nam không thể nhập tịch cầu thủ một cách ồ ạt. Cho đến nay, chúng ta gần như chỉ có một chọn lựa đó là phát triển nội lực. Thế nhưng, khi số lượng các CLB chuyên nghiệp quá ít, đồng nghĩa số cầu thủ đăng ký thi đấu chuyên nghiệp cũng rất hạn chế, cũng có nghĩa là số người thực sự sống bằng "nghề đá bóng" không nhiều. Theo một nghiên cứu, thì ở các quốc gia phát triển bóng đá, tỷ lệ cầu thủ chuyên nghiệp chiếm 1,7% trên tổng số dân. Trong khi đó ở Việt Nam, cứ cho một đội chuyên nghiệp trả lương cho 100 cầu thủ, thì với 25 đội bóng từ hạng Nhất đến V-League, con số nhiều lắm cũng chỉ 3.000 cầu thủ so với dân số 100 triệu người.

Do đặc thù của mình, bóng đá Việt Nam khó phát triển số lượng CLB chuyên nghiệp. Trở ngại tài chính rất khó để vượt qua, nhất là các đội bóng trực thuộc địa phương không thể sử dụng tiền từ ngân sách. Đây là lý do mà giải hạng Nhất không thể đạt đến con số 14 CLB như kỳ vọng suốt 10 năm qua dù về lý thuyết, phải đạt đến 18-20 đội để tạo ra tính cạnh tranh, thúc đẩy chất lượng cho V-League.

Câu chuyện của trường Đại học Văn Hiến có thể là một gợi mở. Đa phần các đội bóng dự giải hạng Nhì đều đến từ địa phương, Đại học Văn Hiến là thực thể "ngoài xã hội" duy nhất. Phải chăng bóng đá Việt Nam đã "bỏ quên" một trong những đối tượng rất quan trọng này. Chúng ta từng có những đội hoàn toàn do tư nhân tổ chức và có xuất phát điểm phong trào như Thành Long, Đá Mỹ Nghệ…

Còn ở sân 7 người, yếu tố phong trào rất mạnh mẽ. Nhưng để chuyển đổi những thực thể "ngoài xã hội" ấy thành các CLB chuyên nghiệp, tạo ra sân chơi riêng cho họ, để giải quyết khâu "đầu ra" cho các cơ sở đào tạo, những học viện tài năng, thì gần như chưa có chương trình cụ thể nào.

Phải chăng đó chính là phần nền móng mà bóng đá Việt Nam cần nhiều hơn sự quan tâm và những giải pháp từ các nhà quản lý?