Cách đây gần 8 năm, trận lũ tháng 10/2017 từ thượng nguồn đổ về Nghĩa Lộ như xoáy nghiêng bầu trời. Cầu Ngòi Thia khi ấy thành ranh giới giữa bình yên và hung dữ. Trên nhịp cầu chao đảo, Đinh Hữu Dư - phóng viên thường trú Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) tại Yên Bái - ghì máy, cố níu những khung hình chân thực nhất về cơn thịnh nộ của thiên nhiên. Khoảnh khắc nước lũ dâng, cuốn phăng đi tất cả, trong đó có Dư, như một lát cắt lặng im chảy tràn vào ký ức người ở lại.

CHUYÊN ĐỀ 80 NĂM THÔNG TẤN XÃ VIỆT NAM

Gần tám năm trôi qua, suối Thia đã yên, cây cầu đứt nhịp ngày nào đã nối đôi bờ. Nhưng cái tên Đinh Hữu Dư - nhà báo sinh năm 1988 - vẫn rì rầm trong gió, như một tiếng gọi của nghề, của trách nhiệm, của lòng nhân ái không cạn.

Chúng tôi trở về phố Tân Trung, phường Hoa Lư, Ninh Bình một ngày đầu Thu. Nhà cũ của Dư không còn, thay vào đó là căn nhà mới với mặt tường sơn trắng sáng trong nắng sớm.

"Góc Dư" nằm trên tầng hai, thoảng mùi nhang mới. Di ảnh chàng phóng viên trẻ đặt trang trọng, nụ cười hiền vẫn như ngày nào. Bà Trung Thị Hà, mẹ Dư nói chậm, mắt ầng ậng: "Nhắc đến con là tôi nhớ và đau. Nhưng gia đình luôn tự hào về Dư. Nó mê nghề, sống tiết kiệm, giản dị. Làm được đồng nào đều chắt chiu gửi về phụ bố mẹ. Nó sợ chúng tôi lo, nói là vẫn ở Hà Nội, chứ thực ra đang công tác ở Yên Bái".

Phóng viên Đinh Hữu Dư tại Mù Cang Chải, Yên Bái, tháng 8/2017 và hiện trường nơi anh bị rơi xuống dòng nước lũ do cầu gãy trong khi tác nghiệp

Mẹ Dư tiếp tục kể những chuyện nhỏ trong nhà liên quan đến con trai quá cố: bộ ấm chén con mua tặng, chiếc áo khoác cũ con hay mặc, cuốn sổ ghi chép mỗi lần về thăm bỏ quên không kịp mang theo. "Nó học khuya lắm, có khi đến sáng, không ai phải nhắc. Nhà khó, bà bán bánh cuốn chẳng được mấy đồng, nên nó làm đủ nghề: nhổ lông vịt, cửu vạn, đóng gạch… đặng có tiền để lo cho gia đình". Mẹ Dư cười mà như khóc: "Nó tự trọng, không muốn ai thương hại. Nhưng nó thương người, thương sách. Sách nó gom từng quyển, bảo để mang lên vùng cao…".

Cha Dư, ông Đinh Hữu Trọng, chậm rãi châm ấm trà, giọng trầm: "Tôi ân hận… Nhà nghèo, không cho con tuổi thơ đủ đầy. Nó lớn lên với muối vừng, rau luộc. Vậy mà cái chí nó lớn. Lên Yên Bái, Dư thường gọi nói thích đến nơi xa nhất, khó nhất trước tiên. Tôi dặn con phải cẩn thận. Nhưng cuối cùng Dư vẫn không gặp may mắn trong trận lũ kinh hoàng ấy".

Trong tủ kính ở "góc Dư" có rất nhiều sách, báo cũ, bản thảo sờn mép, tập học bạ, những bức ảnh thời THPT, ống nhòm và một lọ sành đầy những viên sỏi nhỏ. Ông Trọng chỉ vào lọ sành: "Mỗi lần đến một nơi mới, nó nhặt một viên, bỏ vào lọ để nhớ mình đã đi qua những đâu". Bên cạnh chồng sách là mẩu giấy, dòng chữ nghiêng: "Nuôi cây dưỡng chí cho bền chí".

Những câu chữ ấy, những vật nhỏ ấy, cộng với lọ sỏi, khiến "góc Dư" không chỉ là góc kỷ vật mà như một cánh cửa mở vào thế giới của một người trẻ nặng lòng với nghề, giàu lòng với người, luôn nghĩ về con chữ và những đứa trẻ vùng xa chưa đủ sách để đọc.

Ông Trọng vỗ nhẹ vào bức tường sơn trắng, giọng xúc động: "Ngôi nhà mới này không chỉ xây bằng gạch, xi măng. Nó còn được xây đắp bằng tình nghĩa và sự sẻ chia của những người đồng nghiệp - những người gọi Đinh Hữu Dư bằng hai chữ thân thương "đồng đội".

Ông kể, sau biến cố, TTXVN đứng cạnh gia đình như người thân, động viên thăm hỏi trong những ngày rơi vào khoảng trống, và quan trọng hơn, cùng dựng lại một tổ ấm vững chãi để vợ chồng ông bà có nơi nương tựa.

Bà Hà vẫn nhớ ngày cơ quan trao sổ tiết kiệm - khoản tiền quyên góp từ rất nhiều trái tim - và dành thêm phần cho hai cháu nhỏ của Dư, như một lời gửi gắm rằng tương lai lũ trẻ sẽ không thiếu điểm tựa. "Từ lãnh đạo TTXVN đến Đoàn Thanh niên, các đồng nghiệp của con, hễ có dịp là ghé về, không đợi đến lễ tết" - bà nói, giọng bớt run nhưng từng chữ nặng lòng biết ơn. "Tám năm rồi mà vẫn thế. Ân tình ấy, cả đời này nhà tôi khắc cốt ghi tâm" - Mẹ Dư xúc động nói.

Những câu chuyện về Dư với những người đến thăm gia đình Dư có lẽ chỉ xoay quanh hai điều: Dư là người tiết kiệm, luôn lo lắng cho gia đình và ước mơ lập tủ sách cho trẻ em vùng cao. Ước mơ ấy, anh chưa kịp làm trọn. Nhưng từ ngày Dư ra đi, ước mơ ấy không khép lại. Đồng nghiệp TTXVN đã tiếp nhận và bền bỉ biến thành hiện thực bằng chương trình "Tủ sách Đinh Hữu Dư - Viết tiếp ước mơ còn dang dở".

Một "gói tủ sách" thường không chỉ là sách, mà còn là giá, bàn, ghế, quạt, thậm chí máy chiếu, máy tính - những điều kiện cơ bản để nuôi dưỡng văn hóa đọc. Ở Yên Bái (Chế Tạo, Phình Hồ), mỗi trường nhận khoảng 2.500 cuốn sách phù hợp lứa tuổi, 1.500 cuốn vở, giá sách, bàn ghế, quạt và học bổng cho học sinh giỏi, khó khăn. Ở Quảng Trị, một điểm trường vùng sâu nhận gần 2.000 đầu sách giáo khoa - tham khảo - văn học, 4 giá sách, 4 bàn học, 16 ghế gấp, 3 quạt cây, 170 ghế nhựa, cả dụng cụ thể thao; thêm chương trình "Đông ấm cho em" với áo ấm, đồng phục, sữa, chăn, quà cho gia đình chính sách; chương trình "Ánh sáng đường quê", tuyên truyền pháp luật, làm chứng minh nhân dân miễn phí… Ở Ninh Bình, THCS Cúc Phương nhận hơn 5.000 cuốn sách, bàn ghế, giá sách, máy chiếu và các suất học bổng; ở Nghệ An, "Thư viện xanh" rộng 70m² được khánh thành tại Đức Thành với gần 4.000 cuốn sách, không gian đọc 3D; ở Long An, hai điểm trường phụ của Tiểu học Nhơn Hòa có thêm 6 kệ sách với gần 1.500 đầu sách, 500 quyển tập; ở ATK Định Hóa (Thái Nguyên), hàng nghìn cuốn sách và quà tặng đến với điểm trường Văn La; ở Tuyên Quang năm 2024, gần 1.000 cuốn sách, bộ bàn ghế, học bổng được trao cho trường học của địa phương - nơi đặt trụ sở của TTXVN thời kháng chiến.

Nhìn từ phía gia đình, sự sẻ chia của TTXVN còn là một sự vỗ về dài lâu. Lễ truy tặng Bằng khen của Thủ tướng, Bằng khen của Tổng Giám đốc TTXVN, Kỷ niệm chương "Vì sự nghiệp Thông tấn" - là ghi nhận chính thức cho sự dấn thân của một phóng viên trẻ. Cùng lúc, cơ quan trao sổ tiết kiệm lớn cho gia đình - khoản tiền được toàn thể cán bộ, người lao động TTXVN cùng các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, bạn bè đồng nghiệp, độc giả quyên góp. Những vướng mắc về thủ tục đất đai, việc sửa sang căn nhà - những điều vốn khiến người già bối rối - được cán bộ cơ quan và đoàn thể cùng đồng hành tháo gỡ.

Chúng tôi đứng khá lâu trước "góc Dư". Mùi giấy cũ, mực cũ, bụi cũ - những thứ tưởng chỉ còn trong ký ức báo chí ngày đầu bỗng ấm áp lạ thường. Nghề báo, suy cho cùng, không chỉ là chạy giữa những mặt trận thông tin nóng bỏng. Nó còn là gìn giữ điều tử tế, là một lời hứa không nói ra với đồng nghiệp đã ngã xuống: câu chuyện của Dư sẽ không dừng ở một dòng tin buồn.

Trong trái tim những đồng nghiệp trẻ TTXVN hôm nay có một sợi chỉ mảnh êm và bền vững nối với Đinh Hữu Dư. Họ kể về những chuyến đi vào tâm lũ, về những điểm nóng như Ngòi Thia năm nào. Đứng trước quyết định khó, hình ảnh Dư cầm máy ở đầu cầu lại trở về, như nhắc rằng nghề báo không phải sự may rủi, mà là cam kết với sự thật, với người dân, với cộng đồng và cam kết với nhau rằng sẽ không bỏ nhau lại phía sau.

Tám năm, những "Tủ sách Đinh Hữu Dư" vẫn đều đặn mở ra, như những ô cửa sổ nhìn ra bầu trời rộng hơn cho con trẻ vùng khó. Tám năm, "nghĩa tình Thông tấn" vẫn tìm đường về căn nhà này, đặt thêm một bó hoa, thắp thêm nén nhang, thay anh Dư ôm lấy mẹ cha. Ở đâu đó, một em nhỏ vùng cao khép lại cuốn truyện, đặt lên kệ, kéo ghế vào bàn, tắt quạt, đóng cửa thư viện, vụn tiếng cười còn vương ngoài sân. Ở Ninh Bình, cha mẹ Dư tưới chậu cây trước nhà - chậu cây như bố mẹ Dư khoe của "các anh chị cơ quan" đến tặng - như tưới một mầm xanh kiên nhẫn. Ở Hà Nội, một căn phòng TTXVN sáng đèn khuya, có ai đó đang ký tiếp nhận lô sách thiếu nhi mới, chuẩn bị lên đường. Ở Tuyên Quang, con đường "Thắp sáng đường quê" lặng lẽ bật đèn khi chiều xuống. Tôi nghĩ về câu Dư từng viết: "Nuôi cây dưỡng chí cho bền chí". Ở miền núi, những "cây nhỏ" từ tủ sách đang lớn lên. Và ở đây, trong căn nhà nhỏ phố Tân Trung, một cây khác - cây nghĩa tình - đã bén rễ sâu.

Mẹ Dư lại nhắc lại câu bà đã nói với chúng tôi trước đó khi tiễn chân đồng nghiệp của con ra xe: "Mãi mãi, gia đình tôi không quên được nghĩa tình của Thông tấn". Dường như mẹ Dư không chỉ nói thay cho gia đình, mà còn nói hộ cho những lớp học nơi miền gió núi - nơi mỗi tiếng cười của trẻ thơ giữa trang sách mới đều có phần bóng dáng người phóng viên trẻ năm nào.

Ngòi Thia bây giờ đã êm. Nhưng trong lòng những người làm báo, một cây cầu vô hình vẫn luôn cần được bắc: giữa quên lãng và ghi nhớ, giữa một đời người ngắn ngủi và những điều tốt đẹp có thể kéo dài. Trên cây cầu ấy, chúng tôi tin, có dấu chân của Dư - lặng lẽ, bền bỉ, ấm áp như một cái nắm tay. Và "nghĩa tình Thông tấn" - dòng chảy trong trẻo ấy - vẫn âm thầm nuôi dưỡng điều tử tế, từ một căn nhà nhỏ ở Ninh Bình, vươn tới những lớp học xa xôi, rồi trở về, đậu lại trong lòng người…