Bảo vệ dải lụa bờ biển miền Trung (Bài 1): Lập “phòng tuyến” giữ bờ biển

Khu vực Duyên hải miền Trung có đường bờ biển trải dài, với nhiều bãi tắm đẹp hàng đầu thế giới và là không gian phát triển kinh tế biển quan trọng của các địa phương. 

Tuy nhiên, tình trạng sạt lở bờ biển, xâm thực sâu vào đất liền đã lan rộng và diễn biến phức tạp, kéo dài trong nhiều năm qua, đe dọa trực tiếp đến cuộc sống của người dân, gây thiệt hại lớn về kinh tế. 

Trước vấn đề cấp bách này, các tỉnh, thành phố trong khu vực đã nỗ lực triển khai nhiều dự án xây dựng đê kè chống sạt lở, làm đê ngầm giảm sóng ngoài biển, tiến hành nuôi bãi... với nguồn lực đầu tư rất lớn.

Đây là vấn đề phức tạp trong bức tranh chung về biến đổi khí hậu và chưa có giải pháp  đảm bảo bảo vệ bờ biển bền vững tuyệt đối. Tuy nhiên, một số giải pháp được thực hiện thời gian qua đã cho thấy hiệu quả bước đầu. Để làm rõ hơn về quá trình này, phóng viên thực hiện chùm ba bài viết về chủ đề: Bảo vệ “dải lụa” bờ biển miền Trung.

Cách đây khoảng hơn 10 năm, nhiều khu vực bờ biển ở vùng Duyên hải miền Trung đã bước vào giai đoạn biến động mạnh mẽ khi tình trạng sạt lở, xâm thực của sóng biển đã tiến nhanh vào đất liền gây lên những hậu quả nặng nề về kinh tế, uy hiếp trực tiếp đến đời sống của cộng đồng dân cư. Các địa phương đã nỗ lực triển khai nhiều biện pháp khẩn cấp ứng phó trước mắt nhằm ngăn chặn từng bước  thực hiện nghiên cứu để tìm hiểu nguyên nhân, cơ chế xói lở, từ đó triển khai các dự án đê kè để lập “phòng tuyến” giữ bờ biển.

Dành nguồn lực giữ bãi biển

Đà Nẵng là thành phố trực thuộc Trung ương có đường bờ biển dài nhất Việt Nam, với hơn 200km. Đây là đô thị ven biển chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu do nước biển dâng cũng như tình trạng sạt lở bờ biển xảy ra trên diện rộng, diễn biến phức tạp trong thời gian qua. Theo Chi cục Quản lý Tài nguyên nước và Thủy lợi thành phố Đà Nẵng tình trạng biến đổi, mất ổn định bãi biển thời gian qua diễn biến tương đối phức tạp, đặc biệt tại bãi biển Mỹ Khê, Cửa Đại, Tam Tiến và một số đoạn bờ biển phía Nam thành phố, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hạ tầng, hoạt động du lịch và sinh kế cộng đồng ven biển. Thành phố Đà Nẵng đã ban bố tình huống khẩn cấp về thiên tai tại các khu vực sạt lở ở bãi biển và triển khai các công tác cảnh báo nguy hiểm, xử lý bằng công trình kè tạm…

Đến nay, thành phố Đà Nẵng đã chi khoảng hơn 1.600 tỷ đồng để kịp thời chống xói lở, bảo vệ ổn định đường bờ biển, với một số dự án lớn đã triển khai như Kè bảo vệ bờ biển Tam Tiến dài 550m, Kè bảo vệ bờ biển Tam Hải với chiều dài khoảng 1,5km và đặt biệt là cụm công trình tổng thể nhằm chống xói lở và bảo vệ bền vững bờ biển khu vực Cửa Đại - Hội An có chiều dài khoảng 7km.

Với đường bờ biển dài gần 128 km, thành phố Huế nằm ở vị trí được xem như “rốn” bão, lũ của miền Trung. Những năm gần đây, thành phố Huế liên tục chịu ảnh hưởng của nhiều cơn bão, áp thấp nhiệt đới và không khí lạnh tăng cường đã gây ra mưa lớn, cộng với yếu tố địa hình các sông ngắn và dốc, lượng phù sa, bùn cát trong dòng sông bị mất cân bằng và các nguyên nhân khác dẫn tới tình hình sạt lở bờ sông, bờ biển diễn biến hết sức phức tạp. Ngay trong tháng 9/2025, do ảnh hưởng của bão số 10 BUALOI và liên tiếp các đợt thiên tai trước đó, đoạn bờ biển thuộc tổ dân phố Hòa Duân (phường Thuận An) đã bị sạt lở rất nặng với chiều dài khoảng 1 km, đánh vỡ tuyến đường bê tông trước mặt các cửa hàng kinh doanh ven biển. Bờ biển bị sóng xâm thực sâu vào đất liền từ 50 – 70m, ảnh hưởng đến cuộc sống của hàng trăm hộ dân cũng như các công trình hạ tầng thiết yếu và nguy cơ mở cửa biển mới.

Theo Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Biến đổi khí hậu thành phố Huế, ông Đặng Văn Hòa, những năm qua bằng nhiều nguồn vốn của Trung ương, địa phương và các nguồn vốn hợp pháp khác, thành phố đã đầu tư kè chống xói lở bờ biển với chiều dài hơn 9,8 km. Bên cạnh đó, thành phố đã triển khai thực hiện dự án chỉnh trị ổn định, nạo vét cửa biển Thuận An giai đoạn 1 và dự án chỉnh trị, nạo vét cửa biển Tư Hiền. Hiện nay, các công trình, dự án kè chống sạt lở bờ sông, bờ biển đã được đầu tư đang hoạt động bình thường, phát huy hiệu quả, đem lại cuộc sống ổn định cho người dân, góp phần phát triển kinh tế xã hội của thành phố.

Tại tỉnh Quảng Ngãi, để ứng phó với tình trạng sạt lở bờ biển, UBND tỉnh cũng đã ban hành Kế hoạch số 158/KH-UBND ngày 12/11/2021 thực hiện Đề án phòng, chống sạt lở bờ sông, bờ biển đến năm 2030. Trong đó, địa phương tập trung tổ chức rà soát, đề xuất danh mục các điểm sạt lở bờ biển vào Phương án phát triển kết cấu hạ tầng thủy lợi gắn với phòng chống thiên tai tỉnh Quảng Ngãi thời kỳ 2021 –2030, tầm nhìn đến năm 2050 và được tích hợp vào Quy hoạch tỉnh làm cơ sở để triển khai các giải pháp khắc phục, đảm bảo tính bao quát, tổng thể và đạt hiệu quả cao khi đầu tư. Từ năm 2020 đến nay, tỉnh Quảng Ngãi đã đầu tư hàng trăm tỷ đồng khắc phục 12 điểm sạt lở bờ biển đặc biệt nguy hiểm, với chiều dài trên 10km bằng kè kiên cố.

Với đường bờ biển trải dài lên đến cả ngàn km, các tỉnh, thành phố khu vực Duyên hải miền Trung đã và đang triển khai nhiều giải pháp“cứng” và “mềm” tại các điểm sạt lở bờ biển tạo thành những lớp “phòng tuyến” ứng phó, ngăn chặn đà xâm thực sâu vào đất liền của sóng biển. Đến nay, phần lớn các công trình này đều phát huy tốt hiệu quả khắc phục sạt lở, từng bước ổn định đời sống nhân dân, tạo cảnh quan môi trường, phát triển hạ tầng ven biển.

Xóa “điểm nóng” về sạt lở

Bờ biển xã Vạn Tường nằm ở khu vực phía Bắc tỉnh Quảng Ngãi, từ năm 2020 nơi đây thường xuyên xảy ra sạt lở do triều cường làm cuốn trôi nhiều nhà ở, hạ tầng giao thông các khu dân cư dọc bờ biển. Cuối năm 2023, tỉnh Quảng Ngãi đã hoàn thành xây dựng Dự án kè chống sạt lở bờ biển thôn Phước Thiện 1, thôn Phước Thiện 2 (xã Vạn Tường) đảm bảo an toàn tính mạng, tài sản cho khoảng 400 hộ dân. Công trình có chiều dài 300m với tổng mức đầu tư 25 tỷ đồng. Dự án kè này cùng với 2km kè xã Vạn Tường giai đoạn I, II và kè các thôn Thanh Thủy, Phước Thiện được đầu tư khẩn cấp trước đó đã cơ bản xóa “điểm nóng” sạt lở tại các vị trí xung yếu dọc bờ biển Vạn Tường.

Ông Nguyễn Thành, xóm 4, thôn Phước Thiện 1 chia sẻ, sống ở nơi “đầu sóng”, vào mùa mưa bão, nhiều hộ dân trong thôn luôn trong tâm trạng bất an, những năm trước, một số gia đình đã phải rời bỏ quê hương, đi mưu sinh ở nơi khác. Từ khi các công trình kè biển được xây dựng kiên cố đã không còn tình trạng sạt lở bờ biển, nhà ở, hạ tầng các khu dân cư ven biển được bảo vệ trước sóng dữ, bà con đã an tâm bám làng, bám biển mưu sinh.

Cách bờ biển Vạn Tường gần 30km về phía Nam, các công trình kè biển Kỳ Xuyên, Khê Tân (xã Tịnh Khê), Phổ Trường (xã An Phú) cũng được đầu tư hoàn thành trong các năm 2021-2022 đã góp phần ngăn chặn sạt lở, bảo vệ hàng trăm hộ dân sinh sống ven biển của tỉnh Quảng Ngãi. Mới đây, tỉnh Quảng Ngãi đã triển khai 2 dự án kè “khẩn cấp” khắc phục sạt lở bờ biển khu vực cửa biển Sa Cần và An Phú.

Theo ông Nguyễn Viết Xuân, Phòng Quản lý dự án 3, Ban Quản lý dự án các công trình giao thông tỉnh Quảng Ngãi cho biết, dự án kè khắc phục sạt lở khu vực cửa biển Sa Cần có chiều dài 500m tổng mức đầu tư 45 tỷ đồng. Hiện nay, công trình đang được đẩy nhanh tiến độ thi công, phấn đấu hoàn thành vào cuối tháng 11/2025, góp phần bảo vệ 92 hộ dân với 270 nhân khẩu sống dọc cửa biển, qua đó giúp người dân an tâm trong mùa mưa bão năm nay.

Tại thành phố Đà Nẵng, những năm gần đây, bãi biển Cửa Đại cũng ghi nhận sự “hồi sinh” mạnh mẽ của những bãi cát ven biển. Trước đó, khu vực này là một “điểm nóng” điển hình ở khu vực miền Trung về tình trạng xói lở bờ biển, gây hậu quả nặng nề về nhiều mặt; trong đó, có phát triển du lịch. Sóng biển đã xâm thực sâu vào trong đất liền có vị trí tới hơn 100m, nhiều bãi tắm đẹp bị biến mất. Một số khu nghỉ dưỡng phải bỏ hoang do sóng biển tiến sát chân bờ kè, uy hiếp nghiêm trọng đến những biệt thự nằm sát bờ biển.

Ông Nguyễn Duy Thành, phường Hội An Đông (thành phố Đà Nẵng), làm nghề buôn bán hàng nước ở bãi biển Cửa Đại chia sẻ, khoảng 4 năm trở lại đây, từ khi Nhà nước tiến hành dự án đê ngầm phá sóng phía ngoài biển, kết hợp giải pháp nuôi bãi, tình hình sạt lở bờ biển giảm khoảng 80% so với trước. Khi bờ biển dần phục hồi, khách du lịch quay trở lại tắm biển, các hoạt động kinh doanh dịch vụ cũng dần nhộn nhịp trở lại.

Trong khi đó, tình trạng sạt lở bờ biển tại những bãi biển du lịch nổi tiếng của tỉnh Lâm Đồng, như khu vực Hàm Tiến – Mũi Né, cũng đang từng bước được kiểm soát. Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng, ông Nguyễn Hồng Hải cho biết, với gần 27 km kè bảo vệ do Nhà nước đầu tư, cùng với hơn 3,5 km kè các loại do chủ các khu du lịch nghỉ dưỡng, kinh doanh du lịch tự làm đã góp phần ngăn chặn đà sạt lở mạnh bờ biển tại những vị trí xung yếu, tạo thuận lợi cho phát triển du lịch, đánh bắt hải sản, đảm bảo an sinh xã hội cho người dân.

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Thiều Quang Tuấn, Trường Đại học Thuỷ lợi, xói lở bờ biển xảy ra trong bão và áp thấp nhiệt đới là điều không thể tránh khỏi, đây là dạng xói lở cấp tính. Tuy nhiên, với dạng xói lở này, phần lớn các trường hợp bùn cát của bờ biển không bị mất đi mà chỉ bị đem ra ngoài khơi và do vậy bờ biển sẽ dần được phục hồi sau bão khi sóng nhỏ.

Bờ biển vùng Duyên hải miền Trung cũng chịu sự chi phối của hoạt động sóng trong gió mùa Đông Bắc và Tây Nam, do vậy vị trí đường bờ cũng dao động theo chu kỳ mùa trong năm. Cụ thể, mùa Đông sóng lớn vị trí đường bờ thường sẽ nằm sâu hơn về phía đất liền và về mùa Hè đường bờ biển lại tiến trở lại về phía biển. Đây là tính chất dao động mùa tự nhiên của bờ biển, không phải xói lở.

Thực sự nghiêm trọng chính là loại xói lở thứ ba, xói mãn tính. Xói mãn tính xảy ra ngay cả trong điều kiện thời tiết thông thường có căn nguyên từ sự mất cân bằng bùn cát theo phương dọc bờ. Xói mãn tính thường xảy ra ở các đoạn bờ biển lân cận của các cửa sông trước đây có nhiều bùn cát.

Với hai loại xói lở cấp tính trong bão và dao động bãi biển theo mùa cần nhất là thiết lập một hàng lang an toàn dọc theo bờ biển đủ rộng để cho các dao động tự nhiên của bãi biển được xảy ra mà không cần can thiệp. Hoạt động xây dựng các cơ sở hạ tầng nằm trong hành lang dao động này cần được hạn chế triệt để. Xói lở sẽ trở nên nghiêm trọng hơn nếu trên đoạn bờ biển có sự kết hợp của xói mãn tính với hai loại xói lở cấp tính và dao động mùa.

Bài 2: Cuộc chiến chưa hồi kết